Μεγάλοι Βυζαντινοί Στρατηγοί: Μιχαήλ Βούρτζης

 

Ο  Μιχαήλ Βούρτζηςκαταλαμβάνει την Αντιόχεια το 969, από το χειρόγραφο του Σκυλίτζη, Biblioteca Nacional de España, Μαδρίτη

 

                                  Μιχαήλ Βούρτζης

 

 

αναδημοσίευση από την "εγκυκλοπαίδεια μείζονος ελληνισομού"

1. Βιογραφικά στοιχεία

 

           Η χρονολογία της γέννησης του Μιχαήλ Βούρτζη είναι άγνωστη, ωστόσο με μεγάλη πιθανότητα μπορούμε να την τοποθετήσουμε περί το 930-935. Η καταγωγή της οικογένειας των Βούρτζηδων, η οποία προερχόταν από την περιοχή του Ευφράτη, θεωρείται κατά μία άποψη αρμενική και κατά μία άλλη αραβική.1 Για τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του Μιχαήλ Βούρτζη δεν διαθέτουμε πληροφορίες από τις πηγές, αλλά η μετέπειτα σταδιοδρομία του καταδεικνύει ότι θα πρέπει να είχε λάβει φροντισμένη ανατροφή, με έμφαση στη στρατιωτική εκπαίδευση. Νυμφεύθηκε και απέκτησε δύο γιους, τον Νικηφόρο και τον Κωνσταντίνο. Η σταδιοδρομία του άρχισε επί Νικηφόρου Β' Φωκά, οπότε αναφέρεται να κατέχει το αξίωμα του στρατηγού του Μαύρου Όρους, δηλαδή της περιοχής του Ταύρου. Ο θάνατός του δεν μπορεί να χρονολογηθεί με ακρίβεια, αλλά τοποθετείται μετά το φθινόπωρο του 995, οπότε και τα ίχνη του χάνονται από τις πηγές.

 

2. Σταδιοδρομία

2.1. Δράση έως το 976

 

           Η άνοδος του Μιχαήλ Βούρτζη στα ανώτερα στρατιωτικά αξιώματα αρχίζει από την εποχή του Νικηφόρου Β' Φωκά. Το 968 ο αυτοκράτορας, κατά την εκστρατεία του στη βορειοδυτική Συρία, απένειμε στον Μιχαήλ Βούρτζη τον τίτλο του πατρικίου και τον διόρισε στρατηγό του Μαύρου Όρους.2 Η θέση αυτή είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς την περίοδο εκείνη οι πολεμικές επιχειρήσεις των Βυζαντινών εναντίον των Αράβων στο ανατολικό μέτωπο ήταν σαφώς επικεντρωμένες στη βόρεια Συρία.
            Ως στρατηγός του Μαύρου Όρους, ο Βούρτζης διαδραμάτισε το επόμενο έτος πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιορκία και άλωση της Αντιοχείας, η οποία βρισκόταν επί τρεις αιώνες υπό αραβική κατοχή. Έχοντας ως αποστολή να επιτηρεί από το γειτονικό φρούριο των Παγρών την πόλη, την οποία ο Φωκάς είχε θέσει σε αποκλεισμό από το φθινόπωρο του 968, ο Βούρτζης κατάφερε με μια τολμηρή νυχτερινή επιχείρηση να καταλάβει με λιγοστούς στρατιώτες δύο πύργους του τείχους και να ανοίξει τις πύλες της πόλης στον βυζαντινό στρατό, ο οποίος με επικεφαλής τον στρατοπεδάρχη Πέτρο την κατέλαβε πανηγυρικά στις 28 Οκτωβρίου 969. Ωστόσο η μεγάλη αυτή επιτυχία δεν έφερε την ανάλογη ανταμοιβή για τον Βούρτζη, ο οποίος δεν έλαβε προαγωγή ή τη διοίκηση της πόλης, αλλά αντίθετα έπεσε στη δυσμένεια του αυτοκράτορα. Βασική αιτία θα πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι ο Νικηφόρος Β' είχε δώσει ρητές εντολές να μην καταληφθεί η πόλη χωρίς τη δική του παρουσία. Ο Βούρτζης παράκουσε τις εντολές αυτές και στέρησε από τον αυτοκράτορα μία ακόμα προσωπική επιτυχία, σε μια περίοδο κατά την οποία η δημοτικότητα του Νικηφόρου τόσο στα λαϊκά στρώματα όσο και ανάμεσα στη μικρασιατική αριστοκρατία και τον στρατό γνώριζε κατακόρυφη πτώση.3
             Η στάση του Φωκά απέναντι στον Βούρτζη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ενεργό συμμετοχή του τελευταίου στο κίνημα που οργάνωσαν ο Ιωάννης Τζιμισκής και η αυτοκράτειρα Θεοφανώ εναντίον του Νικηφόρου Β', το οποίο οδήγησε στη δολοφονία του τελευταίου στις 10 Δεκεμβρίου 969. Επί Ιωάννη Α΄ Τζιμισκή ο Βούρτζης διατήρησε την υψηλή θέση που κατείχε στο στράτευμα ως στρατηγός και διοικητής επίλεκτων μονάδων, λαμβάνοντας μέρος σε αρκετές εκστρατείες.

 

 

2.2. Δράση από το 976 έως το 995

 

           Μετά την άνοδο του Βασιλείου Β' στο θρόνο (Ιανουάριος 976), ο Μιχαήλ Βούρτζης έλαβε το ιδιαίτερα σημαντικό αξίωμα του δούκα Αντιοχείας και τον τίτλο του μαγίστρου. Ο διορισμός του στη σημαντική αυτή θέση έγινε με παρέμβαση του παρακοιμωμένου Βασιλείου Λακαπηνού, ο οποίος είχε αναλάβει τη διοίκηση του κράτους στο πλευρό του Βασιλείου Β' και προσπαθούσε να αποδυναμώσει τον Βάρδα Σκληρό, ο οποίος ως τότε κατείχε το αξίωμα του δομέστικου των σχολών της Ανατολής.
          Με την τοποθέτηση του Βούρτζη στην Αντιόχεια και τον υποβιβασμό του Σκληρού, ο οποίος εστάλη στο δουκάτο Μεσοποταμίας, ο παρακοιμώμενος προσπαθούσε να διαχωρίσει τα συμφέροντα των υψηλόβαθμων στρατιωτικών αξιωματούχων και να αποφύγει τυχόν συνεργασία τους εναντίον της κεντρικής εξουσίας. Η τακτική αυτή αρχικά απέδωσε καρπούς, καθώς ο Βούρτζης δεν πήρε το μέρος του Σκληρού κατά την έναρξη της στάσης του τελευταίου, αλλά παρέμεινε πιστός στην αυτοκρατορική παράταξη.
          Ωστόσο, μετά την ήττα των αυτοκρατορικών δυνάμεων στη Λάπαρα-Λυκανδό (φθινόπωρο 976), ο Βούρτζης αυτομόλησε στο στρατόπεδο του στασιαστή. Δεν είναι σαφές αν η προσχώρηση αυτή έγινε από λόγους προσωπικού συμφέροντος ή και συμπάθειας του Βούρτζη προς το κίνημα του Σκληρού ή αν ήταν αποτέλεσμα εξαναγκασμού, λόγω της στρατιωτικής υπεροχής του στασιαστή. Το 977, ως διοικητής μέρους του στρατού των στασιαστών, ο Βούρτζης ηττήθηκε στον Οξύλιθο από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις.
          Την άνοιξη του 978, όταν ο δομέστικος των σχολών της Ανατολής Βάρδας Φωκάς ανέλαβε τη διοίκηση των αυτοκρατορικών δυνάμεων και την αποστολή να καταστείλει τη στάση του Σκληρού, ο Βούρτζης άλλαξε για δεύτερη φορά στρατόπεδο και επανήλθε στην αυτοκρατορική παράταξη. Έτσι, η καταστολή της στάσης του Σκληρού (άνοιξη 979) τον βρήκε στο στρατόπεδο των νικητών. Ωστόσο για την περίοδο 979-989 οι πληροφορίες που έχουμε για τον Βούρτζη είναι ελάχιστες. Πιθανότατα κατά την περίοδο αυτή παρέμεινε στο αξίωμα του στρατηγού, χωρίς κάποια ιδιαίτερη διάκριση.        
              Κατά τη διάρκεια των στάσεων του Βάρδα Φωκά και του Βάρδα Σκληρού, ο Βούρτζης ήταν ένας από τους λίγους επιφανείς εκπροσώπους της στρατιωτικής αριστοκρατίας της Μικράς Ασίας που παρέμεινε πιστός στον Βασίλειο Β'. Ως ανταμοιβή για την υποστήριξή του, το 989 ο αυτοκράτορας τον διόρισε εκ νέου δούκα Αντιοχείας. Από τη θέση αυτήν αντιμετώπισε τις επιθέσεις των Αράβων εναντίον της πόλης, αλλά το 994 υπέστη συντριπτική ήττα στις όχθες του ποταμού Ορόντη. Το φθινόπωρο του 995 απομακρύνθηκε και πάλι από τον Βασίλειο, ο οποίος ήταν δυσαρεστημένος από τις συνεχείς αποτυχίες του Βούρτζη εναντίον των Αράβων.4 Μετά το 995 τα ίχνη του Μιχαήλ Βούρτζη εξαφανίζονται από τις πηγές και φαίνεται ότι δεν διαδραμάτισε κανένα σημαντικό ρόλο έως το θάνατό του.

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

1. Για τις δύο αυτές διαφορετικές απόψεις βλ. Kazdan, A., Armjane v sostave gospodstvujušćego klassa vizantijskoj imperii XI-XII vv. (Erevan 1975), σελ. 85-88. Σύμφωνα με τον Kazdan, A., “Bourtzes”, στο Kazdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 1 (Oxford – New York 1991), σελ. 317, το όνομα Βούρτζης προέρχεται είτε από την αραβική λέξη “burj”, που σημαίνει πύργος, είτε από το τοπωνύμιο Μπουρτζο-Σωτηριούπολις κοντά στην Τραπεζούντα.

2. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Butner-Wobst, Th. (ed.), Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum ΙΙ (Bonn 1841-1897), 508.13-16.

3. Ο Λέων Διάκονος παρουσιάζει μια διαφορετική οπτική των πραγμάτων σε σχέση με τις υπόλοιπες πηγές, καθώς εμφανίζει τον Νικηφόρο Β' να δέχεται με θετικά συναισθήματα την κατάληψη της Αντιόχειας· βλ. Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (ed.), Historiae Libri Decem (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae 1828), 82-83. Ωστόσο η δεδομένη συμπάθεια του ιστορικού προς το πρόσωπο του Νικηφόρου Β' και η τάση στο έργο του να εξωραΐζει τις ενέργειες του αυτοκράτορα αυτού καθιστούν τη συγκεκριμένη πληροφορία αμφισβητήσιμη.

4. Cheynet, J.-C. – Vanier, J.F., Études prosopographiques (Byzantina Sorbonensia 5, Paris 1986), σελ. 23, και Cheynet, J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance (963-1210) (Byzantina Sorbonensia 9, Paris 1990), σελ. 308.

 1. Βιογραφικά στοιχεία

2. Σταδιοδρομία

2.1. Δράση έως το 976

2.2. Δράση από το 976 έως το 995