Η βυζαντινή λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού, η επονομαζόμενη Σταυροθήκη του Limburg

 Η βυζαντινή λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού, η επονομαζόμενη Σταυροθήκη του Limburg

Η βυζαντινή λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού, η επονομαζόμενη Σταυροθήκη του Limburg.

         Η βυζαντινή λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού, η επονομαζόμενη Σταυροθήκη του Limburg, είναι ένα από τα αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης.

           Η βυζαντινή λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού ήταν μέρος του βυζαντινού αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου μέχρι το 1204, όταν το θησαυροφυλάκιο λεηλατήθηκε από τους σταυροφόρους της τέταρτης σταυροφορίας και το πολύτιμο αντικείμενο κατέληξε στην Γερμανία, όπου και δωρήθηκε στο μοναστήρι Augustinernonnenkloster Stuben an der Mosel από την οικογένεια του σταυροφόρου ιππότη Heinrich von Ülmen. Σήμερα βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της πόλης Limburg an der Lahn. Πολλά άλλα βυζαντινά θρησκευτικά και καλλιτεχνικά αντικείμενα βίωσαν την ίδια μοίρα, γεγονός που εξηγεί την παρουσία τόσων πολλών από αυτά στη Δύση τον13^ο αιώνα.

Το Limburg an der Lahn στη Γερμανία.

 

H Σταυροθήκη του Limburg όπως εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο.

        Η βυζαντινή λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού έχει σχήμα ορθογώνιο και αποτελείται από δύο τμήματα που συνταιριάζονται μαζί. Το πρώτο τμήμα είναι μία κασετίνα με τεμάχιο Τιμίου Ξύλου σε σχήμα σταυρού και το δεύτερο είναι ένα κάλυμμα που ολισθαίνει και εφαρμόζει πάνω στην κασετίνα. Και τα δύο τμήματα είναι κατασκευασμένα από ξύλο πλατανιάς ενδεδυμένο με χρυσό, σμάλτο και πολύτιμους λίθους.

Η πίσω πλευρά της Σταυροθήκης του Limburg.

          Η εσωτερική κασετίνα είναι πλούσια διακοσμημένη με χρυσές και σμάλτινες πλάκες που τοποθετούνται κατά μήκος του σταυρού και καλύπτουν θήκες με τεμάχια αγίων λειψάνων του Πάθους του Ιησού Χριστού, της Θεοτόκου και του Ιωάννη του Βαπτιστή (τεμάχια αγίων λειψάνων από: τα σπάργανα, το λέντιον, τον ακάνθινο στέφανο, τα πορφυρόν ιμάτιον, την σινδόνην, τον σπόγγον, το μαφόριον της Θεοτόκου, τη ζώνη της Θεοτόκου από τα Χαλκοπράτεια, τη ζώνη της Θεοτόκου από τη Ζήλα και μαλλιά από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο).

Η κασετίνα της Σταυροθήκης του Limburg με τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου
και άλλα τεμάχια αγίων λειψάνων.

Λεπτομέρεια της κασετίνας της Σταυροθήκης του Limburg.

Λεπτομέρεια της κασετίνας της Σταυροθήκης του Limburg.

Λεπτομέρεια της κασετίνας της Σταυροθήκης του Limburg.
Οι επιγραφές:
ΤΟ ΛΕΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΠΛΑΣΤΟΥΡΓΟΥ ΗΜΩΝ ΙΣ ΧΣ ΤΟΥ Θ(ΕΟ)Υ (πάνω)
ΤΟ ΠΟΡΦΥΡΟΥΝ ΙΜΑΤΙΟΝ ΤΟΥ ΖΩΟΔΟΤΟΥ ΙΣ ΧΣ (κάτω).

         Το κάλυμμα είναι επίσης πλούσια διακοσμημένο με σμάλτο και πολύτιμους λίθους. Στο κέντρο φέρει εννέα χρυσές και σμάλτινες πλάκες και περιμετρικά οχτώ μικρότερες με παραστάσεις αγίων, αγγέλων, της Θεοτόκου κτλ.

Το κάλυμμα της Σταυροθήκης του Limburg με τις επιγραφές.

         Επιγραφές, στις άκρες και περιμετρικά της βυζαντινής λειψανοθήκης του Τιμίου Σταυρού επιτρέπουν στο αντικείμενο να ταυτοποιηθεί και να χρονολογηθεί.Η βυζαντινή λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού ανήκε και είχε δωρηθεί από τον παρακοιμώμενο Βασίλειο, ευνούχο, νόθο γιο του Ρωμανού Α' (919-949), έτσι μπορεί να χρονολογηθεί ανάμεσα στο 968, όταν ο Βασίλειος έγινε παρακοιμώμενος και στο 985, όταν ο Βασίλειος εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Βασίλειο τον Β' (976-1025).

Οι επιγραφές:

Περιμετρικά της κασετίνας (η μία πλευρά, η πάνω, στο κάλυμμα της κασετίνας)

Η επιγραφή περιμετρικά της κασετίνας της Σταυροθήκης του Limburg.

… (στο κάλυμμα)

+ ΟΥ ΚΑΛΛΟΣ ΕΙΧΕΝ Ο ΚΡΕΜΑΣΘΕΙΣ ΕΝ ΞΥΛΩ

(δεξιά κάθετα στην κασετίνα)

ΑΛΛ ΗΝ ΩΡΑΙΟΣ ΚΑΛΛΕΙ ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΘΝΗΣΚΩΝ

ΟΥΚ ΕΙΔΟΣ ΕΙΧΕΝ ΑΛΛ ΕΚΑΛΛΩΠΙΖΕ ΜΟΥ

ΤΗΝ ΔΥΣΘΕΑΤΟΝ ΕΞ ΑΜΑΡΤΙΑΣ ΘΕΑΝ

(αριστερά κάθετα στην κασετίνα)

ΘΕΟΣ ΓΑΡ ΩΝ ΕΠΑ[Σ]ΧΕΝ ΕΝ ΒΡΟΤΩΝ ΦΥΣΕΙ

ΟΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ [Ο] ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΞΟΧΩΣ

ΣΕΒΟΝ ΕΚΑΛΛΩΠ[Ι]ΣΕ ΤΗΝ ΘΗΚΗΝ ΞΥΛΟΥ

(κάτω οριζόντια στην κασετίνα)

ΕΝ Ω ΤΑΝΥΣΘΕΙΣ ΕΙΛΚΥΣΕΝ ΠΑΣΑΝ ΚΤΙΣΙΝ

Στην πίσω πλευρά του Σταυρού

Η επιγραφή στην πίσω πλευρά του Σταυρού της Σταυροθήκης του Limburg.

… + Θ[Ε]ΟΣ ΜΕΝ ΕΞΕΤΕΙΝΕ ΧΕΙΡΑΣ ΕΝ ΞΥΛΩ

ΖΩΗΣ ΔΙ ΑΥΤΟΥ ΤΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΒΡΥΩΝ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΕ Κ[ΑΙ] ΡΩΜΑΝΟΣ ΔΕΣΠΟΤΑΙ

ΛΙΘΩΝ ΔΙΑΥΓΩΝ ΣΥΝΘΕΣΕΙ Κ[ΑΙ] ΜΑΡΓΑΡΩΝ

ΕΔΕΙΞΑΝ ΑΥΤΟ ΘΑΥΜΑΤΟΣ ΠΕΠΛΗΣΜΕΝΟΝ

Κ[ΑΙ] ΠΡΙΝ ΜΕΝ Α[Ι]ΔΟΥ Χ[ΡΙΣΤΟ]Σ ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΠΥΛΑΣ

ΘΡΑΥΣΑΣ ΑΝΕΖΩΩΣΕ ΤΟΥΣ ΤΕΘΝΗΚΟΤΑΣ

ΚΟΣΜΗΤΟΡΕΣ ΤΟΥΤΟΥ ΔΕ ΝΥΝ ΣΤΕΦΗΦΟΡΟΙ

ΘΡΑΣΗ ΔΙ ΑΥΤΟΥ ΣΥΝΤΡΙΒΟΥΣΙ ΒΑΡΒΑΡΩΝ

Όπως παραδέχονται σήμερα οι ειδικοί επιστήμονες βυζαντινολόγοι, η Σταυροθήκη του Limburg συνόδευε τους αυτοκράτορες κατά τη διάρκεια πολεμικών εκστρατειών για να προφυλάσσει αυτούς και το στράτευμα.

Σημείωση: Με τον Βασίλειο παρακοιμώμενο, ευνούχο, πολύ σημαντικό και ισχυρό μέλος της βυζαντινής αυτοκρατορικής αυλής, συνδέονται πολλές λειψανοθήκες, ακόμη και χειρόγραφα, που βρίσκονται σήμερα στη Δύση, όπως τα παρακάτω:

Λειψανοθήκη με την κάρα του Αγίου Συμεών του Στυλίτη.
Monastero di Camaldoli, Ιταλία

Στο κέντρο με λατινικά: CAPUT S. SYMEONIS STYLITAE
(=ΚΑΡΑ ΑΓΙΟΥ ΣΥΜΕΩΝ ΣΤΥΛΙΤΟΥ)
Και στα τέσσερα ελάσματα:
ΣΤΥΛΟΣ ΠΥΡΟΣ ΠΡΙΝ ΙΣΡΑΗΛ ΟΔΗΓΕΤΗΣ
ΕΙΣ ΓΗΝ ΑΓΑΘΗΝ ΑΠΟ ΓΗΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΣ
ΣΤΥΛΟΣ ΔΕ ΚΑΙ ΣΟΙ ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΙΕ ΠΑΤΕΡ
ΕΚ ΓΗΣ ΟΔΗΓΟΣ ΕΙΣ ΤΡΙΒΟΝ ΟΥΡΑΝΙΑΝ
ΚΟΣΜΩ ΤΟ ΛΟΙΠΟΝ ΣΗΝ ΣΕΒΑΣΜΙΑΝ ΚΑΡΑΝ
Ο ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΚ ΠΟΘΟΥ.

Δισκοπότηρο το επονομαζόμενο του Σισιννίου.
Θησαυρός του Αγίου Μάρκου, Βενετία.
Επιγραφή: ΚΥΡΙΕ ΒΟΗΘΕΙ ΣΙΣΙΝΝΙΩ ΠΑΤΡΙΚΙΩ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΩ ΛΟΓΟΘΕΤΗ

Δισκοπότηρο (Άγιο Ποτήριο και δισκάριο).
Θα χρησίμευε ως λειψανοθήκη για την κάρα του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή.
Θησαυρός του Αγίου Μάρκου, Βενετία.

Η πάνω πλευρά του δισκαρίου

   
        Μια ενδιαφέρουσα πληροφορία είναι και το τι είπε (σύμφωνα με την Σύνοψη Ιστοριών του Ιωάννου Σκυλίτζη), για τον Βασίλειο παρακοιμώμενο, τον κάτοχο και δωρητή της Σταυροθήκης του Limburg, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής, το 975, όταν επέστρεφε διαμέσω της Καππαδοκίας από εκστρατεία εναντίον των Σαρακηνών. Βλέποντας ο αυτοκράτορας γύρω του όμορφα τοπία, εύφορα χωράφια και πλούσια χωριά, ρωτούσε τους παρευρισκόμενους γύρω του αυλικούς αν ανήκαν σε κάποιον και σε ποιόν. Μαθαίνοντας ότι όλα ανήκαν στον Βασίλειο παρακοιμώμενο, αναστέναξε βαθιά και είπε ...

Το ανωτέρω απόσπασμα από τη Σύνοψη Ιστοριών του Ιωάννου Σκυλίτζη.
Η μικρογραφία εικονογραφεί το απόσπασμα. Οι λεζάντες με ερυθρογραφία:
Αριστερά περιβόλια και δεξιά ο βασιλ(εύς) ιω(άννης) ο τζιμισκ(ής) ερωτών τίνος τυγχάνει τα κτήματ(α).

Ανάμεσα στις πηγές:

http://www.academia.edu/879337/The_Limburg_Staurotheke_A_Reassessment

Hostetler 2012 by leipsanothiki

 

Σημείωση <<Βυζαντινών Ιστορικά>>: To κείμενο και οι φωτογραφίες είναι αναδημοσίευση απο την εξαιρετική σελίδα <<Λειψανοθήκη>>.