Ο ιδρυτής της Μακεδονικής Δυναστείας Βασίλειος ο Α΄

                

Ο Βασίλειος και ο διάδοχός του Λέων ο ΣΤ' στο Χρονικό του Σκυλίτζη

Ο ιδρυτής

    της Μακεδονικής Δυναστείας Βασίλειος ο Α΄

 

του Θάνου Δασκαλοθανάση

                Ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας ήταν ο Βασίλειος Α΄ και η δυναστεία ονομάστηκε Μακεδονική γιατί ο ιδρυτής της είχε γεννηθεί στη Χαριούπολη της περιφέρειας Αδριανουπόλεως, η οποία υπαγόταν τότε διοικητικά στο θέμα Μακεδονία. Πιθανότατα ο Βασίλειος προερχόταν από εξελληνισμένη αρμενική οικογένεια. Την ελληνική του καταγωγή επιβεβαιώνει και το όνομα της μητέρας του (Παγκαλώ). Η Μακεδονική Δυναστεία θα ανοίξει  μια περίοδο μεγάλης ακμής και ισχύος του Βυζαντινού κράτους από το 867 μέχρι και το 1056.          
                    Χάρη στις ικανότητες και τη ρώμη του, όταν ήρθε στην Κωνσταντινούπολη γύρω στο 855-860, προσέλκυσε γρήγορα την προσοχή ισχυρών ανθρώπων, από ιπποκόμος (του πατρίκιου Θεόφιλου) έγινε προσωπικός υπηρέτης του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, του οποίου το 856 έγινε παρακοιμώμενος. Ο Βασίλειος βοήθησε το Μιχαήλ Γ΄ να απαλλαγεί από το θείο του, τον καίσαρα Βάρδα, το 866, γεγονός που οδήγησε στη στέψη του σε συναυτοκράτορα τον ίδιο χρόνο, ενώ προηγουμένως ο αυτοκράτορας τον είχε παντρέψει με την πρώην ερωμένη του Ευδοκία Ιγγερινή. Στις 24 Σεπτεμβρίου 867, στο παλάτι του Αγίου Μάμα στο Πέρα, άνθρωποι του Βασίλειου Μακεδόνα (μεταξύ των οποίων και ο αδελφός του Συμβάτιος) δολοφόνησαν το Μιχαήλ Γ΄. Kατόπιν τούτου ο Βασίλειος απέμεινε ο μοναδικός αυτοκράτορας. Ως επιβεβαίωση της νέας, απόλυτης εξουσίας του, ο Βασίλειος ανακηρύχθηκε επίσημα αυτοκράτορας στο ναό της Αγίας Σοφίας.

 Τα πρώτα χρόνια της ζωής του 

 

               Στα 812, ο ηγεμόνας των Βουλγάρων, Κρούμμος, λεηλατούσε όλη τη Θράκη και εξανάγκασε 10.000 αιχμαλώτους να μετεγκατασταθούν πέρα από τον Δούναβη. Ανάμεσά τους ήταν και η οικογένεια του νεογέννητου Βασίλειου. Κατάφεραν να επιστρέψουν στη Θράκη το 837, όταν ο Βασίλειος ήταν πια 25 χρόνων: Αγράμματος, πανέξυπνος, ψηλός, πανέμορφος, με τρομερή μυϊκή δύναμη και καταπληκτική ιππευτική δεινότητα.

                 Χάρη στις ικανότητες και τη ρώμη του, όταν ήρθε στην Κωνσταντινούπολη γύρω στο 855-860, προσέλκυσε γρήγορα την προσοχή ισχυρών ανθρώπων
                  Στα 856, ήταν ιπποκόμος του αυλικού αριστοκράτη Θεοφιλίτζη, τον οποίο ακολούθησε σ’ ένα ταξίδι στην πόλη της Πάτρας. Ο εκεί φεουδάρχης Δανιήλ είχε πεθάνει αφήνοντας στην  χήρα του, Δανιηλίδα, αμύθητη περιουσία. Ο Βασίλειος  συνδέεται με τη Δανιηλίδα  και φεύγει πλουσιότερος σε χρήμα και σε γνώση, καθώς μαθαίνει   το τι σημαίνει να διατηρεί κανείς  καλές σχέσεις με την υψηλή κοινωνία και το ιερατείο. Κάποιοι μάλιστα προφήτευσαν πως <<μέλλον λαμπρό>> τον περίμενε.

 

Η πάλη του Βασιλείου με τον Βούλγαρο παλαιστή

 

           Κάποτε διδόταν δεξίωση στην αυτοκρατορική αυλή. Κλήθηκαν πολλοί επισκέπτες, συμπεριλαμβανομένων των αντιπροσώπων της Βουλγαρίας οι οποίοι διερχόταν τότε από την πρωτεύουσα. Στο τέλος του γεύματος, όπως ήταν παράδοση, είχε προγραμματιστεί για την ψυχαγωγία του κοινού ένας διαγωνισμός παλαιστών. Επιδειξιομανείς Βούλγαροι υποστήριζαν ότι έχουν ένα αθλητή που θα νικήσει όλους τους Βυζαντινούς τους αντιπάλους. Πράγματι, ο δυνατός Βούλγαρος νίκησε όλους τους παλαιστές.

             Οι Βυζαντινοί ήταν αποθαρρυμένοι γιατί μερικοί βάρβαροι νίκησαν όλους τους μαχητές τους αλλά ο Θεοφιλίτζης ο οποίος ήταν επίσης στο γεύμα, δήλωσε με βεβαιότητα ότι ο υπηρέτης του μπορεί να νικήσει το βούλγαρο. Η αρένα αμέσως ετοιμάστηκε εκ νέου, η αίθουσα συμπληρώθηκε με άμμο ώστε να γίνει κατάλληλη για τους μαχητές και ο νικηφόρος Βούλγαρος ξεκίνησε την πάλη με τον Βασίλειο.

             Ο Βούλγαρος παλαιστής προσπαθούσε πολύ σκληρά να σηκώσει τον βυζαντινό ιπποκόμο στον αέρα. Ωστόσο, συνέβη το αντίθετο. Ο Βασίλειος, ο οποίος ήταν σωματικά δυνατότερος σήκωσε το βούλγαρο τον περιέστρεψε γύρω από τον εαυτό του, και με μια επιδέξια κίνηση που ήταν πολύ γνωστή στις πολεμικές τέχνες της εποχής, τον έριξε στο έδαφος. Οι Βυζαντινοί, των οποίων η τιμή σώθηκε από ένα γιγαντιαίο ιπποκόμο, συγκινημένοι χαιρέτησαν δυνατά το νικητή τους. Από την άλλη πλευρά, τραυματίας και αναίσθητος ο βούλγαρος παλαιστής μόλις που συνερχόταν. Με αυτό το επίτευγμα ο Βασίλειος τράβηξε το ενδιαφέρον των υψηλών κύκλων της αυτοκρατορικής αυλής.

 

  

Ο Bασίλειος δαμάζει το άγριο άλογο

 

                Λίγο μετά από αυτή την εκδήλωση, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' έλαβε από έναν επαρχιακό κυβερνήτη ως δώρο ένα πολύ όμορφο άλογο. Όταν το πλησίασε για να εξετάσει τα δόντια του, το άλογο φοβήθηκε τόσο πολύ που κανένας δεν μπορούσε να το δαμάσει. Για μια ακόμη φορά, παρενέβη ο Θεοφιλίτζης. Είπε στον αυτοκράτορα: Αυτοκράτορα μου, έχω στο σπίτι ένα νεαρό άνδρα που ξέρει από άλογα. Το όνομά του είναι Βασίλειος.

             Χωρίς δισταγμό, έφερε τον ιπποκόμο που σύμφωνα με ένα βυζαντινό συγγραφέα, ήταν όπως ο Αλέξανδρος στον Βουκεφάλα. Αυτός έπιασε τον απείθαρχο επιβήτορα και λίγα λεπτά αργότερα, είχε τον έλεγχο του αδάμαστου ζώου.

 

Στο παλάτι

 

                Από ιπποκόμος του πατρίκιου Θεόφιλο) γίνεται  προσωπικός υπηρέτης του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, του οποίου το 856 είναι πλέον ό  παρακοιμώμενος. Ο Βασίλειος βοήθησε το Μιχαήλ Γ΄ να απαλλαγεί από το θείο του, τον καίσαρα Βάρδα, το 866, γεγονός που οδήγησε στη στέψη του σε συναυτοκράτορα τον ίδιο χρόνο, ενώ προηγουμένως ο αυτοκράτορας τον είχε παντρέψει με την πρώην ερωμένη του Ευδοκία Ιγγερινή. Στις 24 Σεπτεμβρίου 867, στο παλάτι του Αγίου Μάμα στο Πέρα, άνθρωποι του Βασίλειου Μακεδόνα (μεταξύ των οποίων και ο αδελφός του Συμβάτιος) δολοφόνησαν το Μιχαήλ Γ΄. O Βασίλειος απέμεινε ο μοναδικός αυτοκράτορας. Ως επιβεβαίωση της νέας, απόλυτης εξουσίας του, ο Βασίλειος ανακηρύχθηκε επίσημα αυτοκράτορας στο ναό της Αγίας Σοφίας.

Ο Μιχαήλ Γ' στέφει συναυτοκράτορά του τον Βασίλειο. Μικρογραφία από το χρονικό του Σκυλίτζη

               Ο τρόπος με τον οποίο αναρριχήθηκε στο θρόνο δείχνει άνθρωπο αδίστακτο, βίαιο και υπερβολικά φιλόδοξο. Πράγματι ο Βασίλειος υπήρξε πρωτόγονος, απαίδευτος και ασυνείδητος αλλά αποδείχτηκε ικανός ηγέτης και δυναμικός αυτοκράτορας. Διέθετε επίσης και εξαιρετικά  προσόντα: ευφυία, θάρρος, αυτοπεποίθηση, πολιτικές, στρατιωτικές και διοικητικές αρετές. Όλα αυτά τον ανέδειξαν έναν από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου.

              Ο Βασίλειος Α΄ είχε πολιτικό πρόγραμμα με μεγαλεπήβολους στόχους, το οποίο διαπνεόταν από την ιδέα της παλινόρθωσης της ισχύος της αυτοκρατορίας μετά την Εικονομαχία και την «αδύναμη» βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄. Η πολύπλευρη δραστηριότητά του συνδεόταν με τη μεγάλη πνευματική ακμή του Βυζαντίου, τις ιεραποστολικές επιτυχίες των προηγούμενων ετών και την ισχυρή ιδεολογία της νέας μετά την Εικονομαχία εποχής, την οποία διακήρυσσε ο πατριάρχης Φώτιος.

                                                                        Ο Βασίλειος ο Μακεδόνας οικοδόμησε ή ανακαίνισε περισσότερες από τριάντα εκκλησίες ή μονές, όλες στην Κωνσταντινούπολη ή στα περίχωρα, το δε κύριο ίδρυμά του, η Νέα Εκκλησία στο Μεγάλο Παλάτι, μαζί με το Καινούργιον (παλάτι) που βρισκόταν στην περιοχή, συνιστούσε τη σαφέστερη έκφραση αυτής της νέας ιδέας της ανακαίνισης της Κωνσταντινούπολης, καθώς και της αυτοκρατορίας. Η Νέα Εκκλησία αποτελούσε έκφραση της υπεροχής του αυτοκράτορα επί της πνευματικής εξουσίας, η δε ημερομηνία των εγκαινίων, η 1η Μαΐου (880), καθιερώθηκε ως νέα επίσημη εορτή στην πρωτεύουσα, θυμίζοντας έντονα την 11η Μαΐου, ημέρα των εγκαινίων της πόλης το 330. Η Νέα Εκκλησία δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει, καθώς κατεδαφίστηκε από τους Οθωμανούς.

Ο   ιδρυτής της δυναστείας, Βασίλειος Α΄έφιππος, ενώ εκδικάζει διαφορές, μεταξύ στρατιωτικών

Νομοθετικό Έργο

            Στο ίδιο πνεύμα της ριζικής αναδιοργάνωσης (που διαπνεόταν και από έναν ορισμένο κλασικισμό), ο Βασίλειος επιδόθηκε στο μεγάλο πρόγραμμα της κωδικοποίησης της νομοθεσίας. Ο Βασίλειος κατόρθωσε να εκδώσει πριν από το θάνατό του μόνο την Εισαγωγή, κώδικα αποτελούμενο από 40 κεφάλαια, την εισαγωγή του οποίου σχετικά με τη θέση και το ρόλο του αυτοκράτορα και του πατριάρχη έγραψε ο Φώτιος, τον οποίο ο Βασίλειος είχε επαναφέρει από το 877 στον πατριαρχικό θρόνο. Στις νομοθετικές διατάξεις περιλαμβάνονταν και ορισμένες που αφορούσαν στους Ιουδαίους, τον οποίων τον εκχριστιανισμό προωθούσε ο αυτοκράτορας, με τρόπο που προκάλεσε και κάποιες επικρίσεις.

Θρησκευτική πολιτική του Βασιλείου Α'

                 Η βασιλεία του Βασιλείου Α' χαρακτηρίζεται επίσης από ορισμένες προσπάθειες διάδοσης του Χριστιανισμού σε ειδωλολατρικούς και ετερόδοξους λαούς. Πιθανόν, την εποχή αυτή, η αυτοκρατορία προσπάθησε να προσηλυτίσει τους Ρώσους στο Χριστιανισμό, αλλά το ζήτημα αυτό έχει πολύ λίγο διαφωτιστεί. Μια σχετική πηγή αναφέρει ότι ο Βασίλειος έπεισε τους Ρώσους «να συμμετέχουν στο σωτήριο βάπτισμα» και να δεχθούν τον αρχιεπίσκοπο που χειροτόνησε ο Ιγνάτιος, αν και ακόμα δεν έχει καθοριστεί ποιους Ρώσους είχε υπόψη του ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου. Η μεταστροφή του μεγαλύτερου μέρους των σλαβικών φυλών, που ήταν στην Πελοπόννησο, έγινε την εποχή του Βασιλείου Α', ενώ οι ειδωλολάτρες Σλάβοι παρέμεναν στα βουνά του Ταΰγετου. Είναι επίσης γνωστό ότι ο Βασίλειος εξανάγκασε τους Ιουδαίους της αυτοκρατορίας να δεχθούν τον Χριστιανισμό.

Οι στρατιωτικές του επιχειρήσεις

             Οι περισσότερες στρατιωτικές επιχειρήσεις του Βασιλείου στέφτηκαν από επιτυχία. Η εκστρατεία που έγινε στο ανατολικό τμήμα της Μικράς Ασίας εναντίον των Παυλικιανών είχε σαν αποτέλεσμα να καταληφθεί από τη μεριά της αυτοκρατορίας η κυριότερη πόλη τους Τεφρική. Η κατάκτηση αυτή όχι μόνο αύξησε τις κτήσεις του Βυζαντίου αλλά συγχρόνως έφερε τον Βασίλειο πολύ κοντά στους Άραβες της Ανατολής. Μετά από αρκετούς αγώνες, οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών πήραν τη μορφή συχνών προστριβών που δεν είχαν πολύ μεγάλες συνέπειες. Η νίκη τη μια φορά ήταν με το μέρος του Βυζαντίου και την άλλη με το μέρος των Αράβων. Τελικά όμως, η συνοριακή γραμμή του Βυζαντίου προωθήθηκε αρκετά (στη Μικρά Ασία) προς την Ανατολή.

            Πολύ  σημαντικές υπήρξαν οι σχέσεις του Βασιλείου με τους Άραβες της Δύσης, οι οποίοι την εποχή αυτή κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος της Σικελίας καθώς και αξιόλογα σημεία της Ν. Ιταλίας. Ο αυτοκράτορας ενίσχυσε σταθερά το στόλο με επαγγελματίες ναυτικούς,  κι έτσι κέρδισε αρκετές νίκες εναντίον των Αράβων της Σικελίας. Οι Άραβες κατέλαβαν τα περισσότερα σικελικά εδάφη που είχαν απομείνει στους Βυζαντινούς μόνο όταν ο Βασίλειος απέσπασε από εκεί το στόλο, αναθέτοντάς του τη μεταφορά μαρμάρου για το χτίσιμο της Νέας Εκκλησίας.

Θάνατος του Βασιλείου Α'

                Το 872 πέθανε ο πρωτότοκος γιος του Βασιλείου Α', ο  Κωνσταντίνος. Το γεγονός βύθισε σε βαθιά λύπη τον αυτοκράτορα  διότι τον προόριζε για διάδοχό του. Τα δικαιώματα του θρόνου μεταβιβάστηκαν στον Λέοντα τον επονομαζόμενο μετέπειτα Σοφό  (γιο στην πραγματικότητα του Μιχαήλ του Γ΄).

                 Τον Αύγουστο του 886 ο Βασίλειος, ενώ βρισκόταν σε κυνήγι, πληγώθηκε και πέθανε.

        
               Ο Βασίλειος ο Α΄ ο Μακεδών ήταν ένα από τα πιο αξιομνημόνευτα παραδείγματα ενός ανθρώπου, ταπεινής καταγωγής, χωρίς εκπαίδευση, που ξεκίνησε από χαμηλά και χάρη στις ικανότητες και τον τυχοδιωκτισμό του κατόρθωσε να φτάσει στην κορυφή. 
           Αυτός λοιπόν ο τελείως αμόρφωτος άνθρωπος, με το που αναλαμβάνει τα ηνία της Αυτοκρατορίας, αποδεικνύεται ένας μεγάλος πολιτικός άνδρας. Οργάνωσε έναν αξιόμαχο στρατό, βελτίωσε τη νομοθεσία, θεσπίσε δικαιώματα για τους αγρότες και τους μικροκαλλιεργητές, καταπολέμησε την διαφθορά των δημοσίων υπαλλήλων.
             Επικεφαλής του στρατού συνέτριψε  τους Άραβες, εξανάγκασε τους εμίρηδες της Ανατολής  να δηλώσουν άμεσα υποταγή, έλεγξε όλη την Β.Αφρική στέλνοντας έναν ναύαρχο ονόματι Ωορύφα,ο οποίος νίκησε τους Σαρακηνούς στην θάλασσα και ελευθέρωσε όλα τα νησιά και τις ακτές από τους πειρατές.

           Έδειξε μεγάλο ταλέντο και ικανότητες στη διακυβέρνηση και αναδείχθηκε σπουδαίος αυτοκράτορας γιατί με το έργο του ανόρθωσε το Βυζαντινό κράτος και το προετοίμασε για τη μεγάλη ακμή του επόμενου αιώνα.