ΡΩΜΕΙΚΑ ΕΜΒΛΗΜΑΤΑ -- ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤ. ΣΟΦΙΚΙΤΗΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ Δ.Ε.

          ΡΩΜΕΙΚΑ ΕΜΒΛΗΜΑΤΑ

            



                  Η σημασία των εμβλημάτων πηγάζει από τους συμβολισμούς τους καθώς, αποστολή τους είναι να εμπνεύσουν (εμβάλλω = εμπνέω) . Για παράδειγμα στον Δικέφαλο Αετό, εκτός από ένα πτηνό (ορατή απεικόνιση), δεσπόζει ενώπιόν μας το αυτοκρατορικό μεγαλείο (αλληγορική απεικόνιση) . Στη συνέχεια, το σύμβολο προκαλεί συναισθήματα και συνειρμούς που σχετίζονται με παράγοντες όπως : η καταγωγή, η θρησκεία ή η ιδεολογία του ατόμου που το αντικρύζει . Αυτό συμβαίνει διότι κάθε σύμβολο συμβάλει στην αναπαράσταση μίας συγκεκριμένης ιδέας . Συνεπώς, καθένα αποτελεί το πρωτογενές μέσον αναγνωρίσεως και κατ’ επέκτασιν επικοινωνίας όσων στοιχίζονται πίσω από την ιδέα αυτή, δηλαδή μεταξύ ομοθρήσκων, ομοαίμων ή ομοϊδεατών .Έτσι, ένα σύμβολο μπορεί να συμβάλει στη συσπείρωση λαών, θρησκειών και ιδεών και να εμβάλει τα μέλη τους σε κοινούς αγώνες.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΟ

Α’ «ΛΑΒΑΡΑ ΤΟΥ ΠΡΑΙΣΕΝΤΟΥ»

       Η ονομασία Πραισέντον προσδιόριζε τις δύο στρατιές που διοικούνταν από δύο «Magister Militum Praesentalis» = Μάγιστρος του Στρατού της (Αυτοκρατορικής) Παρουσίας . Αυτό σήμαινε ότι οι δύο Μάγιστροι του Πραισέντου αντιπροσώπευαν την παρουσία του Αυτοκράτορος . Η περιοχή ευθύνης των δύο Στρατιών κάλυπτε την Κωνσταντινούπολη και την Διοίκηση Ασίας, τα δε υπολείμματά τους απετέλεσαν το 668 τον πυρήνα του θέματος Οψικίου . Τα λάβαρα του Πραισέντου απεικονίζονται σε πεδία πορφυρών αποχρώσεων και σύμφωνα με το «Notitia Dignitatum», περιλάμβαναν μετάλλια με μορφές Αυτοκρατόρων περιβαλλόμενα με ασπίδες στρατιωτικών μονάδων της περιοχής .

 

Β’ «ΛΑΒΑΡΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ»

        Η Praefectura (Επαρχότητα) της Ανατολής είχε ως περιοχή ευθύνης της Στρατιάς της  την ομώνυμη Διοίκηση και την Αίγυπτο, τα δε υπολείμματά της απετέλεσαν το 669 τον πυρήνα του θέματος Ανατολικών . Το λάβαρο του Μαγίστρου της Ανατολής απεικονίζεται σε πεδίο κυανοπρασσίνων αποχρώσεων και περιλάμβανε μετάλλιο με μορφή Αυτοκράτορος, περιβαλλόμενο με ασπίδες στρατιωτικών μονάδων της περιοχής .

Γ’ «ΛΑΒΑΡΟ ΤΟΥ ΙΛΛΥΡΙΚΟΥ»

             Η Praefectura (Επαρχότητα) του Ιλλυρικού είχε ως περιοχή ευθύνης της Στρατιάς της τις Διοικήσεις Μακεδονίας και Δακίας, τα δε υπολείμματά της εντάχθηκαν το 669 στο θέμα Καραβησιάνων . Το λάβαρο του Μαγίστρου του Ιλλυρικού απεικονίζεται σε λαδόχρουν πεδίο και περιλάμβανε μετάλλιο με μορφή Αυτοκράτορος, περιβαλλόμενο με ασπίδες στρατιωτικών μονάδων της περιοχής .

 

                                                       Δ’ «ΛΑΒΑΡΟ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ»

         Η Διοίκηση Θράκης απέκτησε ξεχωριστή στρατιά επί Θεοδοσίου Α’, με περιοχή ευθύνης τις επαρχίες : Θράκης, Σκυθίας, Μοισίας, Αιμιμόντου, και Ροδόπης, τα δε υπολείμματά της εντάχθηκαν το 668 στο θέμα Οψικίου . Το λάβαρο του Μαγίστρου της Θράκης απεικονίζεται σε πεδίο πορφυροπρασσίνων αποχρώσεων και περιλάμβανε μετάλλιο με μορφή Αυτοκράτορος, περιβαλλόμενο με ασπίδες στρατιωτικών μονάδων της περιοχής .

 

Ε’ «ΛΑΒΑΡΟ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»

           Η Διοίκηση Πόντου απέκτησε ξεχωριστή στρατιά επί Ιουστινιανού Α’, υπό τη διοίκηση ενός «Μαγίστρου Αρμενίας» και περιοχή ευθύνης τις επαρχίες : Πόντου Πολεμωνιακού, Ελενοπόντου, Αρμενίας, Καππαδοκίας, Γαλατίας, Παφλαγονίας, Ονωριάδος και Βιθυνίας, τα δε υπολείμματά της απετέλεσαν το 667 τον πυρήνα του θέματος Αρμενιακών . Το παρόν λάβαρο περιλαμβάνει την ασπίδα της Λεγεώνας Pontica I που έδρευε στην Τραπεζούντα

S΄ «ΔΙΒΕΛΛΙΟΝ»

       Αποτελούσε το προσωπικό φλάμμουλο του Αυτοκράτορος κατά τη διάρκεια των εκστρατειών και πιθανότατα ετυμολογείται ως «διπλή σημαία» = δύο + vellum (βήλλον). Το μετέφερε συγκεκριμένος αξιωματικός : ο Σκουτέριος, μαζί με το βασιλικό σκουτάριον (ασπίδα) .

Ζ’ «ΔΡΑΚΟΝΤΕΙΟΝ»

         Πιθανότατα αποτελούσε φλάμμουλο του αυτοκρατορικού Τάγματος των Εξκουβιτόρων, καθώς οι διοικητές των υπομονάδων τους ονομάζονταν Δρακονάριοι, όπως οι αρχαίοι Ρωμαίοι σημαιοφόροι.

Η΄ «ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ»

           Οφείλει την ονομασία του στην Υπέρμαχο Στρατηγό, την προστάτιδα της Βασιλεύουσας . Δεν έχει επιβεβαιωθεί ποιο αυτοκρατορικό Τάγμα είχε ως φλάμμουλο την «Αρχιστράτηγο», πιο πολλές πιθανότητες όμως συγκεντρώνει εκείνο της Βίγλας που είχε ιδρυθεί με αρχική αποστολή την φρούρηση των Τειχών .

 

Θ΄«ΟΚΤΑΠΟΔΙΟΝ»

          Απεικονίζει διάφορους Ιεράρχες και ονομάζεται έτσι λόγω των οκτώ λωρίδων του . Δεν υπάρχει βεβαιότητα σε ποιο από τα αυτοκρατορικά Τάγματα αντιστοιχούσε . Η ονομασία του πάντως παραπέμπει σε αριθμό κι αυτό ίσως αποτελεί ένδειξη ότι χρησίμευε ως φλάμμουλο του τάγματος των Νουμέρων .

Ι’ «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ»

              Απεικονίζεται ο Άγιος έφιππος . Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα εμβλήματα της Ρωμανίας . Δεν υπάρχει βεβαιότητα σε ποιο αυτοκρατορικό Τάγμα αντιστοιχούσε αλλά οι περισσότεροι ερευνητές υποθέτουν ότι πρόκειται για καβαλλαρικό τάγμα, το παλαιότερο των οποίων ήταν εκείνο των Ικανάτων .

      

ΙΑ΄«ΣΤΗΛΗ»

       

             Απεικονίζεται η στήλη του Αυγουσταίου με άγαλμα του Αυτοκράτορος Ιουστινιανού εφίππου, εστεμμένου με «Τούφα» (Στέμμα από φτερά παγωνιού), με Σταυροφόρο Σφαίρα στο ένα χέρι και το άλλο χέρι υψωμένο. Δεν υπάρχουν στοιχεία τίνος αυτοκρατορικού Τάγματος υπήρξε φλάμμουλο. Η μόνη ένδειξη ότι υπήρξε έμβλημα του καβαλλαρικού Τάγματος των Αθανάτων, είναι ότι τα υπόλοιπα Τάγματα συγκεντρώνουν περισσότερες πιθανότητες ταύτισης με άλλα φλάμμουλα.

 

ΙΒ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΒΟΥΚΕΛΛΑΡΙΩΝ»

        Ιδρύθηκε στην Αδριανούπολη το 514 από τον ένδοξο Κόμη Βελισσάριο . Οι Βουκελλάριοι απετέλεσαν την προσωπική του σωματοφυλακή και ήσαν ομοτράπεζοί του καθώς συνέτρωγαν τον ίδιο άρτο, τη «Βουκέλλα» . Σωματοφυλακές απολύτως αφοσιωμένων Βουκελλαρίων, σχημάτισαν αργότερα πολλοί ευγενείς Οίκοι της Ρωμανίας . Το 750, μετατράπηκαν σε θεματικό στρατό στην βορειοδυτική Μικρά Ασία . Το έμβλημά τους αρχικά ήταν λευκό (το χρώμα του Βελισσαρίου) με πέντε ερυθρές λωρίδες ενώ αργότερα προστέθηκε Σταυρός επίσης ερυθρού χρώματος . Τα ιδεώδη των Βουκελλαρίων ενέπνευσαν τα δυτικά Ιπποτικά Τάγματα .

ΙΓ’ «ΒΑΝΔΟΝ»

      
        Η προέλευση της λέξεως είναι από το γοτθικό bandwo = λάβαρο . Αυτά ήταν μεγαλύτερα από τα φλάμμουλα . Στη Ρωμανία, ένα βάνδον αποτελούνταν από 256 άνδρες με δική του περιοχή ευθύνης και δικό το λάβαρο . Eίχαν περισσότερες λωριδωτές απολήξεις (συνήθως πέντε) και ποικιλία χρωμάτων και συμβόλων (σταυρούς ή θρησκευτικά πρόσωπα) . Το συγκεκριμένο βάνδον απαντάται συχνά σε μικρογραφίες της εποχής .

 

                 

                               ΙΔ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΔΟΜΕΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ»  

         Μονάδα της Αυτοκρατορικής Σωματοφυλακής . Ιδρύθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο το 312 με την αρχική ονομασία «Protectores Domestici» (Προστάτες του Οίκου) ενώ ο τελευταίος Κόμης των Δομεστίκων μνημονεύεται το 527 . Η χρήση τους σταδιακά έγινε τελετουργική ενώ μετά την ολοκλήρωση της θητείας τους, οι Δομέστικοι αναλάμβαναν ως διοικητές μονάδων του Πεζικού . Στο λάβαρο του Τάγματος, διακρίνουμε μία ασπίδα με δεκάκτινο άστρο που καταλήγει σε δέκα εγγεγραμμένες καρδιές και δύο αγγέλους να φέρουν μετάλλιο με κεφαλή Αυτοκράτορος .

ΙΕ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΔΟΜΕΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ»

      Στο λάβαρο του Τάγματος, διακρίνουμε μία ασπίδα με δέκα εγγεγραμμένες καρδιές και δύο αγγέλους να κρατούν μετάλλιο με τις κεφαλές των Αυτοκρατόρων Αρκαδίου και Ονωρίου .

 Ις ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΩΝ» 

Μονάδα της Αυτοκρατορικής Σωματοφυλακής . Ιδρύθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο το 312 με την αρχική ονομασία «Scholae Palatinae» (Σχολαί του Παλατίου) . Η χρήση τους σταδιακά έγινε τελετουργική . Από το 743, οι «Σχολάριοι» εντάχθηκαν στα Αυτοκρατορικά Τάγματα ενώ ο Δομέστικος των Σχολών αναβαθμίστηκε σε Αρχιστράτηγο της Ρωμανίας .
Στο λάβαρο του Τάγματος διακρίνουμε τον οπλισμό και τις ασπίδες που αντιστοιχούν στις έξι υπομονάδες των Σχολών (από δύο για τους σκουτάτους και τα «έθνη» και από μία για τους θωρακοφόρους και τους τοξότες) .

 













ΙΖ’ «ΦΛΑΜΜΟΥΛΟΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΔΟΥΚΟΣ»

          Ο Μέγας Δούξ ήταν ο γενικός διοικητής του Πλωίμου της Ρωμανίας (Ναυτικού) , από το 1080 . Tο έμβλημά του ήταν παρόμοιο με τα φλάμμουλα των Αυτοκρατορικών Ταγμάτων και ιδιαιτέρως με την «Στήλη», όπως περιγράφεται από τον Ψευδό - Κωδινό :

«…καὶ οἱ μὲν εἰς τὰ ἕτερα (πλοία) εὑρισκόμενοι ἄρχοντες ὡς κεφαλαὶ, ἱστῶσι τὸ σύνηθες βασιλικὸν Φλάμμουλον, ἤτοι τὸν Σταυρὸν μετὰ πυρεκβόλων . Οὗτος δὲ ὁ Μέγας Δοῦξ, τὴν τοῦ Βασιλέως Στήλην ἵστησιν ἔφιππον.»

ΙΗ’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΔΡΟΥΓΓΟΣ»

       Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις πορφυρές παντιέρες κάλυπτε την Προποντίδα, τα Στενά και το Θρακικό Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Κατά Θράκην Μακεδονίας, Θρακώον, Οπτιμάτων και Οψικίου . Ο Αυτοκρατορικός Δρούγγος («δέκα χελανδίων βασιλικοπλωίμων» κατά την ρήση του Κωνσταντίνου Ζ' Πορφυρογεννήτου), ήταν που κυρίως χρησιμοποιούσε το Υγρόν Πυρ . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών Σταυρών σε πορφυρό πεδίο, παντιέρες με πορφυρόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο . Τα χρώματα του στόλου της Προποντίδος επηρέασαν τα οικόσημα των αρχοντικών Οίκων της Θράκης και -πιθανόν- της δυτικής Μικράς Ασίας .

ΙΘ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΚΙΒΥΡΡΑΙΩΤΩΝ»

      Η ονομασία του προέρχεται από τη ναυτική βάση των Κιβύρρων της Λυκίας. Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις λευκόχρυσες παντιέρες κάλυπτε τη Θάλασσα της Κιλικίας, το Παμφύλιο και το Λύκιο Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Κιβυρραιωτών, Σελευκείας, Κιλικίας, Κύπρου και Αντιοχείας . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών Σταυρών σε χρυσό πεδίο, παντιέρες με λευκόχρυσες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο. Πιθανότατα επηρέασαν τα χρώματα των αρχοντικών Οίκων της νότιας Μικράς Ασίας .

Κ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΑΔΙΚΩΝ»

          Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις κυανόλευκες παντιέρες κάλυπτε το Αιγαίο, το Κρητικό και το Λιβυκό Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Ελλάδος, Πελοποννήσου, Κρήτης, Αιγαίου, Θεσσαλονίκης και Στρυμόνος . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών Σταυρών σε κυανό πεδίο, παντιέρες με κυανόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο. Τα χρώματα του στόλου των Ελλαδικών επηρέασαν τα οικόσημα των αρχοντικών Οίκων του ελλαδικού χώρου και τη Σημαία της νεώτερης Ελλάδος .

                                                ΚΑ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»

         Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις μελανόλευκες παντιέρες κάλυπτε τον Εύξεινο Πόντο και τον (πλωτό) Κάτω Δούναβη . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Βουκελλαρίων, Παφλαγόνων, Αρμενιακών, Χαλδίας, Χερσώνος και Παριστρίου . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών Σταυρών σε μελανό πεδίο, παντιέρες με μελανόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο. Τα χρώματα του στόλου του Πόντου επηρέασαν τα οικόσημα των αρχοντικών Οίκων της βόρειας Μικράς Ασίας .

ΚΒ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ»

       Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις ερυθρόλευκες παντιέρες κάλυπτε την Τυρρηνική και την Αδριατική Θάλασσα καθώς και το Ιόνιο Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια του πάλαι ποτέ Εξαρχάτου της Ιταλίας και των θεμάτων : Σικελίας, Καλαβρίας, Λευκανίας, Λογγοβαρδίας, Δαλματίας, Δυρραχίου, Νικοπόλεως και Κεφαλληνίας . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου, περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών Σταυρών σε ερυθρό πεδίο στην απόχρωση του «σκαρλάτου» (χρώμα του αίματος), παντιέρες με ερυθρόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο . Η σημαία με τον ερυθρόλευκο σταυρό υιοθετήθηκε από το κράτος της Πίζας .

ΚΓ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ»

       Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις ερυθρόχρυσες παντιέρες, κάλυπτε την Ιβηρική Θάλασσα και τους κόλπους της Μικρής και της Μεγάλης Σύρτεως . Δηλαδή, τα παράλια του Εξαρχάτου της Αφρικής και των εξαρτώμενων δουκάτων στη Μαυριτανία, τη νότιο Ισπανία και τις Βαλεαρίδες νήσους (η παρουσία του εκεί τερματίζεται με την πτώση της Μινόρκας στους Άραβες το 903) . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες χρυσών Σταυρών σε ερυθρό πεδίο, παντιέρες με ερυθρόχρυσες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο . Τα χρώματα του στόλου της Αφρικής υιοθέτησε η Ρωμανία στην επίσημη Σημαία της από την εποχή του Αυτοκράτορος Ηρακλείου (η διεκδίκησή του στον Θρόνο είχε υποστηριχθεί από το Εξαρχάτο της Αφρικής) . Η επίδραση των ερυθρόχρυσων χρωμάτων είναι ολοφάνερη στις σημαίες της Καταλωνίας και των Βαλεαρίδων νήσων .