ΒΥΖΑΝΤΙΟ: Χρονολογική αποτύπωση της Άλωσης

 

«Εμέν αφόντις μ' έκτισεν ο μέγας Κωνσταντίνος,

έκαμεν επιτρόπισσαν κυράν την Οδηγήτριαν,

να με τηρά εις τα πονώ, να με θωρή ς' τα πάσχω

μα την αλήθειαν την καλήν πάντα εφύλαγέ με,

και τα φουσσάτα τα πολλά πάντα ετζάκισά τα·

πλην τώρα τούτον τον καιρόν, τον πικροκαημένον

υψώθη η Πανάχραντος ς' τους ουρανούς επάνω,

για τα πολλά μου κρίματα και τες παρανομίες

και κατά παραχώρησιν εξέπεσα του θρόνου·

ένα σκυλλί Αγαρηνόν, αδιάντροπον κοπέλι,

του Μεχεμέτ απόγονον, του δαίμονος το σπέρμα,

εξέβηκε σοφώτερον παρά τον κόσμον όλον,

έβγηκε δοκιμώτερος, έγινεν πολέμαρχος,

κι αριστερά του τοίχου μου, δεξιά της γειτονιάς μου,

αντίκρυ του προσώπου μου κάστρον έκτισε μέγα,

κ' εις τα πλευρά μ' ακούμπηκε και κατεπλήγωνέ με.

Οσ' άστρα εις τον ουρανόν και φύλλα εις τα δένδρα,

όσα πουλάκια πέτουνται εις τους ωραίους κάμπους,

τόσα φουσσάτα έσυρνε, τόσες χοντρές λομπάρδες.

Και κείνος ο παράνομος ως δράκος εμορφώθη,

δείχνοντας δράκου σχήματα, θηρίου τες φοβέρες·

έδειξε πέντε κεφαλές, ως των φειδιών το γένος,

εγύρισε τες δίπλες του και γέμισε τες σούδες

έθηκε το κεφάλι του αντίκρυ ς' το Κοσμίδη

και την ουράν του ήπλωσεν εις την Χρυσέαν Πύλην.

......................................................................................................

Τις είδε και τις ήκουσε ς' την θάλασσαν γιοφύρι

να περπατούν τα κάτεργα ς' του Γαλατά τους κάμπους

αγνάντια εις το Σκουτάρι, ς' τον Αγιον Κωνσταντίνον;

Τριγύρω εφανίσθησαν, ως φείδια στο λιβάδι.

Δόλιος ο σκευγάτορας, ο ψυχοπαραδότης,

ο χαλασμός των χριστιανών, ο Χάρος των αρχόντων,

αυτός απού κατέδειξεν την τρομερήν λομπάρδαν,

γιατί αυτήν εστήσασι αντίκρυ εις τα τείχη.

Εδέ 'στραπές, εδέ βροντές, οπού 'συρνεν ο σκύλλος,

εδέ λιθοβολήματα ς' τες στέγωσες της Πόλης!»

              Από θρήνο για την Αλωση της Κωνσταντινούπολης· η Ιδια η Βασιλεύουσα εξιστορεί τα γεγονότα σε διάλογο με τη Βενετία.

 

Τμήμα του τριπλού χερσαίου θεοδοσιανού τείχους στο ύψος της Πύλης της Σηλυβρίας. Το μεγαλύτερο μετά το Σινικό Τείχος οχυρωματικό έργο του μεσαιωνικού και αρχαίου κόσμου αρχίζει από 12 Απριλίου 1453 να δέχεται συνεχείς κανονιοβολισμούς, ιδίως οι σημαντικές πύλες των τειχών. Το διαβόητο μεγάλο κανόνι του Μωάμεθ στοχεύει σταθερά την επίσης χερσαία Πύλη του Αγίου Ρωμανού. Έτσι, μετά την Αλωση, η Πύλη που έπεσε μαχόμενος ο Παλαιολόγος πήρε το όνομα Τοπ Καπού, δηλ. Πύλη των Κανονιών

 

Φθινόπωρο 1448 / άνοιξη 1449: Πεθαίνει ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Η' Παλαιολόγος (Οκτώβριος) και διάδοχος του ορίζεται ο αδελφός του Κωνσταντίνος «δεσπότης του Μορέως», που στέφεται στον Μυστρά (6 Ιανουαρίου) και γίνεται «δεκτός παρά πάντων ασπασίως» στην Κωνσταντινούπολη.

Χειμώνας / φθινόπωρο 1451: Πεθαίνει ο Τούρκος σουλτάνος Μουράτ Β' και διάδοχος του ανακηρύσσεται στην Αδριανούπολη ο γιος του Μωάμεθ, ο Μεχεμέτ, Μεχέμετις, Μεχμέτης, Μεεμέτης των βυζαντινών πηγών. Διατηρούνται οι σχέσεις λυκοφιλίας μεταξύ Βυζαντινών και Τούρκων: «έστειλαν πρέσβεις χάριν παραμυθίας και της αρχής την καθεδρίαν προσαγορεύσοντες, τίνες τίνα; οι άρνες τον λύκον, οι στρουθοί τον όφιν, οι ψυχορραγούντες τον θάνατον»- υπό διαπραγμάτευση μεταξύ άλλων ως θέμα αιχμής η τουρκική χορηγία για τη διαβίωση στην Κωνσταντινούπολη του Οθωμανού πρίγκιπα Ορχάν δυνάμει ανταπαιτητού του Μωάμεθ Β' στον θρόνο. Δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα οι επαφές Βυζαντίου και Δύσης, ενώ αντίθετα ανανεώνεται η συνθήκη ειρήνης του Τούρκου ηγεμόνα με τη Βενετία και με τον Ιωάννη Ουνυάδη, βοεβόδα της Τρανσυλβανίας και βασιλεύοντα της Ουγγαρίας.

 

Η Χρυσόπορτα, μία από τις 40 χερσαίες πύλες των Βυζαντινών, η τελευταία προς την Προποντίδα, ενσωματωμένη στο Eπταπύργιο. Στολισμένη με πολύτιμα ανάγλυφα, ένα χρυσό άγαλμα της Νίκης στο υπέρθυρο, ήταν για αιώνες η επίσημη πύλη εισόδου των αυτοκρατόρων ύστερα από εκστρατεία. Από εδώ μπήκαν ο Φωκάς, ο Τσιμισκής, ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος, ο Ηράκλειος και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, όταν ελευθέρωσε την Πόλη από τους Λατίνους. Μπαίνοντας ο Μωάμεθ, συμβολικό ή όχι, την έχτισε (1457/58) (φωτ.: «Αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια 1300-1500», Θεσσαλονίκη 1997).

Χειμώνας 1451 / άνοιξη 1452: Ο σχεδιασμός νέου φρουρίου στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου αποκαλύπτει τις άμεσες κατακτητικές βλέψεις του Μωάμεθ για την Κωνσταντινούπολη· σχετικό διάβημα διαμαρτυρίας από τον βυζαντινό αυτοκράτορα στον σουλτάνο αποβαίνει άκαρπο.

Μάρτιος / τέλη Αυγούστου 1452: Οικοδομείται στο στενότερο και πιο δύσπλευστο σημείο του Βοσπόρου -κοντά στο ακρωτήριο Φονεύς- στην ευρωπαϊκή ακτή το Boghazkesen (αργότερα Rumeli Hisary), απέναντι στο Guzel Hisar (γνωστό και ως Anadolu Hisary), που είχε κτίσει στην ασιατική πλευρά ήδη ο Βαγιαζήτ Α' (1389-1402)· με την επιλογή της θέσης, την άρτια κατασκευή, τον εξοπλισμό και την επάνδρωση του ασχολείται ο ίδιος ο Μωάμεθ που έρχεται επιτόπου με ισχυρές δυνάμεις και την «κλήσιν του κάστρου Πασχεσέν εκέλευσε καλείσθαι, εξελληνιζόμενον δε ερμηνεύεται κεφαλοκόπτης ή Λαιμοκοπίη» σε άλλο κείμενο- τα ονόματα αποδίδουν την άμεση και την έμμεση επίδραση του φρουρίου στην ευρύτερη περιοχή, αφού το «λαιμός» δηλώνει και το στενό· η δίοδος του Βοσπόρου θα ελέγχεται πλέον απόλυτα από τους Τούρκους: «αποκλείων (ενν. ο Μωάμεθ) [...] ου μόνον τας ηπείρους Ασίαν τε και Ευρώπην, αλλά δη και τας θάλασσας αμφοτέρας, άνω μεν τον Εύξεινον Πόντον διά του Βοσπόρου, κάτω δε τον τε Αιγαίον και πάσαν την ελληνικήν θάλασσαν διά του Ελλησπόντου».

Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, αυτές ήταν οι θέσεις διάταξης Βυζαντινών και Οθωμανών στη διάρκεια της πολιορκίας. Το θεοδοσιανό τείχος, το χερσαίο του τμήμα ως βάση τριγώνου στην οχύρωση, εκτεινόταν από τον Κεράτιο ως την Προποντίδα σε μάκρος 7 και πλέον χλμ., ενώ το θαλάσσιο, κατά μήκος της Προποντίδας, του Βοσπόρου και του Κερατίου, σε 12 χλμ. περίπου. Κατά τον ιστορικό Λαόνικο Χαλκοκονδύλη, ο δρόμος που περιέβαλλε την πόλη ήταν 111 περίπου στάδια, δηλαδή 20.500 μ. Ως στρατιωτική επιχείρηση η πολιορκία και η Άλωση της Κωνσταντινούπολης θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες στην παγκόσμια ιστορία.

 

Ιούνιος / Ιούλιος 1452: Λεηλασίες των Τούρκων στον ευρύτερο χώρο του νέου φρουρίου δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στους Βυζαντινούς και ο Κωνσταντίνος «έκλεισε τας θύρας της πόλεως».

Φθινόπωρο 1452: Ο Μωάμεθ στην Αδριανούπολη «οίκοι διάγων ουκ εδίδου ανάπαυσιν τοις βλεφάροις, αλλά και εν νυκτί και ημέρα την πάσαν φροντίδα της πόλεως είχε, πώς αυτήν λάβοι, πώς κύριος αυτής γένοιτο». Ο Thurakan Beg-Τουραχάνης έρχεται εναντίον του Δεσποτάτου του Μορέως και ο Qaragia Beg-Καρατζία πεγ κατεδαφίζει φρούρια στην Προποντίδα και στον Εύξεινο.

 

Το Ρουμελι Χισάρ, το μεγαλύτερο μεσαιωνικό φρούριο στη σημερινή Τουρκία. Βρίσκεται στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου, στο πιο δύσπλευστο και στενότερο σημείο: 600 μ. από την ασιατική ακτή. Κτίστηκε σε ταχύτατο χρόνο (15 Απριλίου - 31 Αυγούστου 1452), με επιβλέποντα τον ίδιο τον Μωάμεθ. Στόχος, ο απόλυτος έλεγχος στα δύο στενά της Κωνσταντινούπολης: Βόσπορος βόρεια, Δαρδανέλια νότια, ώστε να εμποδίζεται κάθε άφιξη βοήθειας στην πολιορκούμενη πόλη. Στην ασιατική ακτή υπήρχε ήδη το Αναντολού Χισάρ. Με διασταυρούμενα πυρά γινόταν πλήρης αποκοπή της διόδου στα Στενά (φωτ.: «Αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια 1300-1500», Θεσσαλονίκη 1997).

 

«Τεχνίτης δοκιμώτατος» -Ούγγρος πιθανότατα-, μεταπηδά από τους Βυζαντινούς στους Τούρκους χάριν αδράς αμοιβής και αναλαμβάνει να κατασκευάσει κανόνι σε μέγεθος αποτελεσματικό για τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, «χωνείαν μεγάλην πέτραν φέρουσαν υπερμεγέθη, όσον προς την αλκήν και το πάχος του τείχους της πόλεως». Βυζαντινές πρεσβείες για βοήθεια φθάνουν στην Ιταλία και στην Ουγγαρία· ο Ιωάννης Ουνυάδης για την παροχή στρατιωτικής ενίσχυσης ζητεί ως αντάλλαγμα τουλάχιστον την πόλη Μεσημβρία στον Εύξεινο Πόντο.

Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1452: Ενεργοποιούνται στοιχειωδώς, και βαθμιαία η Βενετία και η Γένοβα ύστερα από σειρά σοβαρών τουρκικών εχθρικών κινήσεων εναντίον δικών τους πολιτών: υποβάλλουν αιτήσεις για παρέμβαση στον πάπα Νικόλαο Ε^Τ και σε δυτικούς ηγεμόνες, και αποφασίζουν στρατιωτική ενίσχυση των εγκαταστάσεων τους στον Εύξεινο Πόντο και στο Πέραν. Στην Κωνσταντινούπολη γίνονται θερμά δεκτοί από τον αυτοκράτορα ο ελληνικής καταγωγής Ισίδωρος του Κιέβου, ως απεσταλμένος του πάπα, και ο Λεονάρδος ο Χίος, Λατίνος επίσκοπος Μυτιλήνης· στους Βυζαντινούς υφίστανται δύο παρατάξεις: οι«ανθενωτικοί» και οι «ενωτικοί»· στις 12 Δεκεμβρίου με συναίνεση και παρουσία του Κωνσταντίνου κηρύσσεται σε «λειτουργίαν κοινήν [...] παρ' Ιταλών και Γραικών», στην Αγία Σοφία, η ένωση των εκκλησιών, προκαλώντας έντονη δημόσια αντίδραση των ανθενωτικών· «οι δε εν τη μεγάλη εκκλησία αθροισθέντες Χριστιανοί [...] έστερξαν τον της ενώσεως όρον, και αυτοί μετά συμφωνίας, ως ότι παρελθούσης της περιστάσεως των Τούρκων και γαλήνης γενομένης καθίσαντές τίνες των ελλογίμων ίδωσι τους όρους, και ει έστι τι το μη ορθοτομούν, διορθώσωσιν». Παράλληλα οι Κωνσταντινουπολίτες «εκδεχόμενοι την άφιξιν του τυράννου εν έαρι» προσπαθούν να καλύψουν συγκεκριμένες πρακτικές ανάγκες: «εκ των ενόντων παρεσκευάζοντο, τάφρους τε καθαίροντες και τα πεπονηκότα του τείχους ανορθούντες, τας τε επάλξεις οπλίζοντες πύργων τε και μεταπυργίων, και το τείχος άπαν επισκευάζοντες κατά γην τε και θάλασσαν· έτι δε όπλων τε και βελών συλλογήν εποιούντο και μηχανημάτων παντοίων, τα τε εξω των φρουρίων επεσκεύαζον, όπλα και φύλακας επιπέμποντες, τας τε νήσους ησφαλίζοντο, μετά δε τον μέγαν λιμένα και το Κέρας άπαν, από γε των του Γαλατά νεωρίων μέχρι των Ευγενίου πυλών, ήπερ το στενότατον ην, αλύσεσι μακραίς διελάμβανον· χρήματα τε από τε των κοινών και των ιδίων και των ιερών ξυνέλεγον, σίτόν τε και τα ες διατροφήν εσεκόμιζον, τοις τε άλλοις πάσιν ως δυνατόν εξηρτύοντο και τοις όλοις επεσκεύαζον την πόλιν τε και τα τείχη, ως κατά γην και θάλασσαν πολιορκηθησόμενοι».

Η Αγία Σοφία σε οθωμανική μικρογραφία του 1581. Προς το μεσημέρι της 29ης Μαίου ή, κατ' άλλους, την επομένη, ο Πορθητής, μπαίνοντας έφιππος, με τη συνοδεία του στην Πόλη, τράβηξε κατευθείαν στην Αγία Σοφία και έκανε την πρώτη του προσευχή. Έτσι το σύμβολο της χριστιανικής Κωνσταντινούπολης μεταβλήθηκε σε τζαμί της μουσουλμανικής πλέον Ισταμπούλ. Εμεινε από τότε για αιώνες τέμενος. Με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ (24 Νοεμβρίου 1934) μετετράπη και παραμένει μουσείο.

 

Απευθύνονται διεθνώς νέες εκκλήσεις για βοήθεια: «παρά τον μέγαν αρχιερέα της Ρώμης, ω και μάλλον είχον θαρρείν, έτι δε και παρά τους άλλους ηγεμόνας της Ιταλίας και των άλλων εσπερίων γενών, δεόμενοι ξυμμαχίας τε και επικουρίας την ταχίστην τυχείν».

Μέσα Δεκεμβρίου 1452 / Φεβρουάριος 1453: Αποφασίζεται να παραμείνουν στην Κωνσταντινούπολη και να συμμετάσχουν στην άμυνα της όσα πλοία έχουν ελλιμενισθεί «κατ' εμπορίαν», όμως ένα μέρος τους (βενετικά) δεν πειθαρχεί και αποχωρεί φυγαδεύοντας και εκατοντάδες άτομα (700).

Αρχές Ιανουαρίου 1453: Αρχίζει η κινητοποίηση των δυνάμεων του Μωάμεθ στην Αδριανούπολη, όπου και δοκιμάζεται το νέο μεγάλο κανόνι.

26 Ιανουαρίου 1453: Φθάνουν στην Κωνσταντινούπολη δύο γενουατικά πλοία με 700 ή 400 μισθοφόρους από τη Χίο υπό τις διαταγές του Giovanni Giustiniani Longo· «ο Ιωάννης Λόγγος εκ των Ιουστινιανών ή Ιωάννης Ιουστινιανός ή Ιουστίνος των βυζαντινών κειμένων δυνατός τε και των ευ γεγονότων, αλλά δη και τα εις πόλεμον έμπειρος και μάλα γενναίος» ονομάζεται «πρωτοστράτωρ» των χερσαίων δυνάμεων της Βασιλεύουσας.

Φεβρουάριος / Μάρτιος 1453: Μεταφέρεται με ιδιαίτερη φροντίδα το μεγάλο κανόνι από την Αδριανούπολη στην Κωνσταντινούπολη: σέρνεται από 30 βοϊδάμαξες και συνοδεύεται από εκατοντάδες (500) άνδρες, που ανάμεσα τους περιλαμβάνονται και μηχανικοί για να αντιμετωπίζουν με ειδικές κατασκευές τις ανωμαλίες του εδάφους. Γίνονται νέες επιχειρήσεις του Qaragia Beg με στόχο φρούρια στην Προποντίδα και στον Εύξεινο.

Αρχές Μαρτίου - 6 Απριλίου, Παρασκευή της Διακαινησίμου: Συγκεντρώνονται σταδιακά τα στρατιωτικά σώματα του Μωάμεθ και παίρνουν θέση στα χερσαία τείχη της Κωνσταντινούπολης· η Βασιλεύουσα σταδιακά αποκλείεται από ξηράς.

Μέσα / τέλη Μαρτίου: Οι Βυζαντινοί ενισχύουν τα τείχη, χερσαία και θαλάσσια. Η αντίθεση ενωτικών και ανθενωτικών είναι πάντοτε αισθητή· ο μέγας δούκας Λουκάς Νοταράς λέγεται ότι «ότε είδον οι Ρωμαίοι τον αναρίθμητον στρατόν των Τούρκων» είπε «κρειττότερόν εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν».

 

Γιάννη Μητράκα, «Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες Μιχαήλ, Ανδρόνικος, Μανουήλ και Κωνσταντίνος Παλαιολόγοι» (1996, αβγοτέμπερα με χρυσό φόντο σε ξύλο, 125x35 εκ., Λονδίνο, Ιδιωτική συλλογή - ψωτ. «Mitrakas», κατάλογος έκθεσης, Hilton, Νέα Υόρκη 1996).

 

Καθορίζονται τα σημεία άμυνας και οι υπερασπιστές τους Βυζαντινοί, Βενετοί και Γενουάτες· ο ίδιος ο αυτοκράτορας προασπίζει μάχιμες καίριες θέσεις και κυρίως την κεντρική χερσαία πύλη, την Πύλη του Αγίου Ρωμανού, ενώ σώμα ενόπλων θα κινείται σε διάφορα σημεία στο εσωτερικό της πόλης- το σύνολο των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης υπολογίζεται στις 50.000, ενώ οι ένοπλοι οι Βυζαντινοί στις 5.000 και 2.000 οι ξένοι, που είναι κυρίως Γενουάτες και Βενετοί· «και γαρ εύκολον αν ειπείν είναι ένα Ρωμαίων προς είκοσι Τούρκους».

Τέλη Μαρτίου: Εξακολουθούν να γίνονται κάποιες κινήσεις των δυτικών «συμμάχων», πυκνότερες τώρα αλλά χλιαρές και ανιχνευτικές για το δικό τους συμφέρον· και «οι των του Γαλατά Γενουίται, και προ του ελθείν τον τύραννον έτι όντα εν Αδριανουπόλει, έστειλαν πρέσβεις αγγέλλοντες την εις αυτόν ακραιφνή φιλίαν».

2 Απριλίου: Κλείνει με αλυσίδα η είσοδος του Κερατίου κόλπου.

5 - 7 Απριλίου: Εναρξη της πολιορκίας· ο στρατός ξηράς του Μωάμεθ τοποθετείται σε σχέση με τα τείχη και με κατεύθυνση από ΒΑ προς ΝΔ με την ακόλουθη διάταξη: ο Saghanos Pasa -Ζάγανος στο τμήμα από τον Γαλατά έως την Ξύλινη Πύλη· ο Qaragia Beg-Καρατζίας, επικεφαλής των ευρωπαϊκών σωμάτων στο τμήμα από την Ξύλινη Πύλη έως την Πύλη του Χαρισίου- ο Chalil Pasa-Χαλίλης και ο Sarugia Pasa-Σαρατζίας με τον Μωάμεθ στην περιοχή του Μεσοτειχίου- ο Ishaq Pasa-Ισαάκιος, Ισαάκ, επικεφαλής των ασιατικών σωμάτων στο τμήμα από την Πύλη του Μυριανδρίου έως την Χρυσή Πύλη. Ο όγκος των στρατευμάτων του σουλτάνου παραδίδεται σε ποικίλα μεγέθη από τις πηγές (160.000-700.000 άνδρες)· πιθανότερος φαίνεται ο αριθμός των 260.000-400.000 ανδρών.

9 Απριλίου: Οι Κωνσταντινουπολίτες ενισχύουν τη φύλαξη της εισόδου του Κερατίου με πλοία (10-40 κατά τις πηγές) «ορμαθηδόν» πίσω από την αλυσίδα.

Απριλίου: Τοποθετούνται στις οριστικές θέσεις τους τα κανόνια του Μωάμεθ· κύριοι στόχοι είναι το αυτοκρατορικό παλάτι στις Βλαχέρνες και οι σημαντικότερες πύλες των τειχών: τα τρία ισχυρότερα κανόνια παρατάσσονται στο Μεσοτείχιον· το μεγάλο κανόνι σκοπεύει την Πύλη του Αγίου Ρωμανού· το μέγεθος του και οι δυνατότητες του παραδίδονται εξαιρετικές, μεταξύ θρύλου και πραγματικότητας, «τέρας τι φοβερόν και εξαίσιον με ήχον βολής ουρανόβροντον»: είναι «πράγμα φοβερώτατον ιδείν και ες ακοήν όλως άπιστόν τε και δυσπαράδεκτον».

Απριλίου: Αρχίζουν συνεχείς κανονιοβολισμοί των χερσαίων τειχών ημέρα και νύχτα, γίνεται σταδιακή επιχωμάτωση της τάφρου με διάφορα στερεά υλικά και ανοίγονται υπόγειες διαβάσεις κάτω από τα τείχη. Οι Βυζαντινοί με επινοητικότητα προσπαθούν με ειδικές κατασκευές να εξουδετερώσουν τις βολές, να κλείσουν με κάθε μέσον τα ρήγματα στα τείχη και να δημιουργήσουν νέα προκαλύμματα και προμαχώνες- χρησιμοποιούν σάκους με μαλλί, δέρματα, μεγάλα ξύλινα δοχεία γεμάτα χώμα και ένα είδος τειχίσματος από πηλό ενισχυμένο με ποικίλα υλικά, π.χ. λίθους, ξύλα, χόρτα, δεμάτια από κληματόβεργες ή καλάμια-«ευρώστως ηγωνίζοντο μαχόμενοι τε γενναίως και αντιμηχανώμενοι προς τα παρ' αυτών και άπρακτα δείκνύντες». Οι ναυτικές δυνάμεις του σουλτάνου υπό τις διαταγές του βουλγαρικής καταγωγής Balta-Oglu, του Πάλδα ή Παλτόγλη των Βυζαντινών, συγκεντρώνονται στο Διπλοκώνιον, στον Βόσπορο (70-400 πλοία κατά τις πηγές)- επιδράμουν στα φρούρια Θεραπείου και Στουδίου καθώς και στην Πρίγκιπο.

Απριλίου: Η κυβέρνηση της Γένοβας καλεί εγγράφως όσους πολίτες της βρίσκονται στην Ανατολή να συνδράμουν τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και τον αδελφό του Δημήτριο, δεσπότη του Μορέως.

Απριλίου: 2-6 τα ξημερώματα, γίνεται η πρώτη επίθεση και απώθηση των Τούρκων στα τείχη.

Απριλίου: Ξεκινάει από τη Βενετία γαλέρα, με σκοπό να συνδράμει τους πολιορκούμενους στην Κωνσταντινούπολη, έχει όμως εντολή να προσεγγίσει προσεκτικά και όχι πριν από τις 20 Μαίου.

Απριλίου: Τρία εμπορικά γενοβέζικα πλοία με όπλα, στρατιώτες και τρόφιμα από τη Χίο, υπό τις διαταγές Γενουατών, και ένα βυζαντινό με στάρι από τη Σικελία, υπό τις διαταγές του «Francesco Lecanella, τούνομα Φλαντανελάς», περνούν στην Προποντίδα και μετά τρίωρη μάχη με τα τουρκικά πλοία μπαίνουν στον Κεράτιο· ο Μωάμεθ, εξοργισμένος «υπό της άγαν αλαζονείας ορμήσας εν τη θαλασσή εποχούμενος ίππω, εφαντάζετο σχίζειν την θάλασσαν και έως αυτών των νηών διά του ίππου πλεύσαι», ραβδίζει με τα ίδια του τα χέρια τον Παλτόγλη και την επομένη διορίζει νέο αρχηγό του στόλου τον Hamza Beg-Χαμουζά.

Απριλίου: Καταστρέφεται από τους κανονιοβολισμούς ένας πύργος και μέρος του τείχους.

Απριλίου: Ο Μωάμεθ «τεχνάζεται γενναίον τι και ανδρείον σόφισμα»: μεταφέρονται διά ξηράς τουρκικά πλοία μέσα στον Κεράτιο· η μεταφορά γίνεται πανηγυρικά και με τυμπανοκρουσίες από ειδικά διαμορφωμένη δίοδο, δίολκο, στην περιοχή του Γαλατά, από το Διπλοκιόνιον έως απέναντι στο Κοσμίδιον περίπου- «και ην ιδείν θέαμα ξένον και ακοαίς άπιστον πλην των τεθεαμένων ο σουλτάνος την γην εθαλάσσωσεν και την ξηράν ως υγράν διαβάς τους Ρωμαίους ηφάνισε».

23-28 Απριλίου: Οι Κωνσταντινουπολίτες προσπαθούν να ενισχύσουν τη φύλαξη των θαλάσσιων τειχών- γίνονται ποικίλα σχέδια επίθεσης στα τουρκικά πλοία, που εν μέρει καταδίδονται από κάποιον Γενοβέζο στον Μωάμεθ, και καταλήγουν σε αποτυχία και απώλειες.

1-2 Μαΐου: Συνεχίζονται οι κανονιοβολισμοί με ειδικές φροντίδες για να μην εκραγεί η «μεγάλη χωνεία» και με

συνδυασμούς και επιλογή των σημείων βολής για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Ol Γενουάτες του Γαλατά με ιδιαίτερη προσοχή λειτουργούν ως σύμμαχοι και με τους Τούρκους και με τους Βυζαντινούς, αποκαλύπτοντας μερικές φορές στους πρώτους τους αμυντικούς σχεδιασμούς του συμπατριώτη τους Ιωάννη Ιουστινιάνη. Στους πολιορκούμενους είναι πια ιδιαίτερα αισθητή η έλλειψη τροφίμων.

3 Μαΐου: Φήμες για βοήθεια από Βενετία και Ιωάννη Ουνυάδη κυκλοφορούν και στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα.

3-6 Μαΐου: Ισχυροί κανονιοβολισμοί στον Κεράτιο -και στα τείχη και στα πλοία- από κανόνια του σουλτάνου που μεταφέρθηκαν στον Γαλατά οδηγούν σε προσωρινή απόσυρση των πλοίων από την άλυσο.

 

Οι πύργοι του κάστρου της Λαιμοκοπίας. Απέναντι το Αναντολου Χισάρ. Επιστολικό δελτάριο του 1910 (φωτ.: Αρχείο Ακύλα Μήλλα).

 

Μαΐου: Γίνεται αποτυχημένη επίθεση κατά των χερσαίων τειχών με 30.000 άνδρες και ισχυρές απώλειες για τους Τούρκους. Η σύγκλητος της Βενετίας αποφασίζει να στείλει δώρα στον Μωάμεθ (αξίας 500 χρυσών δουκάτων) και στόλο υπό τον Jacopo Loredan για βοήθεια στους Κωνσταντινουπολίτες, με πολύ αυστηρές και συγκεκριμένες οδηγίες για προσεκτική συμπεριφορά απέναντι στους Τούρκους.

Μαΐου: Ορίζεται και αποστέλλεται με τον στόλο Βενετός πρεσβευτής προς τον Μωάμεθ. Βολές από το μεγάλο κανόνι στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού.

Μαΐου: Σοβαρές καταστροφές από κανονιοβολισμούς στα χερσαία τείχη·

Μαΐου: Μεγάλη επίθεση του Μωάμεθ πραγματοποιείται με δύναμη 50.000 ανδρών τα μεσάνυχτα· σε μάχη κοντά στα ανάκτορα σημειώνονται μεγάλες απώλειες και για τα δύο μέρη. Ο αυτοκράτορας δεν ακολουθεί προτροπή από ανθρώπους του περιβάλλοντος του να εγκαταλείψει την Πόλη.

Μαΐου: Προσβολές στα βορειότερα σημεία των θαλάσσιων τειχών από τα κανόνια που είχαν μεταφερθεί στον Γαλατά· αποφασίζεται νέα μεταφορά τους απέναντι από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου οι κανονιοβολισμοί είναι σχεδόν αδιάκοποι μέρα νύχτα και οι καταστροφές σημαντικές.

Μαΐου: Στη Βενετία η σύγκλητος σε συνέχεια παπικής πρότασης (η πρόταση έγινε την 1η Μαίου και κάλυπτε και τη δαπάνη) δέχεται να επανδρώσει πέντε πλοία που θα σταλούν να ενισχύσουν τους Κωνσταντινουπολίτες.

16-17 Μαΐου: Τούρκικα πειρατικά καράβια επιτίθενται στα πλοία που φυλάσσουν την αλυσίδα του Κερατίου.

19 Μαΐου: Κατασκευάζεται γέφυρα στον μυχό του Κερατίου στο ύψος της Πόρτας των Κυνηγών, από «οινοδοχα αγγεία υπέρ τα χίλια που συνέδεσαν και επέστρωσαν με σανίδες ώστε απόνως πέντε κατά πλάτος διέρχεσθαι στρατιώτας πεζούς».

21 Μαΐου: Ο Κωνσταντίνος δεν δέχεται πρόταση του Μωάμεθ να παραδώσει την πόλη, με αντάλλαγμα την ελευθερία και την περιουσία του ίδιου και των αρχόντων του: «το δε την πόλιν σοι δούναι ούτ' εμόν εστί ούτ' άλλου των κατοικούντων εν ταύτη- κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».

20-25 Μαΐου: Οι κανονιοβολισμοί και οι υπόγειες στοές (τουλάχιστον επτά), που διαρκώς δημιουργούνται, α ποδυναμώνουν συνεχώς τα χερσαία τείχη.

25-26 Μαΐου: Συμβαίνουν διάφορα εντυπωσιακά δυσοίωνα: πέφτει κάτω η εικόνα της Παναγίας κατά τη λιτάνευσή της «και τούτο παρά δόξαν γεγονός φρίκην τε πολλήν και αγωνίαν μεγίστην και φόβον πάσιν ενέβαλεν»· επιπλέον ξεσπά μεγάλη νεροποντή με βροντές, αστραπές και χαλάζι, ενώ την επομένη «νέφος βαθύ την πόλιν πάσαν περιεκάλυψε από πρωίας βαθείας έως εσπέρας».

 

Σταύρου Παρασκευά, «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» (1892, ξυλογραφία από την ελληνική μετάφραση του βιβλίου του A.D. Mordtmann για την Αλωση «Η Αλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων εν έτει 1453»). Ο Στ. Παρασκευός (π. 1867-1927) εργάστηκε ως επαγγελματίας χαράκτης για την εικονογράφηση ελληνικών εντύπων.

Σχεδιάζεται η τελική τουρκική επίθεση: στα χερσαία τείχη θα είναι οι Qaragia Beg, Ishaq Pasa, Sarugia Pasa και ο ίδιος ο Μωάμεθ, στα θαλάσσια τείχη στον Κεράτιο ο Saghanos Pasa και στα θαλάσσια τείχη στην Προποντίδα ο επικεφαλής του στόλου Hamza Beg.

26-27 Μαΐου: Ο τουρκικός στρατός προετοιμάζεται με νηστεία. Φωτοχυσία και θορυβώδεις νυχτερινοί εορτασμοί στο τουρκικό στρατόπεδο πανικοβάλλουν τους πολιορκού μένους· ο Μωάμεθ «επρόσταττε εν πάση σκηνή φώτα μεγάλα και πυρκαϊάς ανάψαι, και των φώτων αναφθέντων πάντας συν ήχω και βοή αλαλάξαι την μιαράν αυτών φωνήν την δηλούσαν την αυτών ασέβειαν· τα φώτα υπέρ τον ήλιον έλαμπον την πάσαν πόλιν, τον Γαλατάν οι Βυζαντινοί ορώντες αυτών τας ορχήσεις, και τας ευφρόσυνους ακούοντες αλαλαγάς τας γενομένας προεώρων το μέλλον».

Μαΐου, Κυριακή των Αγίων Πόντων: «Ο τύρρανος ήρξατο συνάπτειν πόλεμον καθολικόν».

Μαΐου: Ο Μωάμεθ ανακοινώνει στον στρατό του ότι την επομένη θα γίνει η μεγάλη επίθεση· επακολουθεί γενική κινητοποίηση: υποσχέσεις ανταμοιβών στους στρατιώτες, προσευχές και ηθική ενίσχυση, ενεργοποίηση ποικίλων πολιορκητικών κατασκευών, αλλεπάλληλοι κανονιοβολισμοί. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και ο Giovanni Giustiniani Longo υπερασπίζουν την Πύλη του Αγίου Ρωμανού.

29 Μαΐου, της Αγίας Θεοδοσίας: Η επίθεση αρχίζει στις τρεις τη νύχτα-κύριος στόχος είναι η Πύλη του Αγίου Ρωμανού· γίνονται αλλεπάλληλες προσπάθειες εισόδου στα τείχη, ενώ εξακολουθούν οι κανονιοβολισμοί· παρά τη σθεναρά αντίσταση των πολιορκουμένων, σχεδόν ταυτόχρονα επιτυγχάνεται η διείσδυση των Τούρκων από την Κερκόπορτα και από την Πύλη του Χαρισίου· η Κερκόπορτα είναι υπόγεια κρυφή παλιά είσοδος, παραπόρτιον, κοντά στο παλάτι που είχαν πρόσφατα ανοίξει για τις δικές τους ανάγκες οι Βυζαντινοί.

 

Μετά την Αλωση, τη θέση της ακρόπολης του Βυζαντίου κατέλαβαν τα σουλτανικά ανάκτορα, τα οποία κυριαρχούν στη συμβολή του Βοσπόρου, της Προποντίδας και του Κερατίου Κόλπου. Επιστολικό δελτάριο (φωτ.: Αρχείο Ακύλα Μήλλα).

 

Ο Giovanni Giustiniani Longo, πιθανόν τραυματισμένος, απομακρύνεται από το πεδίο της μάχης και καταφεύγει στο πλοίο του. Κοντά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού «γίνεται σφοδρή μάχη σώμα με σώμα, ην ουν παρ' αμφοτέρων κραυγή πολλή και βία ξυμμιγής, βλασφημούντων, υβριζόντων, απειλούντων, ωθούντων, ωθουμένων, βαλλόντων, βαλλομένων, κτεινόντων, κτεινομένων, πάντα δεινά ποιούντων μετά θυμού και οργής»- εκεί μάλλον σκοτώνεται και ο αυτοκράτορας, «είλετο ξυνα-ποθανείν τη πατρίδι τε και τοις αρχομένοις, μάλλον δε και προαποθανείν αυτός, όπως μη ταύτην τε αλούσαν επίδοι». Επικρατεί πανικός και όλοι, κατακτητές και μη, κατευθύνονται προς το κέντρο της πόλης- θρίαμβος, λεηλασία, αγριότητα και βιαιοπραγίες για τους κατακτητές- σφαγή, αιχμαλωσία, κάθε είδους ατίμωση για τους κατακτημένους- μεταξύ των νεκρών περιλαμβάνεται και ο Τούρκος πρίγκιπας Ορχάν. «Ούτως δε πάσαν ταύτην εκκένωσε (ενν. ο Μωάμεθ) και ηρήμωσε και πυρός δίκην ηφάνισε και ημαύρωσεν ώσθ' όλως απιστηθήναι ει και ην εν αυτή ποτέ ή ανθρώπων οίκησις ή πλούτος ή περιουσία πόλεως ή άλλη τις κατ' οίκον κατασκευή τε και περιφάνεια, και ταύτα ούτω λαμπράς και μεγάλης υπαρχούσης πόλεως». Αιχμαλωτίζεται και θανατώνεται την επομένη ο μέγας δούκας Λουκάς Νοταράς. Οι Γενουάτες του Πέραν συνθηκολογούν με τον Μωάμεθ: «οι εν τω Γαλατά, ως είδος την πόλιν εχομένην ήδη και διαρπαζομένην, ευθύς προσεχώρησαν ομολογία τω βασιλεί (δηλ. τον Μωάμεθ) επί τω μηδέν τι κακόν παθείν, και ανοίξαντες τας πύλας εσεδέχοντο τον Ζάγανον μετά της στρατιάς, και αυτοί ουδέν όλως ηδίκοντο». Διαφεύγουν δεκαέξι πλοία και ελάχιστοι από τους έγκλειστους, ανάμεσα τους μερικοί από αυτούς που κατέγραψαν την Αλωση: ο Γεώργιος Σφραντζής, ο Jacopo Tedaldi, ο Nicolo Barbara- θριαμβευτική είσοδος του Μωάμεθ έφιππου στην Πόλη, στο κέντρο της και στην Αγία Σοφία.

31 Μαΐου: Ο Μωάμεθ διατάσσει επίσημα τη διακοπή των βιαιοπραγιών και απομακρύνει τους στρατιώτες και τα πληρώματα των πλοίων- «και ην ι-δείν την άπασαν πόλιν εν ταις σκηναίς του φοσσάτου, την δε πόλιν έρημον νεκράν κειμένην, γυμνήν άφωνον, μη έχουσαν είδος ουδέ κάλλος.

»Περί μεν τους του Βυζαντίου Ελληνας τοσαύτα εγένετο- δοκεί δε η ξυμ-φορά αύτη μεγίστη των κατά την οι-κουμένην γενομένων υπερβαλέσθαι τω πάθει.

 

Υποδοχή και ενθρόνιση ως σουλτάνου του Μωάμεθ Β' του Πορθητή στο αυτοκρατορικό συμβούλιο, το «Διβάνιον», που τα μέλη του ήταν η κεντρική εξουσία των Οθωμανών (μικρογραφία, 16ου αι., Κωνσταντινούπολη, Βιβλιοθήκη Top Kapi - «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», τ. Γ, Αθήνα 1974).

 

»Εάλω τοίνυν επί Κωνσταντίνου βασιλέως, εβδόμου Παλαιολόγου, ενάτη και εικοστή φθίνοντος Μάιου παρά Ρωμαίοις, εξηκοντος έτους των απ' αρχής ενός τε και εξηκοστού παρά τοις εννακοσίοις τε και εξακισχιλίοις, από δε κτίσεως τε και ξυνοικήσεως ταύτης έτεσι τέτταρσι και είκοσι και εκατόν προς τοις χιλίοις».

ΒΑΡΒΑΡΑ ΚΟΥΤΑΒΑ-ΔΕΛΗΒΟΡΙΑ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ - 28.05.2000