Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης
Ο ιερός καθεδρικός ναός της Του Θεού Σοφίας Θεσσαλονίκης, είναι ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της βυζαντινής Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στο κέντρο, κοντά στον ιερό Ναό της Παναγίας της Αχειροποιήτου και είναι μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, η οποία έχει παραμείνει ακέραια μέσα στο βάθος του χρόνου λειτουργώντας μέχρι σήμερα. Μαζί με τον άγιο Δημήτριο και την Παναγία την Αχειροποίητο, ανήκουν στα πιο σημαντικά Βυζαντινά μνημεία της Ελλάδος και ολόκληρης της Ορθοδοξίας
Ο ιερός καθεδρικός ναός της Του Θεού Σοφίας Θεσσαλονίκης, είναι ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της βυζαντινής Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στο κέντρο, κοντά στον ιερό Ναό της Παναγίας της Αχειροποιήτου και είναι μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, η οποία έχει παραμείνει ακέραια μέσα στο βάθος του χρόνου λειτουργώντας μέχρι σήμερα. Μαζί με τον άγιο Δημήτριο και την Παναγία την Αχειροποίητο, ανήκουν στα πιο σημαντικά Βυζαντινά μνημεία της Ελλάδος και ολόκληρης της Ορθοδοξίας
Η Αγία Σοφία υπήρξε η Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, από το 1204. Χτίστηκε στην θέση μιας πελώριας πεντάκλιτης βασιλικής, ξυλόστεγης, που το ιερό της βρίσκεται στο υπόγειο της πολυκατοικίας που είναι πρώτη στη γωνία της Αλεξάνδρου Σβώλου και η δυτική της πλευρά διακρίνεται ένα μέτρο μπροστά από το σημερινό ναό, στο προαύλιό του. Στο πλάτος, κάλυπτε σχεδόν ολόκληρες τις πλαϊνές αυλές του σημερινού μνημείου και στη βόρεια πλευρά, φαίνονται καθαρά τα ίχνη της, που αργότερα χρησίμευσαν ως δρομικά παρεκκλήσια της Αγίας Σοφίας.
Αυτή η πρώτη βασιλική λεγόταν πιθανότατα Άγιος Μάρκος και αναφέρεται σε μια πηγή του έτους 530 μ.Χ.. Ο ναός αυτός καταστράφηκε, μάλλον από σεισμό, και στη θέση του, στον 7ο αιώνα, χτίστηκε ο σημερινός ναός. Ο ναός αποτελεί τυπικό δείγμα μεταβατικού σταυροειδούς με τρούλλο και περίστωο, εξέλιξη του νέου αρχιτεκτονικού ρυθμού της τρουλλαίας βασιλικής. Αυτή η βασιλική με τρούλο και περιμετρική στοά, είχε ως μακρινό της πρότυπο το ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Το μνημείο δέχτηκε πολλές μετασκευές.
Στα νότια, βρίσκεται η λεγόμενη «Νυμφαίος Κρύπτη», που ήταν το βαπτιστήριο της παλιότερης βασιλικής και το αγίασμα Ιωάννη του Προδρόμου. Αποτελεί μέρος ενός συγκροτήματος στοών και κτιρίων που είχαν σχέση επίσης με την παλαιότερη βασιλική.
Ο ψηφιδωτός διάκοσμος του ναού έχει εκτελεστεί σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Στα χρόνια της Εικονομαχίας ανήκει ο ανεικονικός διάκοσμος της καμάρας του ιερού βήματος με τους σταυρούς και τα φύλλα σε επάλληλα τετράγωνα, όπως πιστοποιούν και τα τρία ψηφιδωτά μονογράμματα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Στ΄, της μητέρας του Ειρήνης της Αθηναίας και του επισκόπου Θεσσαλονίκης Θεοφίλου. Στην ίδια περίοδο χρονολογείται και ο μεγάλος σταυρός στο τετρατοσφαίριο της αψίδας, ίχνη του οποίου μόλις που διακρίνονται κάτω από την μεταγενέστερη, μέσα στον 11ο - 12ο αιώνα παράσταση της ένθρονης Παναγίας Βρεφοκρατούσας. Στον τρούλλο η μεγαλειώδης σύνθεση της Ανάληψης ανάγεται στα τέλη του 9ου αιώνα και αποτελεί κορυφαίο δείγμα της λεγόμενης ''Αναγέννησης της εποχής των Μακεδόνων αυτοκρατόρων''. Η επιγραφή στη βάση του τρούλλου, που αναφέρει το όνομα του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Παύλου (880-885), δεν συσχετίζεται με την κατασκευή του ψηφιδωτού.
Αυτή η πρώτη βασιλική λεγόταν πιθανότατα Άγιος Μάρκος και αναφέρεται σε μια πηγή του έτους 530 μ.Χ.. Ο ναός αυτός καταστράφηκε, μάλλον από σεισμό, και στη θέση του, στον 7ο αιώνα, χτίστηκε ο σημερινός ναός. Ο ναός αποτελεί τυπικό δείγμα μεταβατικού σταυροειδούς με τρούλλο και περίστωο, εξέλιξη του νέου αρχιτεκτονικού ρυθμού της τρουλλαίας βασιλικής. Αυτή η βασιλική με τρούλο και περιμετρική στοά, είχε ως μακρινό της πρότυπο το ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Το μνημείο δέχτηκε πολλές μετασκευές.
Στα νότια, βρίσκεται η λεγόμενη «Νυμφαίος Κρύπτη», που ήταν το βαπτιστήριο της παλιότερης βασιλικής και το αγίασμα Ιωάννη του Προδρόμου. Αποτελεί μέρος ενός συγκροτήματος στοών και κτιρίων που είχαν σχέση επίσης με την παλαιότερη βασιλική.
Ο ψηφιδωτός διάκοσμος του ναού έχει εκτελεστεί σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Στα χρόνια της Εικονομαχίας ανήκει ο ανεικονικός διάκοσμος της καμάρας του ιερού βήματος με τους σταυρούς και τα φύλλα σε επάλληλα τετράγωνα, όπως πιστοποιούν και τα τρία ψηφιδωτά μονογράμματα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Στ΄, της μητέρας του Ειρήνης της Αθηναίας και του επισκόπου Θεσσαλονίκης Θεοφίλου. Στην ίδια περίοδο χρονολογείται και ο μεγάλος σταυρός στο τετρατοσφαίριο της αψίδας, ίχνη του οποίου μόλις που διακρίνονται κάτω από την μεταγενέστερη, μέσα στον 11ο - 12ο αιώνα παράσταση της ένθρονης Παναγίας Βρεφοκρατούσας. Στον τρούλλο η μεγαλειώδης σύνθεση της Ανάληψης ανάγεται στα τέλη του 9ου αιώνα και αποτελεί κορυφαίο δείγμα της λεγόμενης ''Αναγέννησης της εποχής των Μακεδόνων αυτοκρατόρων''. Η επιγραφή στη βάση του τρούλλου, που αναφέρει το όνομα του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Παύλου (880-885), δεν συσχετίζεται με την κατασκευή του ψηφιδωτού.
Οι τοιχογραφίες του ναού ανάγονται στον 11ο αιώνα και συνδέονται με την ανέγερση του νάρθηκα μετά το 1037. Διατηρούνται λίγες μορφές μοναχών αγίων, τα τόξα των παραθύρων του και ανάμεσά τους η Αγία Θεοδώρα της Θεσσαλονίκης (δίπλα στη βόρεια είσοδο).
Η Μητρόπολη είχε πολλούς τάφους ιεραρχών και αγίων, στη νότια πλευρά της, ενώ χρησίμευε ως αρχείο της Μητρόπολης στον άνω όροφο, επειδή βρέθηκαν πολλά μολυβδόβουλα. Η κατοικία του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, γνωρίζουμε από ιστορικές μαρτυρίες ότι βρισκόταν απέναντι από το ναό, στα βόρεια. Η αυλή της ήταν μεγάλη, μεγαλύτερη από τη σημερινή, και η περιοχή λεγόταν «Σκαλία» στον μεσαίωνα.
Ο ναός έπαθε σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το 1890, όσο ήταν ακόμη τζαμί. Την αποκατάσταση των ζημιών, στη διάρκεια των οποίων αποκαλύφθηκε το ψηφιδωτό του τρούλου, ανέλαβε ο βυζαντινολόγος Κάρολος Ντιλ, με οδηγίες του οποίου έγινε και η διακόσμηση των υπόλοιπων επιφανειών του ναού που διατηρείται μέχρι σήμερα. Πολύ σοβαρές ζημιές έγιναν και από το σεισμό του 1978, η αποκατάσταση των οποίων διήρκεσε περίπου είκοσι χρόνια.ενώ ο τρούλος αποκαταστάθηκε το 1980.
Ο ναός έπαθε σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το 1890, όσο ήταν ακόμη τζαμί. Την αποκατάσταση των ζημιών, στη διάρκεια των οποίων αποκαλύφθηκε το ψηφιδωτό του τρούλου, ανέλαβε ο βυζαντινολόγος Κάρολος Ντιλ, με οδηγίες του οποίου έγινε και η διακόσμηση των υπόλοιπων επιφανειών του ναού που διατηρείται μέχρι σήμερα. Πολύ σοβαρές ζημιές έγιναν και από το σεισμό του 1978, η αποκατάσταση των οποίων διήρκεσε περίπου είκοσι χρόνια.ενώ ο τρούλος αποκαταστάθηκε το 1980.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου