H πρώτη αραβική επίθεση στην ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ - 674 μ.Χ.

Xάρτης των ισλαμικών κατακτήσεων ως το 750 μ.Χ.

                Ήδη από την εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου οι Άραβες έδειξαν τις επεκτατικές τους διαθέσεις εις βάρος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας διαδεχόμενοι τους Σασσανίδες Πέρσες στη θέση της πλέον σημαντικής απειλής στα ανατολικά σύνορα της Αυτοκρατορίας. Σταδιακά με την έξοδο των Αράβων από την Αραβική χερσόνησο κατά το 629-30 οι Βυζαντινοί θα χάσουν  τις νότιες επαρχίες τους, τη  Συρία και Αίγυπτο αλλά και την εξαρχία της Αφρικής.  Ο πυρήνας της αυτοκρατορίας αποτελούνταν πλέον κυρίως από τις επαρχίες της χερσονήσου του Αίμου και της Μικράς Ασίας και τις δυτικομεσογειακές κτήσεις της, κάτι που έκανε  την αυτοκρατορία περισσότερο συμπαγή, επειδή οι πληθυσμοί της ήταν κατά μεγαλύτερο ποσοστό ελληνόφωνοι και ορθόδοξοι
           Μετά την αναγόρευσή του ο χαλιφης Μωαβίας μπορούσε πλέον να αγνοήσει τη συνθήκη ειρήνης που είχε υπογράψει με τον αυτοκράτορα Κώνστα και να θέσει σε εφαρμογή τα σχέδιά του για την θαλάσσια πολιορκία της Πόλης. Νέος αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη είχε γίνει ο Κωνσταντίνος Δ΄(668-685)
            Ο χαλίφης έστειλε μία μοίρα του στόλου του στο Αιγαίο, η οποία εισχώρησε στον Ελλήσποντο και στην Προποντίδα και κατέκτησε τη χερσόνησο της Κυζίκου (670). Οι Άραβες ήλεγχαν τη Ρόδο αλλά και την Σμύρνη. Μέσω αυτών των ναυτικών βάσεων ο Μωαβίας εξασφάλισε τον ανεφοδιασμό των Αράβων της Κυζίκου.
          Η κατάληψη σημαντικών  ναυτικών θέσεων και η εισχώρηση των Αράβων στην Κύζικο που απείχε μόλις 100χμ.  από την Κωνσταντινούπολη ήταν μεγάλο πρόβλημα για το βυζαντινό κράτος.  Πιθανώς το μεγάλο διάστημα αδράνειας μετά την κατάλυση του κράτους των Βανδάλων,  η προσπάθειας αντιμετώπισης της αραβικής πλημμυρίδας, η ήττα του αυτοκράτορα Κώνστα στη «ναυμαχία των καταρτιών» (655) συνετέλεσαν στη αδράνεια και αδυναμία του βυζαντινού ναυτικού να εμποδίσει τη μεγάλη αυτή αραβική ναυτική επιχείρηση. Από την άλλη όμως υπήρξε πρόνοια για την κατασκευή μικρών σκαφών  με τη δυνατότητα να φέρουν μηχανισμούς εκτόξευσης υγρού πυρός. Αυτή η βελτιωμένη σύνθεση εμπρηστικών ουσιών, το θαλάσσιο ή υγρό πυρ θα τους έδινε σημαντικό πλεονέκτημα στο ναυτικό πόλεμο.

Απεικόνιση χρήσης του υγρού πυρός, στο χειρόγραφο Σκυλίτζη.

             Από την Κυζικηνή χερσόνησο οι Άραβες ενεργούσαν κάθε χρόνο –από την άνοιξη του 674 και για τέσσερα χρόνια - επιθέσεις εναντίον της Πόλης, οι οποίες διαρκούσαν από την άνοιξη ως την αρχή του φθινοπώρου.  Ωστόσο οι μουσουλμάνοι ελάχιστα μπορούσαν να βλάψουν την Βασιλεύουσα, πόσο μάλλον να την κατακτήσου αφού η πόλη ανεφοδιαζόταν και επικοινωνούσε χωρίς πρόβλημα με τις επαρχίες της ξηράς. Η επιμονή του Μωαβία σε αυτού του είδους την πολιορκία, που αποδείχτηκε ατελέσφορη, είχε να κάνει  και με την ισχυροποίηση του θρησκευτικού κύρου του χαλίφη ως διώκτη των «απίστων» αλλά και με την εξοικείωση των δυνάμεων του με το βυζαντινό τρόπο πολέμου και την απόκτηση πολεμικής εμπειρίας.
           Τελικώς ο πόλεμος θα καταλήξει σε συντριβή του αραβικού στόλου. Οι δρόμωνες και οι διήρεις του βυζαντινού στόλου, πλοία πυροφόρα, πλοία δηλαδή εξοπλισμένα με σιφώνες (σωλήνες) εκτόξευσης υγρού πυρός, κατόρθωσαν να πυρπολήσουν πολλά εχθρικά σκάφη. Ο υπόλοιπος στόλος εγκατέλειψε τις βάσεις του παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής. Όμως κοντά στην παμφυλιακή ακτή έπεσε σε θύελλα η οποία τον κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς (678).
             Οι απώλειες των Αράβων σε άνδρες και σκάφη υπήρξαν μεγάλες. Ο Μωαβίας αναγκάστηκε να προτείνει νέα συνθήκη ειρήνης στον αυτοκράτορα. Τις διαπραγματεύσεις ανέλαβε ο πολύπειρος διπλωμάτης πατρίκιος Ιωάννης, ο οποίος πέτυχε την ετήσια καταβολή μεγάλου φόρου από το αραβικό χαλιφάτο στη βυζαντινή αυτοκρατορία. Τότε ανακτήθηκε και η Ρόδος.  Οι ηγεμόνες των δυτικοευρωπαϊκών κρατών  εντυπωσιάστηκαν από τη βυζαντινή νίκη και έστειλαν δώρα στον Κωνσταντίνο τον Δ΄ για να τον συγχαρούν, επιζητώντας ταυτόχρονα τη διατήρηση ειρηνικών σχέσεων. Ο αυτοκράτορας ανταποκρίθηκε στο αίτημά τους αυξάνοντας ταυτόχρονο το γόητρο της αυτοκρατορίας.
            Η βυζαντινή νίκη είχε μεγάλη σημασία για την ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης. Ήταν η πρώτη σημαντική ήττα των μουσουλμάνων που συνέβαλε στην αναχαίτισή τους. Η συντριπτική ήττα που ακολούθησε μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης (717-718) και η νίκη των Φράγκων επί των μουσουλμάνων στο Πουατιέ (732) αναχαίτισαν οριστικά την ισλαμική επέλαση προς την ευρωπαϊκή ήπειρο από Ανατολή και Δύση αντίστοιχα, διασώζοντας τον ελληνορωμαϊκό και χριστιανικό χαρακτήρα της. Αυτή είναι μια σημαντική προσφορά του Βυζαντίου στο δυτικό κόσμο.