Αθανάσιος ο Αθωνίτης

          

Εμφάνιση της Παναγίας στον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη και θαυματουργική ανάβλυση πηγής από τον βράχο. Τοιχογραφία νάρθηκος Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας (19ος αι.)

 

 

Ο πατέρας του αγιορείτικου κοινοβιακού μοναχισμού Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης

 

 

          O Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης είναι μια σημαντική ασκητική και πνευματική μορφή του ορθόδοξου μοναχισμού, "Καθηγητής της Ερήμου", μέλος της χορείας "των ασκητικών Πατέρων της Ανατολικής Εκκλησίας", αναδιοργανωτής της Αθωνικής μοναστικής πολιτείας (Άγιο Όρος) και ιδρυτής της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας.
            Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα το 930 από γονείς ευσεβείς, οι οποίοι πέθαναν νωρίς, ο πατέρας πριν γεννηθεί, η μητέρα λίγο μετά τη γέννηση, αφού πρόλαβε να τον βαπτίσει δίνοντας του το όνομα Αβραάμιος. Το μικρό παιδί το ανάλαβε μία φίλη της μητέρας του, που ήταν μοναχή. Κι αυτή όμως πέθανε, όταν ο Αθανάσιος έγινε επτά ετών. Έτσι ο Αθανάσιος παρέμεινε πεντάρφανος.
          Tην κηδεμονία του ανέλαβε  ένας συγγενής του, στρατηγός, ο οποίος του παρείχε όλα τα απαραίτητα αλλά και τη μόρφωσή του. Έχοντας κλίση στα γράμματα αλλά εμφανίζοντας και πρόοδο εντυπωσιακή, δέχτηκε να γίνει δάσκαλος στην Κωνσταντινούπολη, αρχίζοντας σταδιακά να αποκτά φήμη για τη σοφία αλλά και την αγιότητα του βίου του.
          Στην Κωνσταντινούπολη γνώρισε τον ονομαστό κοινοβιάρχη Μιχαήλ Μαλεΐνο, που μόναζε σε μονή του όρους Κυμινά της Βιθυνίας και ήταν θείος του στρατηγού και μετέπειτα αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Η γνωριμία αυτή ήταν αποφασιστική για τον Αβραάμιο, που αποφάσισε να ακολουθήσει τον μοναχικό βίο και να μονάσει κοντά στον Μιχαήλ Μαλεΐνο παίρνοντας το όνομα  Αθανάσιος.
            Κατά το διάστημα αυτό, γνωρίζει και συνδέεται με φιλία με τον Νικηφόρο Φωκά και τον αδελφό του Λέοντα Φωκά, των οποίων αργότερα έγινε ο πνευματικός οδηγός. Ο ίδιος ο  Νικηφόρος Φωκάς αποκάλυψε στον Αθανάσιο την επιθυμία του κάποια στιγμή  να μονάσει.
           Αλλά στη ζωή των ανθρώπων ακόμη και των αγίων υπάρχει συνεχώς το ανικανοποίητο. Έτσι κάποια στιγμή, ο Αθανάσιος, επιθυμώντας μια πιο ήσυχη και ασκητική ζωή, παίρνει την ευλογία του γέροντά του Μιχαήλ Μαλεΐνου, και αναχωρεί για το Άγιο Όρος με το όνομα Βαρνάβας, χωρίς να αποκαλύψει σε κανέναν την ταυτότητά του. Εκεί ο Αθανάσιος ζούσε θαυμάζοντας την ασκητικότητα και τις στερήσεις των γερόντων, και προσπαθώντας να τους μιμηθεί.
            Στην Κων/πολη όμως υπήρξε αναστάτωση εξαιτίας της αναχώρησης του. Ο Νικηφόρος Φωκάς είχε υποψιαστεί ότι ο πνευματικός του βρισκόταν στον Αθω και τελικά ο αδελφός του Λέοντας τον βρήκε κοντά σε έναν γέροντα ασκητή.
           Κατόπιν, ο Αθανάσιος συνόδευσε τον Νικηφόρο Φωκά στη νικηφόρα εκστρατεία εναντίον των Σαρακηνών της Κρήτης (961) και συμφώνησε μαζί του για την ανέγερση κοινοβιακής μονής στον Άθω, όπου θα ασκήτευε και ο ίδιος αλλά και ο Νικηφόρος.
               Έτσι ο Αθανάσιος έκτισε το 963 τη Μονή Μεγίστης Λαύρας στην άκρη του Άθω. Το έτος αυτό θεωρείται και το έτος έναρξης του μοναστηριακού κοινοβιακού βίου στο λεγόμενο πλέον «Άγιο Όρος». Γύρω από το καθολικό της μονής κτίστηκαν κελιά, μαγειρίο, τράπεζα, νοσοκομεία, ξενώνες, υδραγωγείο, μύλος. Πολλοί μοναχοί ήρθαν να ζήσουν στη Μονή υπό την καθοδήγηση του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος εφάρμοσε καινοτομίες στο μοναστικό βίο του Αγίου Όρους. Οι μοναχοί άρχισαν να καλλιεργούν την γη και να συνδυάζουν την προσευχή με την εργασία και τη δημιουργία, ενώ ως τότε ζούσαν περισσότερο ασκητικό, αναχωρητικό βίο.
               Ωστόσο  η δραστηριότητα του Αθανάσιου στο Όρος συνάντησε τις αντιδράσεις αθωνιτών ασκητών, οι οποίοι θεωρούσαν ότι με το μεγαλοπρεπές αυτό έργο εισήγαγε καινοτομίες.
             Ενώ το έργο προχωρούσε, ξαφνικά ο Αθανάσιος μαθαίνει ότι ο Νικηφόρος Φωκάς ανέβηκε στον θρόνο της αυτοκρατορίας, και το γεγονός αυτό αντί να τον χαροποιήσει τον λύπησε πολύ. Έστειλε επιτιμητικά γράμματα στον νέο βασιλιά για το γεγονός ότι αθέτησε την υπόσχεση του να μονάσει, άφησε την συνέχιση του έργου στην αδελφότητα που είχε αρχίσει να σχηματίζεται, και αναχώρησε από το Άγιο Όρος.
            Ο Νικηφόρος, μετανιωμένος και πικραμένος από το γεγονός ότι αθέτησε την υπόσχεσή του και ήταν η αιτία για την αναχώρηση του πνευματικού του πατέρα, τον αναζήτησε. Μετά από τις αμοιβαίες εξηγήσεις που δόθηκαν κατά τη συνάντηση τους στην Κωνσταντινούπολη, και αφού ο Νικηφόρος τον διαβεβαίωσε ότι μετά από κάποιο διάστημα θα τον ακολουθούσε στο Άγιο Όρος, ο Αθανάσιος τον συγχώρεσε και επέστρεψε για να συνεχίσει την αποπεράτωση του έργου.
          Μετά τη δολοφονία του Νικηφόρου Φωκά (969), αθωνίτες ασκητές κατήγγειλαν τον Αθανάσιο στον νέο αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή (969-976) ότι με τα κτίσματα που δημιούργησε κατέλυσε "τους αρχαίους τύπους και τα έθιμα". Ο Ιωάννης Τσιμισκής κάλεσε σε απολογία τον Αθανάσιο, αλλά πείστηκε για το επιτελούμενο πνευματικό έργο και επανέλαβε τις δωρεές τού προκατόχου του, ανέθεσε στον ηγούμενο της μονής Στουδίου να συντάξει Τυπικό, το οποίο κυρώθηκε το έτος 972 και είναι γνωστό με την ονομασία "Τράγος", από το δέρμα τράγου πάνω στο οποίο γράφτηκε. Το Τυπικό αυτό φυλάσσεται σήμερα στο αρχείο της Ιεράς Κοινότητας.
           Στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας  έμεινε ο Άγιος Αθανάσιος για σαράντα χρόνια. Κατά τη διάρκεια οικοδόμησης μιας εκκλησίας, κατέρρευσε ένα τμήμα του τρούλου και τον καταπλάκωσε, με αποτέλεσμα να τον σκοτώσει..

            Στον άγιο Αθανάσιο αναγνωρίζεται η δημιουργία του οργανωμένου μοναχισμού στο Άγιο Όρος αλλά και η μεγάλη πνευματική του ακτινοβολία η οποία συντέλεσε στο να γίνει η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας ο πυρήνας της ίδρυσης των λοιπών μονών του Άθω. Μάλιστα, είναι τόσο ριζωμένη η βεβαιότητα ότι η ύπαρξη του Αγίου Όρους συνδέεται άρρηκτα με τη μεγάλη μορφή του οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη, ώστε θεωρήθηκε απαραίτητο, με τον εορτασμό της χιλιετηρίδας από την ίδρυση της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας το 1963, να συνεορτασθεί και η χιλιετηρίδα από την οργάνωση του Ορθόδοξου μοναχισμού στον Άθω.
            Η μνήμη του τιμάται στις 5 Ιουλίου.

Ο Τάφος του Οσίου Αθανασίου

στο περεκκλήσιο των Αγ. Τεσσαράκοντα Μαρτύρων.

Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας.