Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος (1259 - 1332)

                         
Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος (1259 - 1332)
 Βυζαντινός αυτοκράτoρας (1282 - 1328), μεγαλύτερος υιός και διάδοχος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου

του Θάνου Δασκαλοθανάση

 

               Ο Ανδρόνικος, αντιλαμβανόμενος την άρνηση των υπηκόων του να δεχθούν τα τετελεσμένα της συμφωνίας της Λυών, φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις του πατέρα του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου. Από κεί και πέρα, υπό το φως των εντονότατων οικονομικών δυσκολιών τις οποίες κληρονόμησε, προχώρησε σε δραστικές περικοπές των στρατιωτικών δαπανών, με κύρια ολέθρια ενέργεια την πλήρη κατάργηση του Βυζαντινού Ναυτικού. Έτσι, βρέθηκε ταχύτατα εκτεθειμένος στους εκβιασμούς και τις απειλές των Γενουατών και των Βενετών, απο τους οποίους και εξαρτώνταν το βυζαντινό κράτος σε μεγάλο βαθμό. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς αναφέρει ότι οι Λατίνοι δεν θα ήταν τόσο θρασείς απέναντι στους Βυζαντινούς, ούτε πάλι οι Οθωμανοί θα έβλεπαν ποτέ θαλασσινή άμμο αν ο βυζαντινός στόλος κυριαρχούσε όπως παλιά στη θάλασσα.

               Η εκκλησιαστική πολιτική του Ανδρόνικου Β΄ ήταν ριζικά διαφορετική από εκείνη του πατέρα του, καθώς ο Ανδρόνικος ήταν φανατικά ορθόδοξος και τελούσε υπό την επιρροή του πατριάρχη Αθανασίου Α΄ (1289-1293, 1304-1310). Ήδη με την άνοδό του στο θρόνο αποκήρυξε την ένωση των εκκλησιών που είχε αποφασιστεί στη Λυών το 1274, η οποία πάντως δεν ίσχυε στην πράξη, τουλάχιστον από την εποχή του Σικελικού Εσπερινού. Κατόρθωσε επίσης να θέσει τέρμα στις έριδες της εκκλησίας με την παράταξη των αρσενιατών το 1310.

              


 

              Η αδυναμία του Ανδρόνικου να αναστρέψει την καταστροφική πορεία του κράτους, η φτώχεια, η φορολογία, η ερήμωση της Θράκης και της Ελλαδικής χερσονήσου, αλλά και η ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών Τούρκων στη Μικρά Ασία, τον κατέστησαν εξαιρετικά αντιδημοφιλή. Περίπου το 1300 ολόκληρη η Μικρά Ασία, με εξαίρεση ορισμένες μεγάλες πόλεις, βρισκόταν υπό οθωμανική εξουσία.Παράλληλα στη βαλκανική η σερβική προέλαση προς το νότο και η κατάληψη μεγάλων βυζαντινών εδαφών εισέρχεται σε αποφασιστική φάση. Η αποτυχία της βυζαντινής αντεπίθεσης το 1297 ανάγκασε τον αυτοκράτορα να αρχίσει διαπραγματεύσεις, οι οποίες έληξαν το 1299 με τη σύναψη ειρήνης και το γάμο του Σέρβου βασιλιά Στέφανου Uroš Β΄ Μιλούτιν με τη μικρή κόρη του αυτοκράτορα Σιμωνίδα. Ως προίκα δόθηκαν στους Σέρβους οι κατακτημένες περιοχές πάνω από τη γραμμή Αχρίδα-Πρίλαπος-Στύπειο.

             Η χειρότερη ίσως από τις αποφάσεις του στον τομέα της στρατιωτικής πολιτικής του, είναι η πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας το 1302 για την ανάσχεση των Οθωμανών, υπό τη διοίκηση του Ρογήρου του Φλορ. Η εταιρεία αυτή ήταν ουσιαστικά μια ομάδα τυχοδιωκτών, κυρίως Ισπανών μισθοφόρων, οι οποίοι υπό τις διαταγές του αρχηγού τους επιδίδονταν σε πειρατεία, ληστεία και επιδρομές λεηλασίας. Ο οξυδερκής Ρογήρος προσέφερε τις Υπηρεσίες του στον Ανδρόνικο, με ανταλλάγματα πέρα από κάθε προσδοκία του. Αφού ξεκίνησε με κάποιες σποραδικές επιτυχείς μάχες κατά των Τούρκων στη Μικρά Ασία, επέστρεψε στις παλαιές του συνήθειες της πειρατείας και ληστείας, αγνοώντας τις εντολές του εργοδότη του, αλλά απαιτώντας όμως σταθερά τις μισθοφορικές αποζημιώσεις που είχε ζητήσει από τον Ανδρόνικο. Η δολοφονία του Ρογήρου το 1305 στην Αδριανούπολη, από κάποιον που είχε αδικήσει, προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση της ομάδας του. Έως το 1311, οι Καταλανοί λυμαίνονταν της Ελληνική χερσόνησο, όπου επιδίδονταν σε ανείπωτες σφαγές και καταστροφές, πρωτόγνωρης ωμότητας και βίας. Κύριος στόχος η Θράκη, η οποία ερημώθηκε. Τελικά κατέλαβαν την Αθήνα, όπου ίδρυσαν Δουκάτο, το οποίο άντεξε ώς το 1388. Η ζημιά που προκάλεσαν στο Βυζαντινό κράτος για όλα αυτά τα χρόνια εκτείνεται στο μεγαλύτερο μέρος του κράτους, και ήταν ανεπανόρθωτη.

 

             
            Ο γιος του Μιχαήλ Θ’, πέθανε πρόωρα. Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος, ενεπλάκη στην υπόθεση δολοφονίας του αδελφού του Μανουήλ, και για το λόγο αυτό ο Αυτοκράτορας παππούς του τον αποκήρυξε.
                Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ του Ανδρόνικου Β΄ και του εγγονού του Ανδρόνικου Γ΄, ο οποίος ξέσπασε σε μεγάλο βαθμό για προσωπικούς και οικογενειακούς λόγους, ήταν σύγκρουση της παλαιάς και της νέας γενιάς και αποτέλεσε την αρχή της εποχής των εμφύλιων πολέμων οι οποίοι σημάδεψαν τον 14ο αιώνα στο Βυζάντιο. Η σύγκρουση ξέσπασε μετά το Πάσχα του 1321 και έληξε το 1328. Ο γηραιός Ανδρόνικος Β΄παραιτήθηκε υπέρ του εγγονού του και αναγκάστηκε να περιβληθεί το μοναχικό σχήμα.
              Σε σύντομο χρονικό διάστημα, λησμονημένος απ’ όλους, πέθανε τη νύχτα μεταξύ 12ης και 13ης Φεβρουαρίου του 1332, ως μοναχός Αντώνιος. Κηδεύτηκε στη Μονή Λιβός, (Fenari Isa Camii) στην Κωνσταντινούπολη.
             Ο Ανδρόνικος Β΄ ήταν ηγεμόνας που διέθετε εξαιρετικά υψηλή μόρφωση και έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις επιστήμες και τη λογοτεχνία. Εκλεκτοί λόγιοι, όπως ο Νικηφόρος Χούμνος, ο Θεόδωρος Μετοχίτης και ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ήταν στενοί του συνεργάτες και σύμβουλοι. Για το λόγο αυτόν θεωρείται τεράστια η συμβολή του στην πολιτιστική άνθηση της αυτοκρατορίας, γνωστή ως «Παλαιολόγεια αναγέννηση». Παρά την πολιτική παρακμή, η Κωνσταντινούπολη παρέμεινε διεθνές πολιτιστικό κέντρο.
 

 

 

Χριστός ένθρονος - Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος και ο γιος του Ανδρόνικος Β' στεφόμενοι από το Χριστό 

Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος
 

            Παρά τις  προσπάθειές του και τη βούλησή του για σωτηρία, ο διστακτικός και αδύναμος χαρακτήρας του, αλλά και ορισμένες τραγικά λανθασμένες αποφάσεις, σε συνδυασμό με σειρά δυσμενών εξωτερικών εξελίξεων, ανέστειλαν την οποιαδήποτε αμυδρή ελπίδα ανάκαμψης του κράτους είχε διαφανεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα του.