του Θάνου Δασκαλοθανάση
To 1198 στον παπικό θρόνο ανέρχεται ο Πάπας Ιννοκέντιος ο Γ΄. Είναι και φιλόδοξος και ρεαλιστής. Φιλοδoξεί να επιβάλλει τον έλεγχο της παπικής έδρας στους κοσμικούς ηγεμόνες. Ξέρει ότι πρέπει να χρησιμοποιήσει διπλωματία και πολιτική. Επειδή κατά την Γ΄ Σταυροφορία υπήρξε μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ των βασιλιάδων Αγγλίας και Γαλλίας, αποφασίζει τώρα να απευθυνθεί σε ισχυρούς ευγενείς και όχι σε βασιλιάδες.
Ιππότες από όλη τη Δυτική Ευρώπη με επικεφαλής τον κόμη Τιμπώ της Καμπανίας, τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας συγκεντρώθηκαν και οργάνωσαν ένα καινούριο στρατηγικό σχέδιο: σκόπευαν να επιτεθούν στου Μουσουλμάνους από την Αίγυπτο. Καθένας από τους ευγενείς ακολουθούνταν από τον προσωπικό του στρατό. Έτσι η Δ Σταυροφορία διέθετε πολύ λιγότερους μη μάχιμους σε σχέση με τις προηγούμενες, επομένως μπορούσε να κινηθεί πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά.
Η επιλογή της Αιγύπτου οδηγούσε τους σταυροφόρους στην ανάγκη να αναζητήσουν πλοία για τη μεταφορά τους. Η Βενετία συμφώνησε να αναλάβει εξ΄ ολοκλήρου τη μεταφορά. Η τελική συμφωνία επιτεύχθηκε τον Απρίλιο του 1201. Σύμφωνα με τους όρους της, οι σταυροφόροι θα κατέβαλαν στους Βενετούς 85.000 μάρκα για τη μεταφορά 4.500 ιπποτών με τα άλογά τους, 9.000 ακολούθων και 20.000 πεζών. Εκτός από τα μεταγωγικά, οι Βενετοί συμφώνησαν να προσφέρουν και 50 πολεμικές γαλέρες με τον όρο ότι τα μισά από τα εδάφη που κατακτούσαν θα δίνονταν στους Βενετούς. Το έργο της μεταφοράς ενός τόσου μεγάλου στρατού ήταν τεράστιο, όπως ανάλογα δυσθεώρητο ήταν και το αντίτιμο.
Την πολιτική των Βενετών εξέφραζε ο υπέργηρος αλλά δραστήριος Δογης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος, που είχε λόγους να μισεί τους Βυζαντινούς, καθώς ήταν υπεύθυνοι για την αναπηρία του ( ο Μανουήλ Κομνηνός είχε διατάξει την τύφλωσή του σε μια φιλονικία τους). Την αρχηγία της εκστρατείας αναλαμβάνει τελικά ο γερμανόφιλος Βονιφάτιος Μομφερατικός, προς μεγάλη απογοήτευση του Πάπα.
Στην Κωνσταντινούπολη, μέσα σε ένα νμοσηρό κλιμα, είχε ξεσπάσει μια ακόμη διαμάχη για το θρόνο. Ο γηραιός Ισαάκιος Άγγελος ανατράπηκε από τον αδερφό του Αλέξιο Άγγελο και φυλακίστηκε μαζί με το γιο του. Το 1201 ο Αλέξιος, ο γιος του αυτοκράτορα Ισαακίου, κατορθώνει να δραπετεύσει και καταφεύγει στο Γερμανό Φίλιππο της Σουαβίας και ζητά βοήθεια για να καταλάβει τον βυζαντινό θρόνο.Τότε παρουσία και του Βονιφάτιου αρχίζουν να καταστρώνονται τα σχέδια για πιθανή εκτροπή της εκστρατείας προς την Πόλη, χωρίς ακόμα τίποτα να είναι σίγουρο.
Ιππότες από όλη τη Δυτική Ευρώπη με επικεφαλής τον κόμη Τιμπώ της Καμπανίας, τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας συγκεντρώθηκαν και οργάνωσαν ένα καινούριο στρατηγικό σχέδιο: σκόπευαν να επιτεθούν στου Μουσουλμάνους από την Αίγυπτο. Καθένας από τους ευγενείς ακολουθούνταν από τον προσωπικό του στρατό. Έτσι η Δ Σταυροφορία διέθετε πολύ λιγότερους μη μάχιμους σε σχέση με τις προηγούμενες, επομένως μπορούσε να κινηθεί πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά.
Η επιλογή της Αιγύπτου οδηγούσε τους σταυροφόρους στην ανάγκη να αναζητήσουν πλοία για τη μεταφορά τους. Η Βενετία συμφώνησε να αναλάβει εξ΄ ολοκλήρου τη μεταφορά. Η τελική συμφωνία επιτεύχθηκε τον Απρίλιο του 1201. Σύμφωνα με τους όρους της, οι σταυροφόροι θα κατέβαλαν στους Βενετούς 85.000 μάρκα για τη μεταφορά 4.500 ιπποτών με τα άλογά τους, 9.000 ακολούθων και 20.000 πεζών. Εκτός από τα μεταγωγικά, οι Βενετοί συμφώνησαν να προσφέρουν και 50 πολεμικές γαλέρες με τον όρο ότι τα μισά από τα εδάφη που κατακτούσαν θα δίνονταν στους Βενετούς. Το έργο της μεταφοράς ενός τόσου μεγάλου στρατού ήταν τεράστιο, όπως ανάλογα δυσθεώρητο ήταν και το αντίτιμο.
Την πολιτική των Βενετών εξέφραζε ο υπέργηρος αλλά δραστήριος Δογης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος, που είχε λόγους να μισεί τους Βυζαντινούς, καθώς ήταν υπεύθυνοι για την αναπηρία του ( ο Μανουήλ Κομνηνός είχε διατάξει την τύφλωσή του σε μια φιλονικία τους). Την αρχηγία της εκστρατείας αναλαμβάνει τελικά ο γερμανόφιλος Βονιφάτιος Μομφερατικός, προς μεγάλη απογοήτευση του Πάπα.
Στην Κωνσταντινούπολη, μέσα σε ένα νμοσηρό κλιμα, είχε ξεσπάσει μια ακόμη διαμάχη για το θρόνο. Ο γηραιός Ισαάκιος Άγγελος ανατράπηκε από τον αδερφό του Αλέξιο Άγγελο και φυλακίστηκε μαζί με το γιο του. Το 1201 ο Αλέξιος, ο γιος του αυτοκράτορα Ισαακίου, κατορθώνει να δραπετεύσει και καταφεύγει στο Γερμανό Φίλιππο της Σουαβίας και ζητά βοήθεια για να καταλάβει τον βυζαντινό θρόνο.Τότε παρουσία και του Βονιφάτιου αρχίζουν να καταστρώνονται τα σχέδια για πιθανή εκτροπή της εκστρατείας προς την Πόλη, χωρίς ακόμα τίποτα να είναι σίγουρο.
Toν Ιούνιο του 1202 όλες οι δυνάμεις των Σταυροφόρων άρχισαν να συγκεντρώνονται στη Βενετία. Η συμφωνία για τη μεταφορά προέβλεπε την άμεση καταβολή του τεράστιου ποσού που ήταν να δύσκολο να βρεθεί. Τότε έφτασε στη Βενετία επίσημη αντιπροσωπεία του Γερμανού Φίλιππου, που ζητούσε από τους Σταυροφόρους να κατευθυνθούν στην Πόλη και να παρέμβουν υπέρ του έκπτωτου Αλέξιου Άγγελου. Ζητήθηκε μάλιστα και η έγκριση του Πάπα που όμως αρνήθηκε γιατί ήδη είχε αρχίσει να αναπτύσσει σχέσεις με τον νυν αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄.
Οι διαπραγματεύσεις και τα σχέδια θα έμεναν στα χαρτιά όσο υπήρχε η αδυναμία να βρεθεί το ποσό.Τελικά κατόρθωσαν να μαζέψουν περίπου τα μισά μάρκα και να δεχτούν την πρόταση του Δάνδολου: να τον βοηθήσουν να καταλάβει τη δαλματική πόλη Ζάρα (σημερινή Ζαντάρ) που είχε αποσπαστεί από τη Βενετία για να προσαρτηθεί στην Ουγγαρία. Αν και ο βασιλιάς της Ουγγαρίας μετείχε στην Σταυροφορία, οι Σταυροφόροι δέχτηκαν την πρόταση του δόγη και κατευθύνθηκαν εναντίον της Ζάρα, μιας πόλης που επρόκειτο να συμμετάσχει στη Σταυροφορία! Έτσι η Σταυροφορία που προορίζονταν να στραφεί κατά των μουσουλμάνων "απίστων" άρχισε την πολιορκία μιας χριστιανικής πόλης στην οποία ζούσαν Σταυροφόροι. Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Πάπα και τις απειλές για μαζικούς αφορισμούς, οι σταυροφόροι κατέλαβαν τη Ζάρα και την κατέστρεψαν.
Όταν ο Πάπας πληροφορήθηκε την κατάληψη της Ζάρα και άκουσε τα εναντίον των Σταυροφόρων και των Ενετών παράπονα του Βασιλιά της Ουγγαρίας, προέβη στον αφορισμό τους. Είχε καταλάβει πλέον ότι δεν ελέγχει την εκστρατεία. Αυτός ο αφορισμός δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, αν και τον ανακάλεσε μετέπειτα για τους Σταυροφόρους, άφησε όμως 'τιμωρημένους' τους Βενετούς.
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα έφτασε στη Ζάρα αντιπροσωπεία του Φιλίπου της γερμανικής Σουαβίας για να επαναλάβει εκ νέου το αίτημα για βοήθεια προς τον έπτωτο βυζαντινό αυτοκράτορα και το γιο του. Το ζωηρό ενδιαφέρον του Γερμανού ηγεμόνα δικαιολογούταν από το γάμο του με την κόρη του έκπτωτου αυτοκράτορα. Ο ίδιος ο γιος του που είχε δραπετεύσει, ο Αλέξιος Άγγελος υποσχόταν το μυθικό ποσό των 200.000 μάρκων για να εξοφλήσουν τους Βενετούς και να καλύψουν τις ανάγκες τους, την σύνδρομή 10.000 στρατιωτών για τη συνέχεια της Σταυροφορίας και βέβαια την ένωση- πιθανότατα και την υποταγή- της ανατολικής με τη δυτική εκκλησία. Οι προτάσεις ήταν άκρως δελεαστικές για τους περισσότερους συμμετέχοντες και πρώτα και κύρια για τον Βονιφάτιο Μομφερατικό που ήταν όργανο των Γερμανών αλλά και για τον ραδιούργο Δόγη της Βενετίας που θα εξασφάλιζε με τον ένα ή το άλλον τρόπο (η συνέχεια θα το αποδείξει) την χρηματοδότηση της εκστρατείας και θα έδινε νέες προοπτικές στην κυριαρχία των Βενετών σε όλη την Ανατολκή Μεσόγειο, καταφέροντας ένα αποφασιστικο χτύπημα στις άλλες ιταλικές πόλεις.
Οι διαπραγματεύσεις και τα σχέδια θα έμεναν στα χαρτιά όσο υπήρχε η αδυναμία να βρεθεί το ποσό.Τελικά κατόρθωσαν να μαζέψουν περίπου τα μισά μάρκα και να δεχτούν την πρόταση του Δάνδολου: να τον βοηθήσουν να καταλάβει τη δαλματική πόλη Ζάρα (σημερινή Ζαντάρ) που είχε αποσπαστεί από τη Βενετία για να προσαρτηθεί στην Ουγγαρία. Αν και ο βασιλιάς της Ουγγαρίας μετείχε στην Σταυροφορία, οι Σταυροφόροι δέχτηκαν την πρόταση του δόγη και κατευθύνθηκαν εναντίον της Ζάρα, μιας πόλης που επρόκειτο να συμμετάσχει στη Σταυροφορία! Έτσι η Σταυροφορία που προορίζονταν να στραφεί κατά των μουσουλμάνων "απίστων" άρχισε την πολιορκία μιας χριστιανικής πόλης στην οποία ζούσαν Σταυροφόροι. Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Πάπα και τις απειλές για μαζικούς αφορισμούς, οι σταυροφόροι κατέλαβαν τη Ζάρα και την κατέστρεψαν.
Όταν ο Πάπας πληροφορήθηκε την κατάληψη της Ζάρα και άκουσε τα εναντίον των Σταυροφόρων και των Ενετών παράπονα του Βασιλιά της Ουγγαρίας, προέβη στον αφορισμό τους. Είχε καταλάβει πλέον ότι δεν ελέγχει την εκστρατεία. Αυτός ο αφορισμός δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, αν και τον ανακάλεσε μετέπειτα για τους Σταυροφόρους, άφησε όμως 'τιμωρημένους' τους Βενετούς.
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα έφτασε στη Ζάρα αντιπροσωπεία του Φιλίπου της γερμανικής Σουαβίας για να επαναλάβει εκ νέου το αίτημα για βοήθεια προς τον έπτωτο βυζαντινό αυτοκράτορα και το γιο του. Το ζωηρό ενδιαφέρον του Γερμανού ηγεμόνα δικαιολογούταν από το γάμο του με την κόρη του έκπτωτου αυτοκράτορα. Ο ίδιος ο γιος του που είχε δραπετεύσει, ο Αλέξιος Άγγελος υποσχόταν το μυθικό ποσό των 200.000 μάρκων για να εξοφλήσουν τους Βενετούς και να καλύψουν τις ανάγκες τους, την σύνδρομή 10.000 στρατιωτών για τη συνέχεια της Σταυροφορίας και βέβαια την ένωση- πιθανότατα και την υποταγή- της ανατολικής με τη δυτική εκκλησία. Οι προτάσεις ήταν άκρως δελεαστικές για τους περισσότερους συμμετέχοντες και πρώτα και κύρια για τον Βονιφάτιο Μομφερατικό που ήταν όργανο των Γερμανών αλλά και για τον ραδιούργο Δόγη της Βενετίας που θα εξασφάλιζε με τον ένα ή το άλλον τρόπο (η συνέχεια θα το αποδείξει) την χρηματοδότηση της εκστρατείας και θα έδινε νέες προοπτικές στην κυριαρχία των Βενετών σε όλη την Ανατολκή Μεσόγειο, καταφέροντας ένα αποφασιστικο χτύπημα στις άλλες ιταλικές πόλεις.
Η συμφωνία σταυροφόρων και Αγγέλων
[Την 1-1-1203]ξαναγύρισαν οι αγγελιοφόροι από τη Γερμανία [...] και είπαν:
«Κύριοι,παραγγέλνει ο βασιλιάς, θα σας στείλω τον αδελφό της γυναίκας μου [...]. Πριν απ' όλα, αν δώσει ο Θεός και του επιστρέψετε την κληρονομιά του, θα κάνει όλη την αυτοκρατορία της Ρωμανίας να υπακούει στη Ρώμη, απ' όπου αυτή χωρίστηκε.Ύστερα ξέρει πως έχετε ξοδέψει τα χρήματά σας και πως είσαστε φτωχοί. Εκείνος θα σας δώσει 200.000 αργυρά μάρκα και τροφές για όλο το στρατό και μικρούς και μεγάλους. Και θα έλθει ο ίδιος προσωπικά μαζί σας στη γη της Βαβυλώνας(=Αίγυπτος), ή θα στείλει εκεί, αν το κρίνετε καλύτερο, 10.000 άνδρες με δικά του έξοδα για ένα χρόνο.» Έτσι πήγαν στο κατάλυμα του δόγη και κάλεσαν τους αγγελιοφόρους και έκλεισαν τη συμφωνία με τους προαναφερόμενους όρους, με όρκους και σφραγισμένα έγγραφα.
«Κύριοι,παραγγέλνει ο βασιλιάς, θα σας στείλω τον αδελφό της γυναίκας μου [...]. Πριν απ' όλα, αν δώσει ο Θεός και του επιστρέψετε την κληρονομιά του, θα κάνει όλη την αυτοκρατορία της Ρωμανίας να υπακούει στη Ρώμη, απ' όπου αυτή χωρίστηκε.Ύστερα ξέρει πως έχετε ξοδέψει τα χρήματά σας και πως είσαστε φτωχοί. Εκείνος θα σας δώσει 200.000 αργυρά μάρκα και τροφές για όλο το στρατό και μικρούς και μεγάλους. Και θα έλθει ο ίδιος προσωπικά μαζί σας στη γη της Βαβυλώνας(=Αίγυπτος), ή θα στείλει εκεί, αν το κρίνετε καλύτερο, 10.000 άνδρες με δικά του έξοδα για ένα χρόνο.» Έτσι πήγαν στο κατάλυμα του δόγη και κάλεσαν τους αγγελιοφόρους και έκλεισαν τη συμφωνία με τους προαναφερόμενους όρους, με όρκους και σφραγισμένα έγγραφα.
Γουλιέλμος Βιλεαρδουινός, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης,μετ. Κ. Αντύπας, Αθήνα 1985, 59-60.
Στις τάξεις των Σταυροφόρων αρκετοί ήταν αυτοί που διαφωνούσαν με τους οικονομικούς όρους της εκστρατείας (συμφωνία με τους Βενετούς) και με την πορεία (κατεύθυνση στην Αίγυπτο). Ακόμα περισσότεροι διαφώνησαν ανοικτά με την απόφαση να κατευθυνθούν στη Πολη, βλέποντας πόσο πολύ είχαν παρεκκλίνει από τους αρχικούς τους στόχους. Για αυτούς τους λογούς είτε αποχώρησαν είτε αποφάσισαν να κινηθούν με δικά τους μέσα προς του Αγίους Τόπους. Οι υπόλοιποι τους κατηγορούσαν σαν εχθρούς της χριστιανοσύνης, με το υποκριτικό επιχείρημα ότι δεν θέλουν την ένωση τωνΕκκλησιών. Σίγουρο είναι ότι την ώρα της αναχώρησης για την Κωνσταντινούπολη η σταυροφορία είχε ως ένα βαθμό αποδυναμωθεί.
Το θέμα της ερμηνείας και της αναζήτησης ευθυνών για την παρέκκλιση της πορείας των Σταυροφόρων, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και έχει απασχολήσει πολλούς ιστορικούς. Στην εξέλιξη αυτή ενήργησαν πολλές δυνάμεις και πρώτα και κύρια της Βενετίας και του Γερμανού Βασιλιά σε σχέση και με τα κίνητρα του Πάπα. Την αφορμή και <<δικαιολογία>> έδωσαν οι δυναστικές έριδες και οι προδοτικές συμπεριφορές ανίκανων βυζαντινών ηγεμόνων.
Ό ίδιος ο επιπόλαιος και απερίσκεπτος Αλέξιος Άγγελος με τις τοσο επικίνδυνες και ανεκπλήρωτες -όπως θα αποδειχτεί- προτάσεις του, έφτασε στη Ζάρα τον Απρίλιο του 1203 για να συνοδεύσει την εκστρατεία. Τα πλοία απέπλευσαν με πρώτο προορισμό το Δυρράχιο, με τους εναπομείναντες σταυροφόρους να έχουν αποπροσανατολιστεί και ξεφύγει από τον αρχικό τους στόχο και να κυριαρχούν τώρα πια οι φιλοδοξίες και οι αρπακτικές διαθέσεις για γρήγορο πλουτισμό, κατακτήσεις νέων εδαφών, δημιουργία βασιλείων κά.
Μετά την εύκολη κατάληψη του Δυρραχίου πέρασαν από την Κέρκυρα (24 Μάιου 1203) και περιπλέοντας την Πελοπόννησο, σταμάτησαν στην Χαλκίδα. Τελικά, κατά τα τέλη του Ιουνίου του 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων έφτασε στην Κωνσταντινούπολη όπου οι Σταυροφόροι θαύμασαν και εντυπωσιάστηκαν με αυτά που είδαν…
Το θέμα της ερμηνείας και της αναζήτησης ευθυνών για την παρέκκλιση της πορείας των Σταυροφόρων, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και έχει απασχολήσει πολλούς ιστορικούς. Στην εξέλιξη αυτή ενήργησαν πολλές δυνάμεις και πρώτα και κύρια της Βενετίας και του Γερμανού Βασιλιά σε σχέση και με τα κίνητρα του Πάπα. Την αφορμή και <<δικαιολογία>> έδωσαν οι δυναστικές έριδες και οι προδοτικές συμπεριφορές ανίκανων βυζαντινών ηγεμόνων.
Ό ίδιος ο επιπόλαιος και απερίσκεπτος Αλέξιος Άγγελος με τις τοσο επικίνδυνες και ανεκπλήρωτες -όπως θα αποδειχτεί- προτάσεις του, έφτασε στη Ζάρα τον Απρίλιο του 1203 για να συνοδεύσει την εκστρατεία. Τα πλοία απέπλευσαν με πρώτο προορισμό το Δυρράχιο, με τους εναπομείναντες σταυροφόρους να έχουν αποπροσανατολιστεί και ξεφύγει από τον αρχικό τους στόχο και να κυριαρχούν τώρα πια οι φιλοδοξίες και οι αρπακτικές διαθέσεις για γρήγορο πλουτισμό, κατακτήσεις νέων εδαφών, δημιουργία βασιλείων κά.
Μετά την εύκολη κατάληψη του Δυρραχίου πέρασαν από την Κέρκυρα (24 Μάιου 1203) και περιπλέοντας την Πελοπόννησο, σταμάτησαν στην Χαλκίδα. Τελικά, κατά τα τέλη του Ιουνίου του 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων έφτασε στην Κωνσταντινούπολη όπου οι Σταυροφόροι θαύμασαν και εντυπωσιάστηκαν με αυτά που είδαν…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου