Η ήττα του Αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη στο Μάντζικερτ - β΄ μέρος

 

              Η ήττα του Αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη στο Μάντζικερτ και η αρχή της κατάκτησης της Μικράς Ασίας από τους Σελτζούκους Τούρκους (26 Αυγούστου 1071 μ. Χ.)

γράφει ο Κωνσταντίνος Λινάρδος(αναδημοσίευση από το  http://www.istorikathemata.com/)

 

 

 

 

ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

              Ο Αλπ Αρσλάν θα συμπεριφερθεί με ευγένεια στον αιχμάλωτο Αυτοκράτορα διαθέτοντας του και σκηνή (18). Αυτό δεν έγινε μόνο λόγω του ευγενή χαρακτήρα του αλλά και γιατί διαπίστωσε ότι οι Ρωμαίοι είχαν ακόμη πολλές δυνάμεις , οπότε ακόμη και αν επικρατούσε , οι απώλειες του θα του δημιουργούσαν δυσχέρειες σε ότι αφορά τον έλεγχο των αχανών περιοχών που εξουσίαζε .

            Έτσι πρότεινε λήξη του πολέμου ζητώντας να κρατήσουν οι Σελτζούκοι την Αρμενία υποσχόμενος όμως παράλληλα παύση των επιδρομών . Επιπλέον θα υπήρχαν ανταλλαγές αιχμαλώτων , σύσφιξη σχέσεων ίσως και με γάμους και μόνο οι Ρωμαίοι θα έδιναν ένα ετήσιο φόρο στους Σελτζούκους.

              Από την στιγμή που οι όροι του έγιναν αποδεκτοί , ο ίδιος έφυγε για το Ιράν ώστε να ασχοληθεί με την ενίσχυση του κράτους του με νέα τουρκικά φύλα κάτι που θα έπρεπε να γίνει με προσοχή και τμηματικά αφού υπήρχε ο κίνδυνος τα απείθαρχα αυτά σώματα να δημιουργήσουν μεγάλα προβλήματα.

 

Ο Αλπ Αρσλάν

               Έτσι αν πετύχαινε αυτή η ενσωμάτωση θα μπορούσε ως εκπρόσωπος του Σουνιτικού Ισλάμ να επιτεθεί σε Συρία , Παλαιστίνη και την Σιιτική (τότε) Αίγυπτο έχοντας καλυμμένα τα νώτα του από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Να σημειωθεί ότι για τους μουσουλμάνους χρονικογράφους η νίκη των Σελτζούκων οφειλόταν στην ανώτερη στρατηγική και ευφυΐα . Ενώ ο Γάλλος μελετητής της τουρκικής ιστορίας Jean Paul Roux (19) γράφει ότι οι Σελτζούκοι ήταν λιγότεροι αλλά ποιο συμπαγείς και ικανοί ενώ οι Ρωμαίοι είχαν χαμηλό ηθικό αποτελούμενοι από ετερόκλητες δυνάμεις . Επίσης θεωρεί την μετριοπαθή στάση του Αλπ Αρσλάν προϊόν της μεγαλοψυχίας του αλλά και φόβου για το μύθο της Ρώμης που ήταν ακόμη ισχυρός.

                   Στην Κωνσταντινούπολη όταν μαθεύτηκε η ήττα στο Μαντζικέρτ δημιουργήθηκε μεγάλη αναστάτωση περισσότερο όμως για την τύχη του Διογένη, με τις διάφορες πληροφορίες για την τύχη του να είναι συγκεχυμένες . Ενδεικτικό του μίσους είναι η επικράτηση της άποψης να ανέλθει άμεσα στο θρόνο ο Μιχαήλ Ζ’Δούκας . Η απόφαση αυτή δεν θα αλλάξει ακόμη και μετά την γνωστοποίηση των ευμενών όρων της συμφωνίας . Μάλιστα οι υποστηρικτές της εκθρόνισης του Ρωμανού Διογένη ενέτειναν τις προσπάθειες τους για την ευόδωση των προσπαθειών τους , γεγονός που επιβεβαιώνει τόσο τον προδοτικό ρόλο ορισμένων εξ αυτών , όσο και το αβυσσαλέο μίσος που υπήρχε μεταξύ των αντίπαλων φατριών. Διαφωνίες βέβαια υπήρξαν, όμως η τελική απόφαση ήταν να ανέβει στο θρόνο ο Μιχαήλ Ζ’ Δούκας , να κλειστεί η Ευδοκία σε μοναστήρι και να δοθεί εντολή στις φρουρές των ασιατικών πόλεων να θεωρήσουν τον Διογένη σφετεριστή επιδιώκοντας την σύλληψη του.

               Ο Διογένης έχοντας πληροφορηθεί τα καθέκαστα αποφασίζει να επιστρέψει στο Μαντζικέρτ, όμως οι δυσκολίες ανασυγκρότησης του στρατού θα είναι πολλές ...Μάλιστα πολλοί προκειμένου να μην τον ακολουθήσουν λιποτακτούν , αναγκάζοντας τον να πάει στην Καππαδοκία ελπίζοντας ότι εκεί τα πράγματα θα είναι καλύτερα. Το δυσάρεστο για αυτόν είναι ότι πολλοί υποστηρικτές του είχαν ήδη φύγει , μη πιστεύοντας ότι θα μπορούσε να υπάρξει τόσο ευνοϊκή συμφωνία. Οι συνέπειες του μίσους άνοιγαν τους ασκούς του Αιόλου , αφού η απόφαση για εμφύλια σύγκρουση αυτονόητα θα ακύρωνε την συμφωνία ειρήνης , με την Μικρά Ασία να βρίσκεται όμως στο έλεος των Σελτζούκων αφού ο στρατός είχε διαλυθεί… Έτσι στην Πρωτεύουσα άρχιζαν οι ετοιμασίες για την δημιουργία στρατιωτικού σώματος , επικεφαλής του οποίου ορίστηκε ο Ανδρόνικος Δούκας που είχε συμβάλλει τα μέγιστα στην ήττα του Μαντζικέρτ…Την ίδια στιγμή ο Διογένης παρέμενε στα σύνορα , χάνοντας έτσι πολύτιμο χρόνο αλλά και μαζεύοντας στρατό μόνο από αυτές τις περιοχές .

                Πάντως και οι δύο πλευρές επιδίωκαν την ενίσχυση τους , ενώ όμως ο Διογένης που είχε μεταβεί στην Καππαδοκία δεν κατάφερε σπουδαία πράγματα , οι αντίπαλοι του κατάφεραν να προσεταιρισθούν τον Νορμανδό Κρίσπιν με τους άντρες του. Έτσι αποφασίζουν άμεση επίθεση που κατέληξε σε μεγάλη νίκη, ενώ ο Διογένης κλείστηκε σε ένα φρούριο μεταξύ Καισάρειας και Κιλικίας . Η αποχώρηση του Ανδρόνικου λόγω του χειμώνα , έδωσε την δυνατότητα στον Διογένη να κάνει νέες προσπάθειες συγκέντρωσης στρατού με πενιχρά όμως αποτελέσματα ,αναγκάζοντας τον να απευθυνθεί ως έσχατη λύση στον Αλπ Αρσλάν. Την άνοιξη του 1072 ο Ανδρόνικος εισβάλει εκ νέου στην Κιλικία , καταφέρνοντας να συντρίψει τις εναπομείνασες δυνάμεις του Διογένη .

Το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει ο Διογένης αλλά και η έλλειψη νέων από τον Αλπ Αρσλάν θα τον αναγκάσουν να δεχτεί την πρόταση παράδοσης που του έγινε. Σε αυτή οι αντίπαλοι του εγγυόντουσαν (με την ένορκη βεβαίωση τριών επισκόπων) την σωματική του ακεραιότητα αρκεί να παραδινόταν.

                Λίγο μετά όμως ήρθε διαταγή ακύρωσης της συμφωνίας με εντολή για τύφλωση. Ο Ψελλός στην χρονογραφία του χωρίς αιδώ θα δικαιολογήσει την απόφαση αναφέροντας ότι ήταν επιβεβλημένη για να αποσοβηθεί ένας νέος εμφύλιος . Για αυτό παρά τις ικεσίες του Διογένη θα του βγάλουν τα μάτια με πυρωμένο σίδερο. Όμως ο άτσαλος τρόπος με τον οποίο θα γίνει η αποτρόπαια πράξη θα έχει ως συνέπεια την μόλυνση των πληγών και τον θάνατο του τον Αύγουστο του 1072 από φρικτούς πόνους στη νήσο Πρώτη που είχε εξορισθεί (20). Αυτό ήταν το τραγικό τέλος του Ρωμανού Διογένη που παρά τα λάθη του προσπάθησε να εμποδίσει την καταστροφή της χώρας του , και αυτά ήταν τα αποτελέσματα του εμφυλίου που έβαζαν έτσι τα θεμέλια για την μετατροπή της μικρασιατικής χώρας από ρωμαϊκή σε κεντροασιατική. Δεν ξέρουμε αν ο Αλπ Αρσλάν θα βοηθούσε τον Διογένη , άλλωστε αντιμετώπιζε δυσκολίες αναγκαζόμενος να εμπλακεί σε δύσκολες πολεμικές αναμετρήσεις στην Τουρκμενία , κατά την διάρκεια των οποίων (Νοέμβριος του 1072) θα χάσει μάλιστα την ίδια του τη ζωή από τραύμα που του προκάλεσε ένας αιχμάλωτος του …Πάντως όταν πληροφορήθηκε τα καθέκαστα , είπε ότι με ευθύνη των αντιπάλων του η συμφωνία ακυρώνεται , δίνοντας εντολή να αρχίσουν εκ νέου οι επιδρομές .

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΜΟΝΙΜΟΥ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΥΣ

          Διάδοχος του Αλπ Αρσλάν έγινε ο υιός του Μαλήκ Σαχ (1072-1092) που υιοθέτησε την πολιτική του πατέρα του. Ενώ όμως αναμένονταν νέες επιθέσεις , ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ δεν έπραττε ουσιαστικά τίποτα για την αντιμετώπιση αυτών. Ο Ζωναράς (21) αιτιολογεί την απραξία αναφέροντας ότι ο Μιχαήλ Ζ’ ήταν άτομο μειωμένης διάνοιας , ενώ ο Ψελλός που γινόταν δέκτης αρκετών δηκτικών σχολίων ως δάσκαλος του Μιχαήλ Ζ’ , απαντούσε ότι δεν ευθυνόταν , αφού ο αυτοκράτορας τον είχε παραμερίσει επιλέγοντας άλλους για κύριους συμβούλους. Αλλά και ο Ατταλειάτης τον θεωρούσε άνθρωπο με αγαθό και ήπιο χαρακτήρα με έμφυτη την επιείκεια μέσα του αλλά και σαν ένα γέρο με νεανικό κορμί λόγω της μαλθακότητας του κρίνοντας τον τελείως ακατάλληλο για αυτοκράτορα. Παράλληλα κατηγορούσε τον Νικηφορίτζη (ήταν ο άνθρωπος που είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη του αυτοκράτορα) ως μια βασική αιτία που ο λαός λιμοκτονούσε. Ο Νικηφορίτζης θα κατηγορηθεί για προσπάθεια πλουτισμού μέσω της πώλησης αξιωμάτων κυρίως όμως γιατί προσπάθησε να ελέγξει την πώληση του σιταριού.

            Μέχρι τότε το σιτάρι πουλιόταν κατευθείαν από τους γεωργούς στους αγοραστές , ο Νικηφορίτζης όμως θα ιδρύσει μια κρατική σιταποθήκη στη Ραιδεστό υποχρεώνοντας τους παραγωγούς να πουλάνε το σιτάρι τους στο κράτος . Η άρνηση πολλών παραγωγών να υποκύψουν σε αυτή τη διαδικασία θα έχει ως αποτέλεσμα η προσφορά να μην καλύπτει την ζήτηση και η τιμή του ψωμιού να ανέβει κατακόρυφα με ορατό τον κίνδυνο λοιμού. Οι επικριτές του Νικηφορίτζη αποδίδουν την ενέργεια αυτή στη φιλαργυρία του , κατηγορώντας τον ότι το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν πως θα μαζέψει χρήματα. Άλλοι όμως μελετητές θεωρούν ότι ίσως να επέβαλε τον κρατικό έλεγχο ως μια προσπάθεια τιθάσευσης του πληθωρισμού . Πάντως όποια και να ήταν η πρόθεση το μέτρο απέτυχε , αφού η τιμή ανέβηκε η ποιότητα έπεσε ενώ λόγω των ελλείψεων θα σταματήσουν και οι διανομές σίτου (αλλά και χρημάτων ) σε πολλούς άπορους στην Κωνσταντινούπολη….

            Ο Μιχαήλ Ζ’ σε μια προσπάθεια να εξοικονομήσει χρήματα θα σταματήσει και την χρηματοδότηση συνοριακών πόλεων στη βόρεια βαλκανική. Τα χρήματα δίνονταν στα πλαίσια αντιμετώπισης των εχθρικών εισβολών ,όμως η περικοπή τους θα οδηγήσει στο αδυνάτισμα της άμυνας και την έναρξη επιδρομών. Αυτή την κρίσιμη στιγμή αυτός ο άνθρωπος είχε επιλεγεί για αυτοκράτορας που δεν διέθετε τα όποια χρήματα υπήρχαν για την συγκρότηση αξιόμαχης στρατιάς είτε λόγω του φόβου ανατροπής του είτε γιατί δεν είχε αντιληφθεί το μέγεθος του κινδύνου για το κράτος του.

           Πάντως θα εγκρίνει την εισήγηση του Νικηφορίτζη για την επανίδρυση του σώματος των Αθανάτων που θα αποτελείτο από μικρασιάτες πρόσφυγες , όμως σε κάθε περίπτωση το σώμα αυτό δεν θα μπορούσε να πετύχει πολλά.

         Ο Μιχαήλ Ζ΄ σε μια απέλπιδα προσπάθεια διασφάλισης των δυτικών συνόρων , αλλά και εξεύρεσης συμμάχων , θα εγκαινιάσει τις επαφές με τον Πάπα , αλλά και θα δώσει την μεν κόρη του Θεοδώρα ως σύζυγο του Ενετού δόγη Σίλβιο , τον δε νεογέννητο υιό του Κωνσταντίνο θα τον αρραβωνιάσει με την κορούλα του Νορμανδού Ροβέρτου Γυισκάρδου , Ελένη (22). Ο Πάπας Γρηγόριος Ζ’ (1073-1085) υποσχόταν την συγκρότηση ισχυρής στρατιάς και το διώξιμο των αλλόθρησκων , με την προϋπόθεση όμως ότι στην συνέχεια θα επικυρωνόταν η ένωση των εκκλησιών και η κυριαρχία του ίδιου. Οι αντιδράσεις όμως στον συγκεκριμένο όρο είχαν ως αποτέλεσμα την ατελέσφορη χρονική παράταση των διαπραγματεύσεων. Όταν μάλιστα ο νέος αυτοκράτορας Βοτανειάτης θα προχωρήσει στην διακοπή των διαπραγματεύσεων και στην ακύρωση των αρραβώνων, τόσο ο Πάπας όσο και ο Γυισκάρδος θα τον κατηγορήσουν για σφετερισμό του θρόνου , με τον δεύτερο μάλιστα να ετοιμάζει και απόβαση στην Βαλκανική. Για τον Γυισκάρδο η αθέτηση των συμφωνηθέντων ήταν μιας πρώτης τάξεως αφορμή να υλοποιήσει τα φιλόδοξα σχέδια του , αφού εμφάνιζε τον εαυτό του ως εκφραστή της νομιμότητας και των δικαιωμάτων της κόρης του.

          Με αυτή τη δικαιολογία θα εισβάλλει στα Βαλκανικά εδάφη ,αντιμετωπίζοντας και τον νέο αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό επίσης ως σφετεριστή(23)… Όπως γίνεται αντιληπτό όλες αυτές οι ενέργειες του Μιχαήλ Ζ’ δεν απέφεραν κανένα όφελος. Έτσι οι Σελτζούκοι συνέχισαν να ξεσχίζουν σαν γύπες τις σάρκες της χώρας αρχίζοντας να εγκαθίστανται μόνιμα στα μέρη που καταλάμβαναν.

Η κάθε περιοχή αφηνόταν στην τύχη της και η μόνη ενέργεια της κεντρικής εξουσίας ήταν η συγκρότηση ενός σώματος στρατού με αρχηγό τον Ισαάκιο Κομνηνό που όμως συντρίφτηκε στην Καισάρεια το 1073 … Ήδη οι Αρμένιοι ( που μετά την κατάληψη της χώρας τους από τους Σελτζούκους είχαν μεταναστεύσει) είχαν ιδρύσει ανεξάρτητη ηγεμονία στην περιοχή της Κιλικίας.

Ο λαός τους θα προτιμήσει τελικά τον διμέτωπο αγώνα , γεγονός που όμως θα διευκολύνει τόσο την δική τους υποταγή, όσο και την εγκατάσταση των Τούρκων που ακόμα ήταν λίγοι. Το χάος που επικρατεί εκμεταλλεύεται και ο Νορμανδός Ρουσσέλιος που αποστατεί , αρχίζοντας παράλληλα εκτεταμένες λεηλασίες στην μικρασιατική ενδοχώρα .

              Για την αντιμετώπιση του αποφασίζεται να συγκροτηθεί ένα δεύτερο εκστρατευτικό σώμα επικεφαλής του οποίου ορίστηκε ο Καίσαρας Ιωάννης Δούκας που σύμφωνα με τον Ψελλό γνώριζε καλά την πολεμική τέχνη από στρατιωτικά εγχειρίδια (24)…

<< Όσο για την στρατηγικήν του γνώση ,συγκαταλέγεται στην ένδοξη χορεία των αρχαίων εκείνων και πολυύμνητων καισάρων, γνωρίζοντας πολύ καλά τα παράτολμα επιχειρήματα και τα ένδοξα κατορθώματα των Αδριανών των Τραιανών και των ισοστάσιων τους. Δεν έφθασε μάλιστα σε τέτοια άριστη κατοχή αυτής της τέχνης αυτοσχεδιάζοντας ή παιχνιδίζοντας , αλλά με την συστηματική σπουδή όλων των βιβλίων τακτικής , στρατηγικής και πολιορκητικής τέχνης καθώς και όλων των συγγραμάτων του Αιλιανού και του Απολλοδώρου >>.

              Όμως τελικά όλες αυτές οι …γνώσεις , θα αποδειχθούν ανεπαρκείς αφού τα σημαντικά σφάλματα τακτικής που θα κάνει , θα οδηγήσουν τόσο στην ήττα του στρατού του , όσο και στην αιχμαλωσία του ίδιου από τον Ρουσσέλιο… Η ηγετική ομάδα της Κωνσταντινούπολης αντί να στρέψει τον φιλόδοξο αυτό άντρα(που όμως σε κάθε περίπτωση η παρουσία του ήταν προσωρινή και τυχοδιωκτική)ενάντια στους Σελτζούκους , στράφηκε στους τελευταίους ζητώντας την βοήθεια τους για να πατάξει το σώμα των …3.000αντρών του. Οι Σελτζούκοι ανταποκρίθηκαν φυσικά πρόθυμα και του επιτέθηκαν , ενώ στο μεταξύ ο Ρουσσέλιος για να αποκτήσει ερείσματα είχε ανακηρύξει τον αιχμάλωτο Δούκα … αυτοκράτορα περιφέροντας τον από πόλη σε πόλη … Οι φιλοδοξίες του θα τερματιστούν άδοξα με την σύλληψη του ίδιου και την συντριβή του στρατού του από τους Σελτζούκους , που στη συνέχεια παίρνοντας ως αντάλλαγμα ένα μεγάλο χρηματικό ποσό θα τον παραδώσουν στους Ρωμαίους … Όμως το1075 θα έχουμε επιδρομές των Πατσινάκων αλλά και εξεγέρσεις Σέρβων στα βαλκανικά εδάφη , που όμως θα αποκρουσθούν με επιτυχία από τον Νικηφόρο Βρυέννιο και θα είναι και η μόνη επιτυχία επί των ημερών του Μιχαήλ Ζ’ .

              Όλη αυτή η αναταραχή έφερε μεγάλα πλήθη στην Κωνσταντινούπολη με αποτέλεσμα να προκληθεί πείνα αλλά και λιμός που αφάνισε πολλούς ανθρώπους…. Ο Ατταλειάτης (25) αναφέρει ότι δεν είχαν που να θάψουν τους ανθρώπους , ενώ ο Ζωναράς (26) αναφέρει ότι οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν και αρρώστιες όπως ο λοιμός είχαν την τιμητική τους… Το 1076 το συμβούλιο των Σελτζούκων στο Ισπαχάν αποφάσισε να στείλει αρκετούς πρίγκιπες που ανυπομονούσαν για δράση , στη Μικρά Ασία. Ο κίνδυνος να χαθεί η Μικρά Ασία ήταν πλέον άμεσος αφού οι πρίγκιπες θα έβαζαν τις βάσεις για την δημιουργία μόνιμων κρατικών οντοτήτων. Η πλήρης ανεπάρκεια του Μιχαήλ Ζ’ θα οδηγήσει σε πραξικόπημα τον Ιούλιο του 1077από τον Νικηφόρο Βοτανειάτη ένα ηλικιωμένο στρατηγό που θα καταφέρει τελικά με την βοήθεια και των Σελτζούκων να αναρριχηθεί στον θρόνο τον Απρίλιο του 1078,ενώ ο Μιχαήλ Ζ’ θα καρεί μοναχός και θα αποχωρήσει. Γρήγορα όμως θα γίνει αντιληπτό ότι και ο νέος αυτοκράτορας ήταν ανεπαρκής . Αρχικά για να σταθεροποιηθεί στο θρόνο του άρχιζε να μοιράζει χρήματα και αξιώματα με αποτέλεσμα να αδειάσουν εντελώς τα θησαυροφυλάκια. Η Άννα Κομνηνή θα αναφέρει χαρακτηριστικά ότι επί των ημερών του τα θησαυροφυλάκια ήταν τόσο άδεια που άφηναν τις πόρτες τους ανοιχτές (27) …

               Αλλά και στη συνέχεια ενώ γύρω του χαλούσε ο κόσμος , εκείνος αρεσκόταν στο να απολαμβάνει τις απολαύσεις που του πρόσφερε το αξίωμα του. Ο Ζωναράς (28) την μόνη στρατιωτική ενέργεια που αναφέρει , είναι η δημιουργία ενός σώματος στρατού με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Δούκα , που στάλθηκε να αντιμετωπίσει τους Σελτζούκους ,αλλά μόλις αυτός πέρασε στις Ασιατικές ακτές στασίασε και αναγορεύτηκε Αυτοκράτορας… Ο Βοτανειάτης θα καταφέρει να τον εξουδετερώσει με δωροδοκίες , όπως με την βοήθεια του Αλέξιου Κομνηνού αλλά και των Σελτζούκων θα καταφέρει να εξουδετερώσει άλλα δύο κινήματα που είχαν ήδη εκδηλωθεί στην Ευρώπη από τους Νικηφόρο Βρυέννιο και Νικηφόρο Βασιλάκιο. Όμως λίγο αργότερα θα εμφανιστεί νέος επίδοξος αυτοκράτορας ο Νικηφόρος Μελισσηνός που μάλιστα θα ζητήσει και την βοήθεια του Σελτζούκου Σουλεϊμάν …Ο Σουλεϊμάν ανταποκρίθηκε ευμενώς στο αίτημα του και υπό το πρόσχημα υποστήριξης του Μελισσηνού , πέτυχε με αναίμακτο τρόπο να γίνει κύριος πόλεων, όπως η Κύζικος, η Νικομήδεια αλλά και η Νίκαια.

            Ένα εκστρατευτικό σώμα που στάλθηκε από την Κωνσταντινούπολη για να εμποδίσει τις απώλειες θα διαλυθεί εύκολα από τους Σελτζούκους. Έχοντας πλέον και σημαντικές πόλεις στην κατοχή του, ο Σουλεϊμάν ανακήρυξε το Σουλτανάτο του Ρουμ , με πρωτεύουσα την Νίκαια της Βιθυνίας το 1081.

              Ήδη λίγο προγενέστερα είχε ανακηρυχθεί και το κράτος των Δανισμενιδών με πρωτεύουσα την Σεβάστεια. Απέναντι σε αυτό το χάος ο Βοτανειάτης το μόνο που θα κάνει είναι να προσπαθήσει να συλλάβει τους Αλέξιο και Ισαάκιο Κομνηνό φοβούμενος μήπως εκμεταλλευτούν την δυσαρέσκεια του κόσμου και τον ανατρέψουν. Όμως τα δύο αδέρφια όχι μόνο γλίτωσαν καταφεύγοντας στην Αδριανούπολη , αλλά με επιδέξιες διπλωματικές κινήσεις θα απομονώσουν τον Βοτανειάτη καταφέρνοντας να γίνουν κύριοι της Κωνσταντινούπολης την άνοιξη του 1081 . Ο Ισαάκιος αν και μεγαλύτερος θα παραιτηθεί χάριν του αδερφού του και ο Αλέξιος Κομνηνός θα στεφθεί αυτοκράτορας ξεκινώντας μια τιτάνια προσπάθεια μερικής έστω ανόρθωσης του κράτους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

              Μετά την μάχη του Μαντζικέρτ και μέσα στα επόμενα 10 χρόνια τα Τουρκικά φύλα θα κατακτήσουν το 90% της Μικράς Ασίας ενώ η αντεπίθεση της αυτοκρατορίας τα επόμενα χρόνια θα επανακτήσει τα μισά μόνο από αυτά τα εδάφη . Έτσι η παρουσία τους είναι πλέον μόνιμη και σταδιακά αυξανόμενη. Παρόλα αυτά η κατάρρευση του κράτους δεν ήταν τόσο αποτέλεσμα της ήττας στο Μαντζικέρτ, όσο μιας σειράς αιτιών της προηγούμενης πεντηκονταετίας , τελικό αποτέλεσμα των οποίων ήταν να εμφανισθεί πολιτικά και στρατιωτικά αποδυναμωμένο την κρίσιμη στιγμή. Ο βασικότερος λόγος ήταν η διαμάχη ανάμεσα στους κρατικούς αξιωματούχους και μέρους της αριστοκρατίας με τους στρατιωτικούς γαιοκτήμονες. Οι στρατιωτικοί γαιοκτήμονες εμφανίζονται ιδιαίτερα ενισχυμένοι τον 10^ουαιώνα απειλώντας τόσο την κεντρική εξουσία όσο και τους ελεύθερους γεωργούς τους οποίους επιδιώκουν να απορροφήσουν.

Μιχαήλ Ψελλός

          Το γεγονός αυτό αναγκάζει τον Βασίλειο Β’ (976-1025) να προχωρήσει σε σειρά μέτρων και ενεργειών με τα οποία θα καταφέρει τελικά να τους αποδυναμώσει. Όμως ο Βασίλειος Β’ δεν απέκτησε απογόνους (δεν παντρεύτηκε ποτέ ) ούτε φρόντισε να αναδείξει και να επιβάλλει ένα άτομο που θα συνέχιζε την πολιτική του. Έτσι με τον θάνατο του , η εξουσία περιήλθε αρχικά στον αδερφό του και στη συνέχεια (1028) στις κόρες του αδερφού του που μόνο όρεξη για πολιτική δεν είχαν. Το γεγονός αυτό αξιοποιούν στο έπακρο οι κρατικοί αξιωματούχοι που κατορθώνουν να ελέγξουν την εξουσία , ανεβάζοντας στον θρόνο συζύγους περιορισμένων ικανοτήτων που αρέσκονταν απλώς να απολαμβάνουν τα προνόμια της θέσης τους. Οι στρατιωτικοί θα αντιδράσουν χρησιμοποιώντας το μεγάλο τους όπλο τον στρατό , με αποτέλεσμα αλλεπάλληλες στάσεις (29) και συνεχείς εμφύλιες συγκρούσεις.

          Οι κρατικοί αξιωματούχοι με την σειρά τους σε μια προσπάθεια μείωσης της δύναμης των στρατιωτικών θα προβούν σε συνειδητή αποδυνάμωση του στρατού με διάφορα μέτρα , όπως την δυνατότητα εξαγοράς της θητείας , απόλυση στρατηγών , αλλά κυρίως με την διακοπή της οικονομικής υποστήριξης στα θεματικά στρατεύματα (30), που σταδιακά αντικαθίστανται από μισθοφόρους. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε αποδυνάμωση του στρατεύματος αφού όχι μόνο μειώνεται ο αριθμός και η αξία του αλλά και αυτός που απομένει ως επί το πλείστον χρησιμοποιείται για την εξουδετέρωση των εσωτερικών αντιπάλων. Όπως είναι φυσικό όλη αυτή η κατάσταση ευτελίζει τον θεσμό του αυτοκράτορα αφήνοντας το λαό στο έλεος των αντίπαλων παρατάξεων και των φιλοδοξιών τους. Έτσι αρχίζει η παρακμή του θεσμού των θεμάτων με ταυτόχρονη αποδυνάμωση της ελεύθερης αγροτικής κοινότητας , αυξάνονται τα φορολογικά βάρη , καταργείται το αλληλέγγυο (31) , εμφανίζεται ο θεσμός της πρόνοιας (32) , επεκτείνεται το δικαίωμα φοροσυλλογής από ιδιώτες, κιβδηλώνεται το νόμισμα κλπ.

             Όμως σημαντικά προβλήματα θα προκαλέσει και η βίαιη επιβολή του Ορθόδοξου δόγματος (33) , με αποτέλεσμα την εχθρότητα μεγάλης μερίδας του πληθυσμού ειδικά στις ανατολικότερες περιοχές , ακριβώς την στιγμή που εξαιτίας της εμφάνισης των τουρκικών φύλων ,έπρεπε να είναι αρραγής η ενότητα. Επιπλέον η πολιτική ελίτ δεν αντιλήφθηκε έγκαιρα και την ουσιώδη διαφορά των επιθέσεων αυτών από προηγούμενες , θεωρώντας και αυτές παροδικές. Αλλά ακόμη και όταν διαπιστώθηκε ότι σκοπός των επιθέσεων ήταν η μόνιμη εγκατάσταση, δεν κατέστη δυνατό να ξεπεραστεί το μίσος με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην συγκροτηθεί αξιόμαχος στρατός ,αλλά να καλούνται Σελτζουκικά στρατεύματα και ως μισθοφόροι εναντίον της μίας ή της άλλης πλευράς…

           Η απώλεια μεγάλου μέρους της Μικράς Ασίας ήταν καταστροφική γιατί η περιοχή αυτή ήταν η πλουσιότερη από όλες τις απόψεις. Η πλειοψηφία του στρατού απαρτιζόταν από άντρες των περιοχών αυτών , οι μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις βρίσκονταν εδώ , κατ’ επέκταση και τα περισσότερα έσοδα στα κρατικά ταμεία έρχονταν από τις μικρασιατικές περιοχές.

              Η σημασία της Μικράς Ασίας επιβεβαιώνεται και από την εκκλησία που ίδρυε επισκοπές και μητροπόλεις σε περιοχές που είχαν τον ανάλογο πληθυσμό και πλούτο να τις συντηρήσουν.

Από τον κατάλογο των Μητροπόλεων, βλέπουμε ότι το 1050 υπήρχαν 47 στην Μικρά Ασία έναντι 35 που υπήρχαν στις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές και Ιταλικές περιοχές (34). Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο ήταν ότι η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αντιμετώπιζε ταυτόχρονες επιθέσεις σε περισσότερα του ενός μέτωπα.

           Το γεγονός αυτό μετρίασε την δυναμική της αυτοκρατορικής αντεπίθεσης που και λιγότερα έσοδα είχε πλέον και ήταν αναγκασμένη να διασπά τις δυνάμεις της . Παράλληλα έδωσε την δυνατότητα στους Τούρκους αρχικά να εδραιωθούν , ώστε στη συνέχεια ενισχυμένοι με νέα φύλα και μεταναστεύσεις να περάσουν ξανά από αμυντική σε επιθετική στάση , αρχίζοντας σταδιακά να επιβάλλουν και τους θεσμούς τους στους κατακτημένους υπηκόους. Το γεγονός αυτό έχει γενικότερο αρνητικό αποτέλεσμα αφού οι κατακτητές καταλάμβαναν ακμάζουσες περιοχές με αποτέλεσμα μια γενικότερη οπισθοδρόμηση . Όμως όλα αυτά τα γεγονότα σηματοδοτούν και την οριστική μετατόπιση ισχύος από την ανατολική στη δυτική Ευρώπη. Τον καιρό του Βασίλειου Β’ η αυτοκρατορία μπορούσε να καυχιέται ότι ήταν το ισχυρότερο από κάθε άποψη χριστιανικό και ευρωπαϊκό κράτος .

            Μετά το Μαντζικέρτ και τα όσα επακολούθησαν ο Γερμανός αυτοκράτορας διεκδικούσε χωρίς ενδοιασμούς το δικαίωμα να ονομάζεται αυτοκράτορας των Ρωμαίων , οι Νορμανδοί δήλωναν άφοβα ότι θέλουν να βασιλεύσουν στην Κωνσταντινούπολη και οι Ενετοί απαιτούσαν πλέον να θεωρούνται ισότιμοι εταίροι. Παράλληλα ο Πάπας της Ρώμης όταν αναφερόταν σε ένωση των εκκλησιών εννοούσε την υποταγή της ανατολικής εκκλησίας και της αναγνώρισης των πρωτείων του , ενδεικτικό της αλλαγής ισορροπίας , όταν στις αρχές του11^ου αιώνα οι Πάπες αν και ανταγωνίζονταν την αυτοκρατορία ,φοβούμενοι ή σεβόμενοι την ισχύ της ήθελαν την φιλία του αυτοκράτορα. Η παρακμή για την αυτοκρατορία άρχιζε…

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) Jean Paul Roux , Η ιστορία των Τούρκων Σελ. 154 .

2) Μόνο στο 1067 ο Μιχαήλ Ατταλειάτης (Ιστορία Σελ..175 & 179) αναφέρει 2 στάσεις.

3) Μιχαήλ Ψελλός , Χρονογραφία ,Τόμος Β’ Σελ. 395 .

4) Μιχαήλ Ψελλός , Χρονογραφία ,Τόμος Β’ Σελ. 396-397.

5) Μιχαήλ Ατταλειάτης , Ιστορία, Σελ. 238-239.

6) Μιχαήλ Ψελλός , Χρονογραφία ,Τόμος Β’ Σελ. 399-401.

7) Jean Paul Roux , Η ιστορία των Τούρκων Σελ. 155.

8) Νίκος Τσαγγάς , Μαντζικέρτ , Η αρχή του τέλους , Σελ.75.

9) Ιωάννης Ζωναράς , Επιτομή Ιστοριών , Τόμος Γ’ Σελ.208-209.

10) Ιωάννης Ζωναράς , Επιτομή Ιστοριών , Τόμος Γ’ Σελ. 210-211.

11) Νίκος Τσαγγάς , Μαντζικέρτ , Η αρχή του τέλους , Σελ.163.

12) Μαντζικέρτ 1071 , Η αρχή του τέλους , Εκδόσεις Περισκόπιο Σελ.47.

13) Μαντζικέρτ 1071, Η αρχή του τέλους , Εκδόσεις Περισκόπιο , Σελ.58.

14) Μιχαήλ Ατταλειάτης , Ιστορία , Σελ. 286-287.

15) Νίκος Τσαγγάς , Μαντζικέρτ , Η αρχή του τέλους , Σελ. 191.

16) Μιχαήλ Ατταλειάτης , Ιστορία , Σελ. 288-289.

17) Σπύρος Βρυώνης Σελ. 93 (Από το χρονικό του Μιχαήλ του Σύρου).

18) Μιχαήλ Ατταλειάτης , Ιστορία , Σελ. 290-291.

19) Jean Paul Roux , Η ιστορία των Τούρκων Σελ. 158 .

20) Μιχαήλ Ψελλός , Χρονογραφία , Τόμος Β’ Σελ. 430-431.

21) Ιωάννης Ζωναράς , Επιτομή Ιστοριών , Τόμος Γ’ Σελ. 224--225.

22) Donald Nikol , Βυζάντιο και Βενετία , Σελ.81-83.

23) Donald Nikol , Σελ.83, αλλά και Αλεξιάδα Σελ 79.

24) Μιχαήλ Ψελλός , Χρονογραφία , τόμος Β’ Σελ. 459).

25) Μιχαήλ Ατταλειάτης , Ιστορία , Σελ. 368-369.

26) Ιωάννης Ζωναράς , Επιτομή Ιστοριών , Τόμος Γ’ Σελ. 232-233.

27) Άννα Κομνηνή , Αλεξιάδα , Σελ. 185.

28) Ιωάννης Ζωναράς , Επιτομή Ιστοριών , Τόμος Γ’ Σελ. 243.

29) Αναφέρονται τουλάχιστον 30 στάσεις την περίοδο 1025-1057.

30) Π.χ. διάταγμα του αυτοκράτορα Μονομάχου που όχι μόνο αφαιρούσε έσοδα που συντηρούσαν τους στρατιώτες του θέματος Ιβηρίας , αλλά και επιπλέον τους φορολογούσε . Μιχαήλ Ατταλειάτης , Ιστορία , Σελ.92-95.

31) Νόμος του 996 που υποχρέωνε τους ισχυρούς να πληρώνουν τους φόρους των μικρών όταν αυτοί δήλωναν αδυναμία που καταργήθηκε το 1028.

32) Παραχώρηση κρατικής γης σε ιδιώτες ή φορείς. Ο προνοιάριος αποκτούσε τη νομή και την επικαρπία της γης εισπράττοντας για λογαριασμό του και τους φόρους της περιοχής.

33) Π.χ. το διάταγμα του 1063 που ανάγκαζε τους κατοίκους της Μελιτηνής ή να ασπαστούν το ορθόδοξο δόγμα ή να εγκαταλείψουν τη πόλη , την εξορία Σύρων ιερέων το 1064 επειδή διέδιδαν το δικό τους χριστιανικό θρησκευτικό δόγμα κλπ. (Σπύρου Βρυώνη , Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού , Σελ.84).

34) Σπύρου Βρυώνη , Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού ,Σελ.34-35).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

11) Μιχαήλ Ψελλός , Χρονογραφία , Εκδόσεις Κανάκη.

22) Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία , Εκδόσεις Κανάκη.

33) Ιωάννης Ζωναράς ,Επιτομή Ιστοριών , Εκδόσεις Κανάκη.

44) Άννα Κομνηνή ,Αλεξιάδα , Εκδόσεις Άγρα.

55) Νίκος Τσαγγάς ,Μαντζικέρτ η αρχή του τέλους , Εκδόσεις Γκοβόστη.

66) Σπύρου Βρυώνη , Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού , Εκδόσεις μορφωτικού ιδρύματος της εθνικής τράπεζας.

77) Στυλιανός Μιχόπουλος ,Βυζάντιο-Αυτοκράτορες –Κλήρος και Ελληνισμός , Εκδόσεις Νέα Θέσις.

88) Κωνσταντίνου Άμαντου ,Ιστορία του Βυζαντινού κράτους.

99) Στρατιωτική Ιστορία ,Μαντζικέρτ 1071 , Η αρχή του τέλους της Βυζαντινής αυτοκρατορίας , Συλλογικό τεύχος , Εκδόσεις Περισκόπιο.

110) Γιάννης Κορδάτος ,Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου , Εκδόσεις Μπουκουμάνη.

111) Κωνσταντίνου Σάθα, Μεσαιωνική βιβλιοθήκη.

112) Jean Paul Roux , Η ιστορία των Τούρκων , Εκδόσεις Κανάκη.

113) Donald Nicol , Βυζάντιο και Βενετία , Εκδόσεις Παπαδήμα