Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης, βόρεια της οδού Αγίου Δημητρίου, κοντά στα Βυζαντινά Τείχη. Είναι κτίσμα χαρακτηριστικό της λεγόμενης "Μακεδονικής Σχολής", καθώς διαμορφώνεται με τέσσερις καμάρες εγγεγραμμένου σε τετράγωνο σταυρό, πάνω στις οποίες στηρίζεται ο κεντρικός τρούλος. Γύρω από το τετράγωνο αυτό της βάσης του τρούλου αναπτύσσεται προς τρεις κατευθύνσεις (νότος, δύση, βορράς) ένα χαμηλωμένο κλίτος που δίνει μεγαλύτερη ευρυχωρία στο ναό και προσθέτει κομψότητα και μορφολογικό ενδιαφέρον, καθώς στις τέσσερις γωνίες του κλίτους ανυψώνονται ισάριθμοι τρούλοι, πιο χαμηλοί από τον κεντρικό που κυριαρχεί.
Ο ναός είναι χτισμένος την περίοδο 1320 -1330. Η αρχική ονομασία του ναού δεν έχει διευκρινιστεί. Από κάποιους μελετητές ο ναός ταυτίστηκε με το καθολικό της μονής του Χριστού Παντοδυνάμου.
Στα χρόνια του Σουλτάνου Βαγιαζήτ του Β΄(1481-1512), το 1510, ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί που ονομαζόταν "Γιακούπ-πασά τζαμί".
Η αφιέρωση του ναού στην Αγία Αικατερίνη έγινε μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 .
Την περίοδο 1946 – 1951 έγιναν αναστηλωτικές εργασίες στο ναό και τότε αποκαλύφθηκαν αποσπάσματα των παλαιών τοιχογραφιών του ναού.
Ο ρυθμός του ναού είναι σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος σε τετράγωνο. Γύρω από το τετράγωνο αυτό της βάσης του κυρίου τρούλου αναπτύσσεται προς τρεις κατευθύνσεις (νότος, δύση, βορράς) ένα χαμηλωμένο κλίτος με μορφή περιμετρικής στοάς, που καταλήγει στα ανατολικά σε πρόθεση και διακονικό (το σημερινό παρεκκλήσιο της Αγίας Ευφημίας).
Στα χρόνια του Σουλτάνου Βαγιαζήτ του Β΄(1481-1512), το 1510, ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί που ονομαζόταν "Γιακούπ-πασά τζαμί".
Η αφιέρωση του ναού στην Αγία Αικατερίνη έγινε μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 .
Την περίοδο 1946 – 1951 έγιναν αναστηλωτικές εργασίες στο ναό και τότε αποκαλύφθηκαν αποσπάσματα των παλαιών τοιχογραφιών του ναού.
Ο ρυθμός του ναού είναι σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος σε τετράγωνο. Γύρω από το τετράγωνο αυτό της βάσης του κυρίου τρούλου αναπτύσσεται προς τρεις κατευθύνσεις (νότος, δύση, βορράς) ένα χαμηλωμένο κλίτος με μορφή περιμετρικής στοάς, που καταλήγει στα ανατολικά σε πρόθεση και διακονικό (το σημερινό παρεκκλήσιο της Αγίας Ευφημίας).
Η διάταξη αυτή των χώρων και η γενική μορφολογία του ναού, εξωτερικά και εσωτερικά, είναι ξεχωριστή και αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση κτίσματος της λεγομένης "Μακεδονικής Σχολής" έμπειρων οικοδόμων και αγιογράφων. Η σχολή αυτή πρέπει να είχε την έδρα της στη Θεσσαλονίκη και σε συνεργασία με την Αθωνική πολιτεία του Άγιου όρους έχτισε αρκετούς ναούς στην περιοχή της Μακεδονίας από τον 11ο ως τον 14ο αιώνα, καθώς και σε άλλες περιοχές της Βαλκανικής αφήνοντας το ιδιαίτερο και αναγνωρίσιμο στίγμα της.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των εξωτερικών επιφανειών του ναού είναι οι περίτεχνες τοιχοποιίες με πλούσιο και λεπτομερή κεραμοπλαστικό διάκοσμο από εντοιχισμένα κομμάτια μαρμάρου και έγχρωμες πλάκες, που του δίνουν μία μοναδική αισθητική αρχιτεκτονική.
Οι τοιχογραφίες του ναού της Αγίας Αικατερίνης μαζί με αυτές των άλλων ναών της πόλης (Προφήτης Ηλίας, Άγιοι Απόστολοι, Άγιος Νικόλαος Ορφανός, παρεκκλήσι Αγίου Ευθυμίου στον Άγιο Δημήτριο, ναϊδριο του Σωτήρα κ.λ.π.), πείθουν πως η Θεσσαλονίκη ήταν κέντρο της βυζαντινής αγιογραφίας, από όπου μάλιστα μεταδόθηκε η τέχνη αυτή σε όλες τις περιοχές της Βαλκανικής. Σε αυτό συνετέλεσε σημαντικά ασφαλώς το γειτνίασμα της Θεσσαλονίκης με το Άγιο Όρος και οι σχέσεις και οι επαφές της πόλης με την Αθωνική πολιτεία.
Στο εσωτερικό διασώζονται τμήματα της αρχικής τοιχογράφησης στο ιερό, στον τρούλο και στο νάρθηκα (οι τοιχογραφίες του εσωτερικού χώρου είχαν σοβατιστεί από τους Τούρκους, όταν μετέτρεψαν το ναό σε μουσουλμανικό τέμενος). Οι τοιχογραφίες αυτές, που αποτελούν δείγματα της Μακεδονικής Σχολής βυζαντινής τέχνης της Θεσσαλονίκης, είναι σύγχρονες με το ναό.
Στον κυρίως ναό σώζονται παραστάσεις από τα θαύματα του Κυρίου (Γάμος της Κανά, Θεραπεία παραλύτου, Ίαση του τυφλού, Ίαση του λεπρού, Ο Χριστός που ησυχάζει τα νερά της λίμνης και ο Διάλογος του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα). Επίσης, υπάρχουν και οι τοιχογραφίες της «Γέννησης», της «Υπαπαντής», της «Προσκύνησης των Μάγων» και της «Πεντηκοστής».
Στο δυτικό σκέλος του περιστώου σώζονται μορφές αγίων, κυρίως ασκητών και στηλιτών. Στην κόγχη του ιερού βήματος σώζονται μορφές ιεραρχών που λειτουργούν και η «Κοινωνία των Αγίων Αποστόλων». Ακόμη, στον τρούλο σώζονται προφήτες και άγγελοι γύρω από τον κατεστραμμένο «Παντοκράτορα». Στο βορειοδυτικό τρούλο υπάρχει ο «Χριστός Εμμανουήλ». Στο νάρθηκα αναπτύσσεται η «Δευτέρα Παρουσία».
Στην εποχή των Παλαιολόγων ανακαινίστηκε ο ζωγραφικός διάκοσμος με νέες παραστάσεις, από τις οποίες σώζονται η «Κοίμηση της Θεοτόκου», λίγες σκηνές του Ακαθίστου Ύμνου και μεμονωμένες μορφές αγίων. Στο ιερό βήμα υπάρχουν η «Πλατυτέρα δεομένη», Ιεράρχες και η «Κοινωνία των Αποστόλων»
Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, O ναός της Αγίας Αικατερίνης (αρχές 14ου
αιώνα), χαρακτηριστικό δείγμα της μακεδονικής αρχιτεκτονικής της
παλαιολόγειας αναγέννηση
<<Η στέγη της Αγίας Αικατερίνης έχει την μεθυστική ποικιλία μιας αμάραντης ανθοδέσμης…η ένθεση ων πλίνθων στις εξωτερικές πλευρές σχηματίζει έναν τέτοιο πλούτο διακοσμητικών θεμάτων, ώστε αισθάνεσαι σάμπως οι τοίχοι να είναι τάπητες, που μπορεί να τους σηκώσει ο άνεμος, και ολόκληρο το κτίσμα να μετεωριστεί στον ουρανό>>.
Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης –Προς εκκλησιασμόν
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των εξωτερικών επιφανειών του ναού είναι οι περίτεχνες τοιχοποιίες με πλούσιο και λεπτομερή κεραμοπλαστικό διάκοσμο από εντοιχισμένα κομμάτια μαρμάρου και έγχρωμες πλάκες, που του δίνουν μία μοναδική αισθητική αρχιτεκτονική.
Οι τοιχογραφίες του ναού της Αγίας Αικατερίνης μαζί με αυτές των άλλων ναών της πόλης (Προφήτης Ηλίας, Άγιοι Απόστολοι, Άγιος Νικόλαος Ορφανός, παρεκκλήσι Αγίου Ευθυμίου στον Άγιο Δημήτριο, ναϊδριο του Σωτήρα κ.λ.π.), πείθουν πως η Θεσσαλονίκη ήταν κέντρο της βυζαντινής αγιογραφίας, από όπου μάλιστα μεταδόθηκε η τέχνη αυτή σε όλες τις περιοχές της Βαλκανικής. Σε αυτό συνετέλεσε σημαντικά ασφαλώς το γειτνίασμα της Θεσσαλονίκης με το Άγιο Όρος και οι σχέσεις και οι επαφές της πόλης με την Αθωνική πολιτεία.
Στο εσωτερικό διασώζονται τμήματα της αρχικής τοιχογράφησης στο ιερό, στον τρούλο και στο νάρθηκα (οι τοιχογραφίες του εσωτερικού χώρου είχαν σοβατιστεί από τους Τούρκους, όταν μετέτρεψαν το ναό σε μουσουλμανικό τέμενος). Οι τοιχογραφίες αυτές, που αποτελούν δείγματα της Μακεδονικής Σχολής βυζαντινής τέχνης της Θεσσαλονίκης, είναι σύγχρονες με το ναό.
Στον κυρίως ναό σώζονται παραστάσεις από τα θαύματα του Κυρίου (Γάμος της Κανά, Θεραπεία παραλύτου, Ίαση του τυφλού, Ίαση του λεπρού, Ο Χριστός που ησυχάζει τα νερά της λίμνης και ο Διάλογος του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα). Επίσης, υπάρχουν και οι τοιχογραφίες της «Γέννησης», της «Υπαπαντής», της «Προσκύνησης των Μάγων» και της «Πεντηκοστής».
Στο δυτικό σκέλος του περιστώου σώζονται μορφές αγίων, κυρίως ασκητών και στηλιτών. Στην κόγχη του ιερού βήματος σώζονται μορφές ιεραρχών που λειτουργούν και η «Κοινωνία των Αγίων Αποστόλων». Ακόμη, στον τρούλο σώζονται προφήτες και άγγελοι γύρω από τον κατεστραμμένο «Παντοκράτορα». Στο βορειοδυτικό τρούλο υπάρχει ο «Χριστός Εμμανουήλ». Στο νάρθηκα αναπτύσσεται η «Δευτέρα Παρουσία».
Στην εποχή των Παλαιολόγων ανακαινίστηκε ο ζωγραφικός διάκοσμος με νέες παραστάσεις, από τις οποίες σώζονται η «Κοίμηση της Θεοτόκου», λίγες σκηνές του Ακαθίστου Ύμνου και μεμονωμένες μορφές αγίων. Στο ιερό βήμα υπάρχουν η «Πλατυτέρα δεομένη», Ιεράρχες και η «Κοινωνία των Αποστόλων»
Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, O ναός της Αγίας Αικατερίνης (αρχές 14ου
αιώνα), χαρακτηριστικό δείγμα της μακεδονικής αρχιτεκτονικής της
παλαιολόγειας αναγέννηση
<<Η στέγη της Αγίας Αικατερίνης έχει την μεθυστική ποικιλία μιας αμάραντης ανθοδέσμης…η ένθεση ων πλίνθων στις εξωτερικές πλευρές σχηματίζει έναν τέτοιο πλούτο διακοσμητικών θεμάτων, ώστε αισθάνεσαι σάμπως οι τοίχοι να είναι τάπητες, που μπορεί να τους σηκώσει ο άνεμος, και ολόκληρο το κτίσμα να μετεωριστεί στον ουρανό>>.
Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης –Προς εκκλησιασμόν
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου