Η Ελληνική κοινοβιακή Μονή του Αγίου Όρους, 6η κατά ιεραρχική τάξη, φέρεται επίσης και με το όνομα Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στην οποία είναι αφιερωμένο το καθολικό της, το οποίο είναι θεμελιωμένο πάνω σε κορμούς δέντρων εξαιτίας της αστάθειας του εδάφους και είναι μολυβδοσκέπαστο.
Tο μοναστήρι βρίσκεται πάνω σε μια θαυμάσια πλαγιά γεμάτη από δένδρα και πυκνούς θάμνους, κοντά στις Καρυές, Άλλες ονομασίες του μοναστηριού είναι: «Μονή του βοεβόδα», «Λαύρα των Ρουμανικών χωρών» και «Μονή του Χαρίτωνος».Η αρχική μονή χρονολογείται το 12ο αι. επί Αυτοκράτορα Αλέξιου Α' Κομνηνού, Σχετικά με την ονομασία που επικράτησε μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει για την ώρα μια τελική και γενικά παραδεκτή εξήγηση. Οι ερευνητές διαφωνούν ακόμη μεταξύ τους και προτείνουν πολλές και διάφορες γνώμες για την ιστορικοφι λολογική ερμηνεία της λέξεως. Οι περισσότεροι ακολουθώντας βασικά την άποψη του Ουσπένσκυ, δέχονται την ίδρυσή του από ένα Τούρκο με το όνομα Κουτλουμούς, που έζησε στο τέλος του 13ου αιώνα και έγινε χριστιανός με το νέο όνομα Κωνσταντίνος.
«Η Βασιλική και Πατριαρχική Ιερά Μονή του Κουτλουμουσίου, ίδρυμα του 12ου αιώνος και κρίνον αειθαλές εις το Περιβόλι της Θεομήτορος, εκτίσθη από γόνον της μικρασιατικής οικογένειας των Κουτλουμούς εις έπαινον δόξης του Μεταμορφωθέντος Κυρίου, εκοσμήθη υπό των Κομνηνών και Παλαιολόγων και διπλοστέριωσεν με τα παλαίσματα των κληθέντων εις την ισάγγελον πολιτείαν». Με αυτά τα λόγια ο ηγούμενος π. Χριστόδουλος, αναφέρει την ιστορική προέλευση του ονόματος της Μονής, που βρίσκεται σε απόσταση δέκα λεπτών με τα πόδια από τη πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, Καρυές.
Τον 14ο αι. καταστράφηκε από τους Καταλανούς επιδρομείς, αλλά αμέσως μετά πέρασε μια περίοδο ακμής, τον καιρό που ηγούμενός του ήταν ο Χαρίτων από την Ίμβρο, που έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για το μοναστήρι και φρόντισε πολύ για τις διάφορες ανάγκες του και ιδίως για την ανοικοδόμησή του. Η Μονή άκμαζε τουλάχιστον μέχρι την κατάκτηση του Αγίου Όρους από τους Οθωμανούς.
Μεγάλες πυρκαγιές, αλλά και κατολισθήσεις δημιούργησαν τεράστια προβλήματα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της μονής. Τμήματα της μονής καταστράφηκαν από πυρκαγιές τον 15ο, 18ο, 19ο αι.
Το καθολικό του μοναστηριού κτίστηκε στο μέσο της αυλής το έτος 1540, όταν ήταν ηγούμενος ο Μάξιμος. Ακολουθεί το σχήμα των άλλων καθολικών του Αγίου Όρους με 5 τρούλλους στη μολυβοσκέπαστη στέγη του, από τους οποίους ο κεντρικός είναι πολύ μεγαλύτερος και υψηλότερος, η στέγη στη λιτή και στον εξωνάρθηκα είναι πολύ χαμηλότερη από αυτή του κυρίως ναού. Η τοιχογράφηση του καθολικού έγινε σύγχρονα με την ίδρυσή του ή λίγο αργότερα από αγιογράφους σίγουρα της Κρητικής σχολής, σήμερα δυστυχώς οι αξιόλογες αυτές τοιχογραφίες έχουν επιζωγραφηθεί στο μεγαλύτερο μέρος τους. Το 1744 ιστορήθηκε ο υαλόφρακτος εξωνάρθηκας με έξοδα του ιερομόναχου Ησαΐα. Το ξυλόγλυπτο μεταβυζαντινό τέμπλο του ναού κατασκευάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα με επάλληλες ζώνες και πλούσιο φυτικό διάκοσμο, καθώς και διάφορες σκαλισμένες επάνω στο ξύλο παραστάσεις κάτω από τις δεσποτικές εικόνες. Μέσα στο ναό και σε διάφορα σημεία του υπάρχουν επίσης 150 περίπου φορητές εικόνες, από τις οποίες μερικές είναι πολύ αξιόλογες.
Εκτός όμως από τον κεντρικό του ναό το Κουτλουμούσι διαθέτει και πολλά παρεκκλήσια. Από αυτά το σπουδαιότερο είναι της Φοβεράς Προστασίας, ενσωματωμένο στο αριστερό μέρος της λιτής του καθολικού, που κτίστηκε το 1733 από κάποιο Νικηφόρο. Μέσα σ' αυτό φυλάσσεται η ομώνυμη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό βρέφος στο αριστερό της χέρι να κοιτάζει προς τα επάνω, όπου παριστάνονται τα όργανα του Πάθους γύρω γύρω από την κεντρική αυτή παράσταση εικονίζονται διάφοροι προφήτες.
Άλλα παρεκκλήσια μέσα στο μοναστήρι είναι της Αγίας Ναταλίας στο αρχονταρίκι, τοιχογραφημένο, των αγίων Αναργύρων, των Αγίων Πάντων, του Αγίου Σπυρίδωνος, του Προδρόμου και των Αρχαγγέλων, ενώ έξω από αυτό τρία, του Αγίου Τρύφωνα, του Αγίου Νικολάου και των Αρχαγγέλων σε όλα αυτά υπάρχουν μόνο φορητές εικόνες.
Στο ίδιο μοναστήρι ανήκουν επίσης 18 κελλιά, από τα οποία του Τιμίου Προδρόμου στις Καρυές είναι εκείνο που έμενε ο ζωγράφος Διονύσιος από τη Φουρνά, καθώς και τρία ησυχαστήρια στον οικισμό της Καψάλας.
Στο σκευοφυλάκιο του μοναστηριού φυλάσσονται πολύ ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες, ιερά άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, σταυροί και πολλά άλλα κειμήλια. Επίσης στο ιερό βήμα του καθολικού καλά διακοσμημένες λειψανοθήκες περιέχουν 200 περίπου τεμάχια από λείψανα 70 αγίων.
Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σε ιδιαίτερη ασφαλή αίθουσα δίπλα στο σκευοφυλάκιο. Περιέχει 662 χειρόγραφα, από τα οποία τα 100 σε περγαμηνή, πολλά παλαιά έγγραφα και γύρω στις 3.500 έντυπα βιβλία. Από τα χειρόγραφα μερικά είναι εικονογραφημένα με πλούσια διακόσμηση και πολύ αξιόλογες μικρογραφίες.
Το καθολικό του μοναστηριού κτίστηκε στο μέσο της αυλής το έτος 1540, όταν ήταν ηγούμενος ο Μάξιμος. Ακολουθεί το σχήμα των άλλων καθολικών του Αγίου Όρους με 5 τρούλλους στη μολυβοσκέπαστη στέγη του, από τους οποίους ο κεντρικός είναι πολύ μεγαλύτερος και υψηλότερος, η στέγη στη λιτή και στον εξωνάρθηκα είναι πολύ χαμηλότερη από αυτή του κυρίως ναού. Η τοιχογράφηση του καθολικού έγινε σύγχρονα με την ίδρυσή του ή λίγο αργότερα από αγιογράφους σίγουρα της Κρητικής σχολής, σήμερα δυστυχώς οι αξιόλογες αυτές τοιχογραφίες έχουν επιζωγραφηθεί στο μεγαλύτερο μέρος τους. Το 1744 ιστορήθηκε ο υαλόφρακτος εξωνάρθηκας με έξοδα του ιερομόναχου Ησαΐα. Το ξυλόγλυπτο μεταβυζαντινό τέμπλο του ναού κατασκευάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα με επάλληλες ζώνες και πλούσιο φυτικό διάκοσμο, καθώς και διάφορες σκαλισμένες επάνω στο ξύλο παραστάσεις κάτω από τις δεσποτικές εικόνες. Μέσα στο ναό και σε διάφορα σημεία του υπάρχουν επίσης 150 περίπου φορητές εικόνες, από τις οποίες μερικές είναι πολύ αξιόλογες.
Εκτός όμως από τον κεντρικό του ναό το Κουτλουμούσι διαθέτει και πολλά παρεκκλήσια. Από αυτά το σπουδαιότερο είναι της Φοβεράς Προστασίας, ενσωματωμένο στο αριστερό μέρος της λιτής του καθολικού, που κτίστηκε το 1733 από κάποιο Νικηφόρο. Μέσα σ' αυτό φυλάσσεται η ομώνυμη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό βρέφος στο αριστερό της χέρι να κοιτάζει προς τα επάνω, όπου παριστάνονται τα όργανα του Πάθους γύρω γύρω από την κεντρική αυτή παράσταση εικονίζονται διάφοροι προφήτες.
Άλλα παρεκκλήσια μέσα στο μοναστήρι είναι της Αγίας Ναταλίας στο αρχονταρίκι, τοιχογραφημένο, των αγίων Αναργύρων, των Αγίων Πάντων, του Αγίου Σπυρίδωνος, του Προδρόμου και των Αρχαγγέλων, ενώ έξω από αυτό τρία, του Αγίου Τρύφωνα, του Αγίου Νικολάου και των Αρχαγγέλων σε όλα αυτά υπάρχουν μόνο φορητές εικόνες.
Στο ίδιο μοναστήρι ανήκουν επίσης 18 κελλιά, από τα οποία του Τιμίου Προδρόμου στις Καρυές είναι εκείνο που έμενε ο ζωγράφος Διονύσιος από τη Φουρνά, καθώς και τρία ησυχαστήρια στον οικισμό της Καψάλας.
Στο σκευοφυλάκιο του μοναστηριού φυλάσσονται πολύ ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες, ιερά άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, σταυροί και πολλά άλλα κειμήλια. Επίσης στο ιερό βήμα του καθολικού καλά διακοσμημένες λειψανοθήκες περιέχουν 200 περίπου τεμάχια από λείψανα 70 αγίων.
Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σε ιδιαίτερη ασφαλή αίθουσα δίπλα στο σκευοφυλάκιο. Περιέχει 662 χειρόγραφα, από τα οποία τα 100 σε περγαμηνή, πολλά παλαιά έγγραφα και γύρω στις 3.500 έντυπα βιβλία. Από τα χειρόγραφα μερικά είναι εικονογραφημένα με πλούσια διακόσμηση και πολύ αξιόλογες μικρογραφίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου