Τριάντα αντικείμενα καθημερινής ζωής στο Βυζάντιο...

           

 

Εικονίδιο αγίου Δημητρίου, χρυσός και σμάλτο 11^ος αιώνας

Γυάλινα μυρωδοχεία, 14^ος αιώνας

Χρυσά δαχτυλίδια, 6^ος αιώνας

Χρυσό περικάρπιο, 11^ος αιώνας

Eλεφαντοστέινο  κιβωτίδιο με μυθoλογικές  σκηνές 10^ος αιώνας.

       

         



             Οι δραστηριότητες του βυζαντινού ανθρώπου στην πόλη και την αγορά, οι ασχολίες του στην ύπαιθρο και τη θάλασσα, η προσωπική του ζωή στο σπίτι, οι ανάγκες του για διασκέδαση , η αυταρέσκειά του για προσωπικό καλλωπισμό , οι χαρές και οι προσδοκίες του στο γάμο και στη γέννηση , οι δεισιδαιμονίες του, οι πεποιθήσεις του για το θάνατο, οι ελπίδες του για τη μετά θάνατο ζωή ξετυλίγονται παραστατικά στις σελίδες που ακολουθούν, με αντικείμενα που τον εξυπηρετούσαν στην καθημερινότητά του και γι' αυτό συνήθως ταπεινά, όμως συχνά αναγνωρίσιμα καθώς απόηχοι ή και επιβεβαιώσεις τους εξακολουθούν να διατρέχουν το νεοελληνικό μας βίο. Και αυτή η οικειότητα που αποπνέουν υπενθυμίζει με τρόπο καταλυτικό πως οι ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες παραμένουν διαρκείς και αναλλοίωτες, παρά τις τεχνολογικές προόδους της εποχής μας.


από το Ημερολόγιο του 2002 
του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης

1. Γυάλινο μυρωδοχείο με επίπεδη βάση, σφαιρικό σώμα με μορφή δύο νεαρών κεφαλών,Μ.Β.Π Θεσσαλονίκης 

2.Θησαυρός χρυσών νομισμάτων βυζαντινών αυτοκρατόρων, Μ.Β.Π, Θεσσαλονίκη
3.Φορητό ηλιακό ρολόι από τους Φιλίππους 3ος-4ος αιώνας, η Αγία Αικατερίνη με την κρικωτή αστρονομική σφαίρα και διαβήτη, 17ος αιώνας 
4.Ερωτιδείς από οστέινο κιβωτίδιο, 12ος αιώνας
5.Ιατρικά εργαλεία και θεραπευτκό φυλακτό, 4ο;-7ος αιώνας 
6.Χάλκινα λυχνάρια με λυχνοστάτες  5ος -7ος αιώνας

          

              Η καθημερινή ζωή του βυζαντινού ανθρώπου είναι ίσως η πιο γοητευτική και σχετικώς άγνωστη στο ευρύ κοινό πτυχή του βυζαντινού πολιτισμού. Αντικείμενα από τη ζωή στο σπίτι, στην πόλη και την ύπαιθρο, καθημερινά και επίσημα, απλά και πολύτιμα αναδεικνύουν τις όψεις της ζωής των άμεσων προγόνων μας. που έζησαν, για πάνω από χίλια χρόνια, στις χώρες της βυζαντινής  αυτοκρατορίας.

            Γυρίζοντας για λίγο προς τα πίσω, με τη φαντασία μας, τη ροή του χρόνου και ακολουθώντας τα ίχνη που άφησαν οι άνθρωποι αυτοί στα σπίτια και στις πόλεις τους και στα απλά χρηστικά αντικείμενα της καθημερινής ζωής, τα οποία ξεχωρίζουν μέσα στα ανασκαφικά στρώματα ή ανασύρονται από τα ναυαγισμένα πλοία στο βυθό της θάλασσας, όπως επίσης στις βαρύτιμες φορεσιές και στα κοσμήματα αλλά και στην πολύτιμη οικοσκευή των αρχοντόσπιτων,στα εργαλεία των επαγγελματιών και των τεχνιτών, των ιατρών και των γεωργών, στα νομίσματα και στους κρυμμένους θησαυρούς , φωτίζονται εικόνες της καθημερινής ζωής και εμφανίζονται αναπάντεχες επιβιώσεις τους στο σύγχρονο κόσμο .

            Η μεγάλη θρησκευτική τέχνη του Βυζαντίου επισκίασε, μέχρι πρόσφατα, με την υψηλή πνευματική και καλλιτεχνική έκφρασή της, άλλες όψεις ενός πολιτισμού που άφησε τη σφραγίδα του στη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και στα Βαλκάνια πάνω από χίλια χρόνια. Παράλληλα ωστόσο με τις πνευματικές και θρησκευτικές αναζητήσεις, η ζωή κυλούσε με τα καθημερινά προβλήματα, με την καθημερινότητα της εργασίας, στην εμπορική αγορά και στους δρόμους των πόλεων, στους αγρούς και στα δάση , στα καράβια που έσχιζαν τις θάλασσες αλλά και στις καλύβες των ψαράδων, στα αρχοντόσπιτα και τα σπίτια

των απλών ανθρώπων

          Επιβάλλεται να διεισδύσουμε στο βίο Ίων Βυζαντινών από την πόλη και τις πολύβουες αγορές της έως τον ιδιωτικό χώρο του περίκλειστου περιβάλλοντος του σπιτιού και της οικογενειακής ζωής. Σαν κάποιος να σκύβει από τον εξώστη ενός βυζαντινού σπιτιού για να δει τη ζωή που κυλά έξω στο δρόμο ή να ρίχνει μια αδιάκριτη ματιά από το παράθυρο στο εσωτερικό ενός αρχοντικού ή ενός απλού σπιτιού. Σαν κάποιος να θέλει να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα πώς ζούσαν οι Βυζαντινοί, πώς εναλλάσσονταν , με τι ασχολούνταν, πώς ήταν τα σπίτια τους, τα ρούχα και τα στολίδια τους, τι έτρωγαν και πώς διασκέδαζαν

         Η πόλη είναι το οχυρωμένο οικιστικό σύνολο που προσφέρει προστασία και ασφάλεια στους κατοίκους της, είναι το κέλυφος μέσα στο οποίο αναπτύσσονται οι οικονομικές δραστηριότητες , οπου λεπτολογούν τα εργαστήρια και πραγματοποιείται η μεταποίηση των πρώτων υλών σε προϊόντα απαραίτητα για τη ζωή , όπου γίνεται η εμπορική διακίνηση των αγαθών και κυκλοφορεί το νόμισμα. Από την άλλη, η ύπαιθρος , χώρος της αγροτικής παραγωγής και οικονομίας , αποτελούσε τη βάση και για άλλους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, όπως η βιοτεχνία και το εμπόριο. Οι αγροτικές εργασίες της υπαίθρου ζωντανεύουν με τα γεωργικά εργαλεία , αξίνες και κλαδευτήρια, δρεπάνια και μυλόπετρες, κουδούνια για τα πρόβατα και ψαλίδια για την ουρά τους , εργαλεία που μας ξαφνιάζουν με την ομοιότητά τους μ' αυτά πoυ μέχρι πρόσφατα χρησιμοποιούνταν στα χωριά μας. Αλλά και τα θαλασσινά ταξίδια και η ναυτική ζωή , το ψάρεμα και η διακίνηση των αγαθών μέσα στα αμπάρια των πλοίων , παίρνουν τη θέση τους στη φαντασία μας βλέποντας τις παραστάσεις λιμανιών και καραβιών , τάματα και φυλακτά των ναυτών και εικονίδια του προστάτη Αγίου Νικολάου.

         Τα πανηγύρια στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, που συμπίπτουν με το τέλος κάθε εντατικής αγροτικής εργασίας , προσέφεραν στους απλούς ανθρώπους αφορμή για μικρές και μεγάλες μετακινήσεις και μια καλή ευκαιρία για διασκέδαση, όπως και τα ταξίδια στα μεγάλα προσκυνηματικά κέντρα που με κίνητρο την πίστη συνδύαζαν την επιθυμία να γνωρίσουν άγνωστα μέρη. Η θρησκευτική ζωή ρύθμιζε άλλωστε την καθημερινότητα του Βυζαντινού ανθρώπου στην εργασία και την οικογενειακή ζωή , ενώ οι σταυροί και οι εικόνες των αγίων , του Χριστού και της Παναγίας , σε κάθε σπιτικό, προστάτευαν και έφερναν την ευλογία στην οικογένεια.

 7. Λυχνάρια από εργαστήρι πήλινων στην Αθήνα, 4ος-6ος αιώνας

8.Βελόνες, δακτυλίδια,  σφονδύλια, καρούλι, και θραύσμα αγγείου με γυναίκα  που γνέθει, 5ος-14ος αιώνας
9.Περικάρπια απο χρυσό και σμάλτο, χρυσά σκουλαρίκια με μαργαριτάρια και χρυσός σταυρός, 10ος αιώνας
10.Εφυαλωμένο πινάκιο με οργανοπαίκτη και χορευτή, 12ος αιώνας
11.Υαλικά από εργαστήριο υαλουργίας,9ος αιώνας 
12. Εφυαλωμένο πινάκιο με αγκαλιασμένο νυφικό ζευγάρι, 14ος αιώνας

        Ιδιωτικές δραστηριότητες και ασχολίες, προσωπικές προτιμήσεις, αισθητικές αξίες, κοινωνικές συνήθειες και επιταγές της Εκκλησίας ανιχνεύονται και ψηλαφιούνται με τη μελέτη κατάλοιπων του υλικού βίου και προσωπικών αντικειμένων υπολειμμάτων της ζωής μέσα στο σπίτι.

            Πολύχρωμα ψηφιδωτά δάπεδα με ποικίλες παραστάσεις, συχνά με προσωποποιήσεις των μηνών, των ανέμων και των ζωδίων και ζωγραφισμένοι τοίχοι καθόριζαν εν πολλοίς το περιβάλλον στο παλαιοχριστιανικό σπίτι, στην ουσία συνέχεια και εξέλιξη του ρωμαϊκού. Με το χρόνο η έκταση των σπιτιών περιορίζεται και οι χώροι μικραίνουν, εξακολουθούν ωστόσο να υπάρχουν πολυώροφες οικοδομές και διαφοροποίηση των χώρων ανάλογα πάντοτε με το βαλάντιο του ιδιοκτήτη.

           Από τα έπιπλα του σπιτιού που ήταν καμωμένα από μάρμαρο, ξύλο λλά και μέταλλο και από τις πολύτιμες μετάλλινες ή ελεφαντοστέινες επενδύσεις τους δεν σώθηκαν πολλά , ωστόσο σώθηκε, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, σημαντικό μέρος της «ένδυσης» και της λεγόμενης μαλακής επίπλωσης του σπιτιού, δηλ . παραπετάσματα, στρωσίδια και μαξιλάρια που τα διέσωσε η χρήση τους μέσα σε τάφους, όπου το κλίμα το επέτρεπε. Η ένδυση αυτή του σπιτιού ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την αισθητικά ζεστή, χρωματική εμφάνισή του αλλά και την ουσιαστική ζεστασιά που παρείχε.

              Τσουκάλια, τηγάνια και σφουγγατερά για σφουγγάτα , δηλ. ομελέτες , πινάκια , κούπες και σαλτζάρια, αυτοθερμαινόμενα σκεύη που κρατούσαν ζεστή τη σάλτζα στο τραπέζι, βοηθούν να γευτούμε τα βυζαντινά εδέσματα και να δούμε πού ετοιμάζονταν οι βυζαντινές μαγειρείες και οι περίφημες σάλτζες. Ακόμη , πιθάρια, λαγήνια, κουρούπια και σταμνία επιτρέπουν να ρίξουμε μια ματιά στα βυζαντινά κελάρια και να δούμε πού το βυζαντινό νοικοκυριό φύλαγε τις τροφές και τις προμήθειες.

            Πήλινα λυχνάρια καμωμένα με μήτρα, κομψά μετάλλινα , με περίτεχνες λαβές και ψηλούς λυχνοστάτες, καντήλες πήλινες και γυάλινες αυτoαναρτώμενες ή αναρτημένες σε εντυπωσιακά πολυκάντηλα φώτιζαν τα βυζαντινά σπίτια και νοικοκυριά κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο.- Στους μετέπειτα αιώνες τα λυχνάρια γίνονται τροχήλατα και αρχίζει να διαδίδεται η χρήση κεριών.

         

 13.Αργυρό πινακίδιο με βουκολική σκηνή
14.Θραύσμα εφυαλωμένου αγγείου με εικόνα μουσικού με λαγούτο, 12ος αιωνας --χορός γυναικών παρεκκλήσι 
Παναγίας Κουκουζέλισσας, Μεγίστη Μονή Αγιας Λαύρας
15.Χάλκινα θησαυράρια και θησαυρός νομισμάτων,6ος αιώνας
16.Ψηφιδωτό με παράσταση του μήνα Ιουλίου, απο βυζαντινή οικία της Θεσσαλονίκης,5ος αιώνας
17. Δρεπάνι, κόφτες και αξίνες, 6ος-13ος αιώνας
18.Σύνεργα αλιείας, αγκίστρια και τρίαινα,6ος-7ος αιώνας


      Μαρμάρινα και ζωγραφιστά πορτραίτα και αργότερα απεικονίσεις στις φορητές λατρευτικές εικόνες δίνουν πληροφορίες για τα ενδύματα, τις κομμώσεις και τα κοσμήματα της εποχής. Ταυτόχρονα διάφορα ευρήματα συμπληρώνουν και τεκμηριώνουν με αυθεντικό υλικό το θέμα της ένδυσης και του καλλωπισμού της γυναίκας αλλά και του άνδρα στο Βυζάντιο. Κοσμήματα, όπως περιδέραια, περίοπτα βραχιόλια,δακτυλίδια και σκουλαρίκια από χρυσό, ασήμι , πολύτιμα πετράδια αλλά και ευτελέστερα υλικά, όπως ο χαλκός, ο σίδηρος και το γυαλί, εξακολούθησαν π αρά τις επιταγές και αυστηρές παρατηρήσεις των Πατέρων της Εκκλησίας να χρησιμοποιούνται ανελλιπώς και με επιμονή καθ' όλη τη βυζαντινή περίοδο. Τα πλούσια βαρύτιμα κοσμήματα φύλαγαν οι Βυζαντινοί σε περίτεχνες ελεφαντοστέινες κοσμηματοθήκες μ ε πλούσιο ανάγλυφο διάκοσμο , ενώ σε μικρότερες πυξίδες φύλαγαν τα ψιμύθια που με περισσή τέχνη άπλωναν στo πρόσωπό τους τονίζοντας τα χαρακτηριστικά του.

              Εικονίδια αγίων, εγκόλπια με τη μορφή της Παναγίας , σταυροί επιστήθιοι και σταυροί λειψανοθήκες, ακριβά φυλακτήρια από μακρινά προσκυνήματα έφερναν στο βυζαντινό σπίτι τη θεία ευλογία , ενώ δακτυλίδια με σχετικές επιγραφές και παραστάσεις ζητούσαν τη θεία προστασία για τις δύσκολες στιγμές του βίου.

           Στέφανα γάμου,που θυμίζουν αυτοκρατορικά στέμματα, δακτυλίδια με απεικονίσεις ευλογίας του ανδρόγυνου από το Χριστό και αντικείμενα που σχετίζονται με τη γαμήλια τελετή και τα γαμήλια δώρα δείχνουν συνήθειες και έθιμα γύρω από την ένωση του ζευγαριού και φανερώνουν τη σημασία που είχε ο γάμος στη βυζαντινή κοινωνία και ζωή.

            Παιδικά παιγνίδια, όπως κούκλες και αλογάκια με ρόδες καθώς και ευρήματα που σχετίζονται με τα πρώτα γράμματα και τη μάθηση, όπως γραφίδες και πινακίδες γραφής, ζωντανεύουν την παρουσία του παιδιού στο βυζαντινό σπίτι κι αφήνουν το παιδικό γέλιο να αντηχήσει.

19.Εμπορικοί αμφορείς για μεταφορά κρασιού,4ος-6ος αιώνας
20."Μαγαρικά", οι μεσοβυζαντινοί εμπορικοί αμφορείς, 11ος αιώνας
21. Χάλκινος καμπανός (καντάρι)  με αντίβαρο σε μορφή προτομή; Αθηνάς,5ος αιώνας
22. Πυροστάτης και πήλινα τσουκάλια, 11ος-13ος αιώνας
23.Γυάλινα αγγεία, ευρήματα τάφων στη Θεσσαλονίκη,4ος αιώνας
24.Εγκόλπιο, λειψανοθήκη που περιείχει λάδι και αίμα απο τον τάφο του Αγίου Δημητρίου στην Θεσσαλονίκη, 13ο; αιώνας
25.Χρυσή πόρπη και χρυσή αλυσιδωτή ζώνη, 7ος αιώνας
26, Χρυσά κοσμήματα, περιδέραια με σμαραγδόριζες και σκουλαρίκια,7ος αιώνας
27.Εικόνα της Αγίας Αικατερίνης(;), με ενδυμασία βυζαντινής πριγκίπισσας,7oς αιώνας
28.Εφυαλωμένη κούπα με παράσταση κυκλικού χορού, 12ος αιώνας
29.Πήλινα παιχνίδια και αλογάκι με κούκλες
30.Κλειδωνιά για την ασφάλεια του βυζαντινού σπιτιού