ΜΙΧΑΗΛ ΧΩΝΙΑΤΗΣ

αναδημοσίευση από την σελίδα 

​http://www.byzantineathens.com/

O λόγιος μητροπολίτης Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτης (Ακομινάτος;) υπήρξε αναμφισβήτητα η κύρια και επικρατούσα μορφή της Βυζαντινή Αθήνας, εξαιτίας του πολυποίκιλου συγγραφικού του έργο, των ιδιαιτέρων ικανοτήτων του και του ιδιαιτέρου ζήλου που επέδειξε στην διακονία του λαού της Αθήνας. Ευτυχώς μεγάλο μέρος των γραπτών του έχει διασωθεί έως σήμερα, αποτελώντας μία από τις ελάχιστες πηγές των ιστορικών για την Βυζαντινή Αθήνα. Η αγάπη του για το ποίμνιό του και η εν γένει βιοτή του, οδήγησαν του Αθηναίους να τον τιμούν ως Άγιο, λίγα μόλις χρόνια μετά την κοίμησή του. Η προσωπογραφία του μας είναι γνωστή από μια σωζόμενη Αγιογραφία στον Άγιο Πέτρο Καλλυβίων του έτους 1232 μ.Χ.. Ο Άγιος Μιχαήλ Χωνιάτης σηματοδότησε το τέλος της Βυζαντινής Αθήνας, αφού ως τελευταίος Μητροπολίτης Αθηνών, ήταν αυτός που για να προστατέψει το ποίμνιό του παρέδωσε την πόλη στους Φράγκους,  και εν συνεχεία αυτοεξορίστηκε στη νήσο Κέα. Άγιος Πέτρος Καλυβίων.       ΜΙΧΑΗΛ       ΧΩΝΙΑΤΗΣ

​«Ζω στην Αθήνα, αλλά δεν βλέπω ​την Αθήνα πουθενά» ​ Τοιχογραφία Μιχαήλ Χωνιάτου στον Άγιο Πέτρο Καλυβίων.

Ο Άγιος Μιχαήλ γεννήθηκε το 1138 μ.Χ. από πλούσιους γονείς στις Χώνες της Φρυγίας, όντας αδελφός του βυζαντινού ιστορικού Νικήτα Χωνιάτη. Προκειμένου να ολοκληρώσει ο Μιχαήλ τις σπουδές του πήγε  στην Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινουπόλεως πλησίον του μετέπειτα Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Αγίου Ευστάθιου Θεσσαλονίκης. Σε νεαρή ηλικία διεκόνησε ως γραμματέας στο Πατριαρχείο. Η θέση αυτή σε συνδυασμό με την μεγάλη κλασσική του παιδεία και τον αδαμάντινο χαρακτήρα του, οδήγησαν την ανάδειξή του ως Μητροπολίτη Αθηνών το έτος 1182 μ.Χ..

Ο νεοχειροτονηθείς πενηντάχρονος μητροπολίτης και λάτρης του ελληνικού κλασσικού πολιτισμού Μιχαήλ κατήλθε στην Αθήνα,  με περισσή χαρά και ενθουσιασμό για να διακονήσει την ένδοξη πόλη, που είχε γνωρίσει και θαυμάσει μέσα από τα αρχαία συγγράμματα. Μέσω όμως της κλασικής του παιδείας, είχε εξιδανικεύσει την εικόνα της Αθήνας και ήταν εντελώς απροετοίμαστος για την πραγματικότητα, που τον περίμενε.

Αφού εγκαταστάθηκε στον εντευκτήριο οίκο του Μητροπολίτη Αθηνών, που ήταν δίπλα στον καθεδρικό ναό της Παναγιάς της Αθηνιώτισσας (Παρθενώνας), εκφώνησε τον θερμότατο εισβατήριο (ενθρονιστήριο) λόγο του (μπορείτε να το βρείτε εδώ), που έμεινε στην ιστορία.  Με αριστοτεχνική χρήση της Αττικής διαλέκτου εξήρε την παλιά δόξα της πόλεως των Αθηνών, και εξέφραζε την ακράδαντη πίστη του στην γενεαλογική συνέχεια των κατοίκων της πόλεως αυτής. Παρότρυνε μάλιστα τους Αθηναίους να έχουν σαν πρότυπα ζωής τους ιστορικούς προγόνους τους, φέρνοντας ως παραδείγματα κυρίως τον Αριστείδη, τον Περικλή και τον Θεμιστοκλή.

​Οι προσδοκίες του όμως για την Αθήνα, σύντομα δυστυχώς κατακρημνίστηκαν βλέποντας την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η πόλη στο τέλος του 12ου αιώνος μ.Χ.. Δεν άργησε να συνειδητοποιήσει ότι τοποθετήθηκε μητροπολίτης σε  μια μικρή ρημαγμένη από πειρατές και λοιπούς επιδρομείς επαρχιακή πόλη με κατοίκους πεινασμένους και ρακένδυτους, η οποία ήταν κατάσπαρτη από κτιριακά απομεινάρια μιας παλιάς, μακρινής δόξας. Οι κάτοικοί της δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσουν καν τα κηρύγματά του, λόγω απαιδευσιάς. Χρειάστηκε τρία χρόνια για να μάθει ο Ακομινάτος να μιλά και να καταλαβαίνει το τοπικό ιδίωμα της γλώσσας των Αθηναίων!

Άγιος Μιχαήλ Χωνιάτης Ακομινάτος.

Κατά την διάρκεια των τριάντα χρόνων της Αθηναϊκής ποιμαντορίας του ο Μιχαήλ Ακομινάτος γνώρισε παμπολλες θλίψεις, απογοητεύσεις στενοχώριες, ανάμεσα σε ανθρώπους, που δεν ήταν σε θέση ούτε να τον καταλάβουν, ούτε να συμμερισθούν τις απόψεις του. Αναφωνεί ο ίδιος σε κάποια από τα κείμενά του. «Ω! πόλη των Αθηνών! Μητέρα της σοφίας! Σε ποια αμάθεια έχεις βυθιστεί! Όταν σου μιλούσα απλά και φυσικά με την ευκαιρία της ενθρόνισής μου, φαινόταν σαν να μιλούσα για κάτι ακατανόητο ή σε μια ξένη γλώσσα των Περσών ή των Σκυθών». ​Παρά την αρχική του έκπληξη και απογοήτευση για την κατάσταση της πάλαι ποτέ μεγάλης πόλεως των Αθηνών, δεν πτοήθηκε, ανασκουμπώθηκε και εργάστηκε για πολλά χρόνια για την ανακούφιση του λαού από την φτώχεια και τις πειρατικές επιδρομές, αλλά και την ανύψωση του πνευματικού επιπέδου κλήρου και λαού και έχοντας ως πρότυπο τον μεγάλο Αρχιερέα, Χριστό, έγινε ο Ποιμήν ο Καλός της Εκκλησίας, που γνωρίζει τα πρόβατα της ποίμνης Του με το όνομά τους και γνωρίζεται από αυτά (Ιω. ι΄14).

Μπορεί μέσα στην θλίψη του και στην αγωνία του να προκαλέσει την προσοχή των προυχόντων  να υπερέβαλε κάπως στις περιγραφές του, όμως όσα μας καταμαρτυρεί δεν πρέπει να απέχουν και πολύ από την πραγματικότητα.

Γράφει κάπου χαρακτηριστικά: «μα την αλήθεια δεν είμαι ένας ευτυχισμένος ποιμένας, καθώς ορίζω ένα ποίμνιο δυστυχισμένο και ολιγάνθρωπο σε μια μεγάλη ερημιά που ναι απομεινάρι της άλλοτε μεγάλης πόλεως».

​Και αλλού «Βλέπεις τα τείχη, άλλα απογυμνωμένα, άλλα εντελώς αφανισμένα, σπίτια κατεδαφισμένα και καλλιεργημένα ...βλέπεις την πόλη ερημωμένη και μη κατοικήσιμη...ενώ δεν θα βρεις ούτε ερείπιο της Ηλιαίας ή του Περιπάτου ή του Λυκείου...μόνο το βραχώδη λόφο του Αρείου Πάγου μπορείς να δεις, τίποτα το ακμαίο....όπως και οι χείμαρροι διατρέχουν τις πέτρες που προεξέχουν, στη μόνη και ταλαιπωρημένη Αθήνα όλα ρέουν με μένος παρακωλύοντας κάθε οχύρωμα».

---

Η εξαθλιωμένη Αθήνα της εποχής εκείνης υπέφερε από τη βαριά φορολογία και τις αυθαιρεσίες των αξιωματούχων, από τη σιτοδεία και τις επιδρομές των πειρατών.  Οι δρόμοι ήταν έρημοι και οι κάτοικοί της σε πλήρη απόγνωση. Η ίδια η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέρρεε, στελεχωμένη από μη ικανούς αυτοκράτορες, οκνηρούς αξιωματούχους, διεφθαρμένους διοικητές και άπληστους φοροεισπράκτορες, ενώ οι πειρατές και οι Λατίνοι όργωναν ανενόχλητοι τις θάλασσες σφαγιάζοντας κατά βούληση.
 Ο  Ακομινάτος πασχίζοντας αποκλειστικά με τις δικές του δυνάμεις προσπαθούσε βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του ποιμνίου του. Νουθετούσε, επέπληττε, κολάκευε τους πραίτορες που έρχονται από την Κωνσταντινούπολη, έστελνε επιστολές στους ισχυρούς, μέχρι και υπομνηστικό διάβημα στον αυτοκράτορα έστειλα. Δυστυχώς, όλα εις μάτην.

Στο πνευματικό επίπεδο όμως, η  βιωτή του και ο λόγος του στήριζε τη ζωή όχι μόνο των Αθηναίων αλλά και των χωρικών της Αττικής, τους οποίους τακτικά επισκεπτόταν, για να τους τονώσει την πίστη, το ορθόδοξο φρόνημα και να τους στηρίξει στις καθημερινές του δυσκολίες.

Η ανιδιοτελής αφοσίωση και αγάπη του Μιχαήλ Ακομινάτου για το λαό του, τον ώθησε στον να οργανώσει την άμυνα της πόλεως το 1203 μ.Χ., ενάντια στον Λέοντα Σγουρό, ιδρυτή της  ανεξάρτητης ηγεμονίας του Ναυπλίου και Αργολίδας. Είναι συγκινητικό και συνάμα εντυπωσιακό πως ο απειροπόλεμος και λόγιος Μητροπολίτης υπεράσπισε την πόλη του στήνοντας πολεμικές μηχανές στις επάλξεις της Ακροπόλεως και εξοπλίζοντας τον απλό λαό τόσο αποτελεσματικά, που ανάγκασε τον επιδρομέα να υποχωρήσει.

Δυστυχώς οι δυνάμεις του δεν επαρκούσαν για να προτάξει αντίσταση στην εισβολή των σιδηρόφρακτων ιπποτών των Φράγκων Σταυροφόρων το 1204 μ.Χ.. Βλέποντας τη ματαιότητα της αντιστάσεως και των επικειμένων σφαγών, προτίμησε να παραδώσει αμαχητί την πολυαγαπημένη του πόλη στον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό. Οι Φράγκοι εν συνεχεία, αποκαλύπτοντας τους πραγματικούς σκοπούς των Σταυροφοριών τους, λεηλάτησαν ολόκληρη την Αθήνα, άρπαξαν εκκλησιαστικούς θησαυρούς και κειμήλια, λαφυραγώγησαν τον Παρθενώνα και το ναό της Παναγιάς της Αθηνιώτισσας, όπως και την προσωπική βιβλιοθήκη του Ακομινάτου.

Ο αρχηγός της Δ' Σταυροφορίας, Βονιφάτιος Μομφερράτικος Θυρεός οίκου ντε Λα Ρος (Δούκες Αθηνών)

Η κατάληψη όμως των Αθηναίων από τους Βουργουνδίους (Φράγκους) εισβολείς και η απαγόρευση εξασκήσεως των πνευματικών και ποιμαντικών καθηκόντων, ανάγκασε τον Μιχαήλ σε εκουσία απομάκρυνση από το θρόνο και το ποίμνιό του και εξορία του στη Θεσσαλονίκη, και εν συνεχεία στην Κέα. Από εκεί συνέχισε την ποιμαντορία του, εργαζόμενος ακατάπαυστα για την στήριξη του χειμαζομένου ποιμνίου του για δέκα έτη μέσω συμβουλών και επιστολών. Αναχώρησε από την Κέα το 1217 μ.Χ. για να αποσυρθεί στην ήσυχη ιερά μονή του Τιμίου Προδρόμου της Μουντινίτζης Θερμοπυλών. Τελείωσε τον βίο του εν ειρήνη  το έτος 1222 μ.Χ., σε ηλικία 84 ετών, αφήνοντας  πίσω του πλούσιο συγγραφικό έργο.

Ο Χωνιάτης τυγχάνει μια από τις συναρπαστικότερες ιστορικές φυσιογνωμίες. Υπήρξε λόγιος με βαθιά παιδεία μητροπολίτης, που είχε δοθεί εξολοκλήρου στο ποίμνιό του, όντας συνάμα ικανός πολιτικός-διοικητής και γνήσιος Ρωμαίος πατριώτης.

​Το έργο, που διασώθηκε από τας χείρας του είναι πολυποίκιλο και πολυσήμαντο. Τα «σωζόμενα» (μπορείτε να τα βρείτε εδώ)  του απαρτίζονται από κατηχήσεις, πανηγυρικούς λόγους και 180 λοιπές επιστολές από τις οποίες αντλούμε στοιχεία τόσο για τη ζωή και τους αγώνες του για την Εκκλησία, όσο και για την ιστορία της Αθήνας της εποχής εκείνης.

Χειρόγραφη επιστολή Μιχαήλ Χωνιάτου.

Το μόνιμο χαρακτηριστικό της αλληλογραφίας και των ομιλιών του ήταν η χρήση του υπερθετικού βαθμού όταν αναφερόταν στην Ακρόπολη. Το μνημείο αποτελούσε για αυτόν, την μεγάλη του παραμυθία καθώς ήταν το σύμβολο της ενώσεως των δύο μεγάλων πόλων της υπάρξεως του. Συμβόλιζε για αυτόν την γέφυρα που ένωνε τον αρχαίο ελληνικό με τον Χριστιανικο κόσμο.

Σε όλη την κλασική αρχαιότητα δεν βρίσκουμε κανένα παράδειγμα παρόμοιας ευλάβειας απέναντι στο ναό του Παρθενώνος. Φαίνεται πως ο Μιχαήλ, εκτός από την απύθμενη ευλάβειά του στην Αειπάρθενο αγαπούσε και ιδιαίτερα και ξεχωριστά το ναό της Παναγιάς της Αθηνιώτισσας, του Παρθενώνα δηλαδή.
Τον ονόμαζε χαρακτηριστικά «τέμενος περικαλλές, ευφεγγές, ανάκτορο της φωτοδόχου Παρθένου και φωτοδότιδος χάριεν, του λάμψαντος εξ αυτής αληθινού φωτός άγιον σκήνωμα», ενώ συχνά αναφερόταν σε  ένα υπερκόσμιο «Φως» που εξέχεε ο ναός «Μια παραψυή και διάχυσις η διαλάμπουσα χάρις τω τεμένι της Θεομήτορος»

​ Ο Μιχαήλ Ακομινάτος υπήρξε ο ιδανικότερος άνθρωπος για να πέσει η αυλαία της Βυζαντινής Αθήνας. Ήταν ο άνθρωπος που λάτρεψε και αγάπησε αντίστοιχα την Αρχαία και την Βυζαντινή Αθήνα, ξεπερνώντας το γεγονός ότι από από την λατρεμένη και εξιδανικευμένη αρχαιότητα του, είχαν απομείνει μόνο ερείπια.