 |
| Δρόμος της Βέροιας με φροντισμένα σπίτια κτισμένα με μακεδονίτικη αρχιτεκτονική που διασώζονται ως τις μέρες μας |
H βυζαντινή Βέροια
Η Βέροια, μια από τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες σε ευρωπαϊκό έδαφος με ιδρυτή τον Απόστολο Παύλο, είχε την ατυχία, από επιστημονική άποψη, να βρίσκεται μεταξύ δύο σημαντικών πόλεων της Μακεδονίας, της Θεσσαλονίκης και της Καστοριάς. Η Θεσσαλονίκη, αμέσως μετά την απελευθέρωση του 1912, κέντρισε το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τα μνημεία την ιστορία της, όπως και η Καστοριά, μια και η θέση της στην ευαίσθητη βορειοδυτική άκρη της νέας Ελλάδας καθιστούσε αναγκαία τη μελέτη του μνημειακού της πλούτου. Τα μνημεία της Βέροιας, αν και θα έπρεπε να ήταν γνωστά στους επιστήμονες ήδη από το 1859, όταν ο ερευνητής Α. Delacoulonche αφήνει μία συνοπτική καταγραφή της ενοριακής διαίρεσης της Βέροιας, και κυρίως από το 1908, όταν ο περιηγητής Α. Stuck μας αφήνει συστηματικό κατάλογο τους, ως κατ΄ εξοχήν λιθοπηλόκτιστες κατασκευές και ασήμαντα από αρχιτεκτονική άποψη, δεν κέντρισαν ποτέ το ενδιαφέρον. Μόλις τη δεκαετία του ΄70, η παράλληλη σχεδόν δημοσίευση της «Ιστορίας της Βέροιας» από τον Γ. Χιονίδη και των τοιχογραφιών του ναού του Χριστού από τον Στ. Πελεκανίδη, αναθέρμανε το ενδιαφέρον για την ιστορία και τα μνημεία της.
Ο ενδέκατος με τον δωδέκατο αιώνα είναι αναμφισβήτητα μια σημαντική περίοδος στη μελέτη του βυζαντινού πολιτισμού. Οι προοδευτικές τομές σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού και πνευματικού βίου της περιόδου θέτουν ένα σεβαστό, με ιδιότυπο ενδιαφέρον, όριο. Είναι σύμπτωση αλλά το πρώτο σωζόμενο μνημείο της Βέροιας, η Παλιά Μητρόπολις, χρονολογείται στον 11ο αιώνα. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι η αξία της ιστορικής και αρχαίας μακεδονικής πόλης χάθηκε ξαφνικά στη ύστερη αρχαιότητα και βρέθηκε ξανά στον 11ο αιώνα. Τύχαινε απλώς να βρίσκεται στην ενδοχώρα μιας κραταιάς αυτοκρατορίας, η οποία παρείχε γαλήνη και αταραξία στους κόλπους της και είναι αυτονόητο το να σιωπούν οι ιστορικές πηγές για μια τέτοια προνομιακή πόλη.
Αλλά τι σώθηκε στη Βέροια από όλη τη μακραίωνη περίοδο μέχρι το 1000 που να εδραιώνει την άποψη της συνέχειας του αστικού βίου; Τίποτε. Για διάφορους λόγους δεν στάθηκε δυνατή η συλλογή στοιχείων, που να γεφυρώνουν το κενό από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια μέχρι το 1000. Μικρή ίσως ελπίδα προσφέρουν τα ίδια τα μνημεία της Βέροιας, δηλαδή οι σωζόμενοι ναοί, επειδή πρόσφατα σχετικά, έχει αποδειχτεί με ανασκαφές ότι μερικοί από αυτούς στηρίζονται πάνω σε παλαιούς λατρευτικούς (παλαιοχριστιανικούς) χώρους.
Αναγνωρίζοντας αυτήν την έλλειψη στεκόμαστε υποχρεωτικά σε ό,τι έχει διασωθεί από τον 11ο αιώνα και έπειτα, όταν οι πληροφορίες για την πόλη αυτή αυξάνονται σημαντικά, όσο τα σύνορα του ελληνικού μεσαιωνικού κράτους περιορίζονται.
Αλλά τι σώθηκε στη Βέροια από όλη τη μακραίωνη περίοδο μέχρι το 1000 που να εδραιώνει την άποψη της συνέχειας του αστικού βίου; Τίποτε. Για διάφορους λόγους δεν στάθηκε δυνατή η συλλογή στοιχείων, που να γεφυρώνουν το κενό από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια μέχρι το 1000. Μικρή ίσως ελπίδα προσφέρουν τα ίδια τα μνημεία της Βέροιας, δηλαδή οι σωζόμενοι ναοί, επειδή πρόσφατα σχετικά, έχει αποδειχτεί με ανασκαφές ότι μερικοί από αυτούς στηρίζονται πάνω σε παλαιούς λατρευτικούς (παλαιοχριστιανικούς) χώρους.
Αναγνωρίζοντας αυτήν την έλλειψη στεκόμαστε υποχρεωτικά σε ό,τι έχει διασωθεί από τον 11ο αιώνα και έπειτα, όταν οι πληροφορίες για την πόλη αυτή αυξάνονται σημαντικά, όσο τα σύνορα του ελληνικού μεσαιωνικού κράτους περιορίζονται.
Κατακτητές
Η Βέροια, στις παρυφές της Δυτικής Μακεδονίας, μετά την απελευθέρωση της από τον Βασίλειο Β΄στα 1001, ακολούθησε λιγότερο ή περισσότερο την τύχη της Θεσσαλονίκης. Η περιοχή της αναδείχτηκε ίσως σε ιδιαίτερη διοικητική περιφέρεια (θέμα) στις αρχές του 11ου αιώνα, μετά το τέλος του βουλγαρικού πολέμου. Στα 1082 έχουμε την προσπάθεια του Βοημούνδου των Νορμανδών, να καταλάβει, χωρίς επιτυχία, την πόλη.
Ο Λατίνος αυτοκράτορας Βονιφάτιος Μομφερατικός, μετά την είσοδό του στη Θεσσαλονίκη το 1204, έσπευσε να παραλάβει και την Βέροια, η οποία περιεχόταν στο βασίλειό του. Πολύ σύντομα, στα 1206, η πόλη πέρασε στη δικαιοδοσία του τσάρου των Βουλγάρων Καλοιωάννη. Το θάνατο του Καλοιωάννη (1207) ακολούθησε η ανακατάληψη της πόλης από τους Λατίνους το 1209. Η απελευθέρωση της πόλης από τον Θεόδωρο Άγγελο της Ηπείρου στα 1215 είναι μάλλον βέβαιη. Η ήττα του ίδιου ως αυτοκράτορα της Θεσσαλονίκης από τον Ιωάννη Ασάνη Β΄ των Βουλγάρων το 1230 δε σήμαινε και νέες περιπέτειες για τη Βέροια, που πρέπει να έμεινε στα χέρια των Ηπειρωτών μέχρι το 1246, οπότε προσαρτάται στην αυτοκρατορία της Νίκαιας από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη και αποτελεί το έσχατο δυτικό όριο της αυτοκρατορίας. Η αντιπαράθεση της Νίκαιας με τους Ηπειρώτες οδήγησε για άλλη μια φορά στην ανακατάληψη της πόλης από το δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ στα 1257. Μετά τη μάχη της Πελαγονίας (1259) η Βέροια πρέπει να περιήλθε και πάλι στην αυτοκρατορία της Νίκαιας.
Η περίοδος της βασιλείας του Μιχαήλ Η΄ και του Ανδρόνικου β΄ Παλαιολόγου είναι ίσως η πλέον ήρεμη περίοδος για τη Βέροια. Μετά το θάνατο του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου (+1341) η Βέροια παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων και συνδέεται περισσότερο με το όνομα του Ιωάννη Καντακουζηνού. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός, μετά την ανακύρηξή του σε αυτοκράτορα στο Διδυμότειχο (26-10-1341) και την ανεπιτυχή προσπάθειά του να ανακαταλάβει τη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1342, σκέφτηκε προς στιγμήν να καταλάβει τη Βέροια και την Έδεσσα. Η γενικότερη κατάσταση δεν του επέτρεψε μια τέτοια ενέργεια και ο ίδιος βρέθηκε στην αυλή του Δουσάν, κράλη της Σερβίας, με τον οποίο συμφώνησε τη διανομή της Μακεδονίας.
Ο Λατίνος αυτοκράτορας Βονιφάτιος Μομφερατικός, μετά την είσοδό του στη Θεσσαλονίκη το 1204, έσπευσε να παραλάβει και την Βέροια, η οποία περιεχόταν στο βασίλειό του. Πολύ σύντομα, στα 1206, η πόλη πέρασε στη δικαιοδοσία του τσάρου των Βουλγάρων Καλοιωάννη. Το θάνατο του Καλοιωάννη (1207) ακολούθησε η ανακατάληψη της πόλης από τους Λατίνους το 1209. Η απελευθέρωση της πόλης από τον Θεόδωρο Άγγελο της Ηπείρου στα 1215 είναι μάλλον βέβαιη. Η ήττα του ίδιου ως αυτοκράτορα της Θεσσαλονίκης από τον Ιωάννη Ασάνη Β΄ των Βουλγάρων το 1230 δε σήμαινε και νέες περιπέτειες για τη Βέροια, που πρέπει να έμεινε στα χέρια των Ηπειρωτών μέχρι το 1246, οπότε προσαρτάται στην αυτοκρατορία της Νίκαιας από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη και αποτελεί το έσχατο δυτικό όριο της αυτοκρατορίας. Η αντιπαράθεση της Νίκαιας με τους Ηπειρώτες οδήγησε για άλλη μια φορά στην ανακατάληψη της πόλης από το δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ στα 1257. Μετά τη μάχη της Πελαγονίας (1259) η Βέροια πρέπει να περιήλθε και πάλι στην αυτοκρατορία της Νίκαιας.
Η περίοδος της βασιλείας του Μιχαήλ Η΄ και του Ανδρόνικου β΄ Παλαιολόγου είναι ίσως η πλέον ήρεμη περίοδος για τη Βέροια. Μετά το θάνατο του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου (+1341) η Βέροια παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων και συνδέεται περισσότερο με το όνομα του Ιωάννη Καντακουζηνού. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός, μετά την ανακύρηξή του σε αυτοκράτορα στο Διδυμότειχο (26-10-1341) και την ανεπιτυχή προσπάθειά του να ανακαταλάβει τη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1342, σκέφτηκε προς στιγμήν να καταλάβει τη Βέροια και την Έδεσσα. Η γενικότερη κατάσταση δεν του επέτρεψε μια τέτοια ενέργεια και ο ίδιος βρέθηκε στην αυλή του Δουσάν, κράλη της Σερβίας, με τον οποίο συμφώνησε τη διανομή της Μακεδονίας.
 |
|
Ο Ιωάννης
ΙΣΤ΄ Καντακουζηνός ως αυτοκράτωρ και ως μοναχός σε μικρογραφία του 14ου
αιώνα. Οι κάτοικοι της Βέροιας τον βοήθησαν στην ισχυροποίηση της θέσης του
|
Τον Απρίλη του 1343, όταν ο Καντακουζηνός βρισκόταν στην αυλή του Δουσάν, η ανέλπιστη για τον ίδιο, προσφορά της Βέροιας από τους κατοίκους της, βοήθησε θετικά στην ισχυροποίηση της θέσης του. Η κατάληψη της Βέροιας υπήρξε για τον Καντακουζηνό σωτήρια, αφού την ακολούθησε η προσχώρηση κι άλλων γειτονικών κάστρων.
Ο γιος του Καντακουζηνού Μανουήλ διοίκησε τη πόλη μέχρι τα τέλη περίπου του 1346, οπότε η πόλη καταλαμβάνεται από τον Στέφανο Δουσάν. Η σερβική κατοχή διακόπηκε στα 1350. Οι επιτυχίες του Καντακουζηνού στη Θεσσαλονίκη θορύβησαν τον Δουσάν, ο οποίος έρχεται σε συμφωνία μαζί του για διαμελισμό της Μακεδονίας. Η Βέροια, η Έδεσσα και άλλες περιοχές θα ανήκαν στον Καντακουζηνό. Σύντομα ο Δουσάν παραβίασε τη συμφωνία και κατέλαβε την Έδεσσα. Το έτος της πτώσης της Βέροιας δεν είναι γνωστό. Πάντως μετά το θάνατο του Δουσάν (+1355) και την αναρχία που ακολούθησε στο σερβικό κράτος, πρέπει να όριζε την Βέροια και την Έδεσσα ο Σέρβος τοπάρχης Χλάπενος.
 |
|
Παναγία
Οδηγήτρια από το ναό του Αγίου Βασιλείου της ενορίας των Αγίων Αναργύρων,
τελευταίο τέταρτο του 14ου αιώνα.
|
Τουρκοκρατία
Ελληνικές πηγές αναφέρουν για πρώτη φορά κατάληψη της Βέροιας από Τούρκους στις 8 Μαΐου 1387. Αργότερα αναφέρεται η παραμονή του Βαγιαζήτ (1389-1402) στη Βέροια, πριν την κάθοδό του στο Μοριά. Μετά τη μάχη της Άγκυρας (1402) και την περίοδο της μεσοβασιλείας (1402-1413) ο εγγονός του Βαγιαζήτ Ορχάν, κατευθυνόμενος στη Θεσσαλία, πέρασε από τη Βέροια. Αυτό έγινε ίσως στα 1410-1413. Για το πρόβλημα της τουρκικής παρουσίας στη Βέροια θετικότατη είναι η μαρτυρία του Χαλκοκονδύλη για ύπαρξη του υπάρχου Θερίζη, ο οποίος στα 1418 νίκησε και φόνευσε κοντά στην Καστοριά τον Αλβανό Ζενεμπίσα. Για το έτος της οριστικής άλωσης της Βέροιας από τους Τούρκους διαφωτιστικό είναι ένα χάραγμα στο ναό του Αγίου Γεωργίου του Μικρού, αναφερόμενο στην άλωση: Τρίτη 9 Απριλίου 1433.
Ήδη μετά το γεγονός αυτό η τουρκική οργάνωση της πόλης είναι δεδομένη, όπως δείχνει η πληροφορία ότι ένα φουσάτον εκ της Βεροίας συμμετείχε στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης και ότι ο καδή Αχμέτ της Βέροιας μετέφρασε στα τουρκικά την Ομολογία του πατριάρχη Γεννάδιου για τον Μωάμεθ τον Πορθητή.
Η σημασία της Βέροιας για την οργάνωση και ανάπτυξη των Οθωμανών στα χρόνια του Μωάμεθ Β΄και του Βαγιαζήτ Β΄ φαίνεται από την υψηλή θέση του σαντζακιού, τίτλο που κατείχε ως ένα από τα δεκαεφτά της Ρούμελης. Η μεγάλη περίοδος της Τουρκοκρατίας είχε αρχίσει.
Ήδη μετά το γεγονός αυτό η τουρκική οργάνωση της πόλης είναι δεδομένη, όπως δείχνει η πληροφορία ότι ένα φουσάτον εκ της Βεροίας συμμετείχε στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης και ότι ο καδή Αχμέτ της Βέροιας μετέφρασε στα τουρκικά την Ομολογία του πατριάρχη Γεννάδιου για τον Μωάμεθ τον Πορθητή.
Η σημασία της Βέροιας για την οργάνωση και ανάπτυξη των Οθωμανών στα χρόνια του Μωάμεθ Β΄και του Βαγιαζήτ Β΄ φαίνεται από την υψηλή θέση του σαντζακιού, τίτλο που κατείχε ως ένα από τα δεκαεφτά της Ρούμελης. Η μεγάλη περίοδος της Τουρκοκρατίας είχε αρχίσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου