Στα θεμέλια της Παναγίας των Χαλκέων τα μυστικά της αρχαίας Εγνατίας

To... μυστικό που κρύβουν τα θεμέλια της Παναγίας Χαλκέων, ενός ναού του 11ου αιώνα, στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, καθώς και τη σύνδεσή της με την αρχαία Εγνατία, η οποία έφερε στο φως σπουδαία ευρήματα κατά τη διάρκεια των εργασιών του μετρό, αναζητούν οι αρχαιολόγοι.

H νότια πλευρά του ναού όπου έχουν τοποθετηθεί ηλεκτρόδια για τη λήψη στοιχείων από το υπέδαφος.

 ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ "ΕΘΝΟΣ"

             Η νότια πλευρά του ναού, που βρίσκεται μπροστά από την αρχαία Εγνατία (τη βυζαντινή Μέση Οδό) κυκλώθηκε τις προηγούμενες μέρες από καλώδια και ηλεκτρόδια από την ομάδα του καθηγητή Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, Γρηγόρη Τσόκα, ο οποίος κλήθηκε για άλλη μια φορά να φέρει στην επιφάνεια καλά κρυμμένα μυστικά του υπεδάφους.

             «Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης αναζητά τις συνθήκες θεμελίωσης του ναού το 1028. Θέλουμε να μάθουμε τι ακριβώς υπήρχε κάτω από την εκκλησία, η οποία βρίσκεται σε βάθος περίπου 4,5 μέτρων από τον σημερινό δρόμο», λέει στο «Εθνος» ο κ. Τσόκας.

          Τρεις καθηγητές του Τμήματος Γεωφυσικής και πέντε μεταπτυχιακοί φοιτητές έβαλαν πολλά μέτρα καλωδίου στην νότια πλευρά της Παναγίας Χαλκέων, τοποθέτησαν σε κάθετες τομές ηλεκτρόδια και συνέλεξαν δεδομένα. Ενα ειδικό πρόγραμμα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή θα μετατρέψει τα δεδομένα αυτά σε εικόνα και τα αποτελέσματα θα παραδοθούν στους αρχαιολόγους, οι οποίοι και θα έχουν πλέον μια πιο συγκεκριμένη εικόνα για το πού να στρέψουν τις έρευνές τους και πού να ξεκινήσουν τυχόν ανασκαφή.

Η επίβλεψη
 

           Την εργασία πεδίου παρακολουθούσαν δύο αρχαιολόγοι της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης αλλά και η αρχαιολόγος, πρώην διευθύντρια της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Δέσποινα Μακροπούλου, η οποία είχε για χρόνια την ευθύνη των ανασκαφών του μετρό, ενώ έχει ανασκάψει και την Παναγία Χαλκέων τη δεκαετία του '80.                   

Ο καθηγητής Γρ. Τσόκας με μέλος της ομάδας του απο το τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ

             «Εχει μεγάλη σημασία για μας η βυζαντινή τοπογραφία της περιοχής, γιατί τώρα πια έχουμε τη γνώση του μετρό και επιθυμούμε να εντάξουμε την Παναγία Χαλκέων στο περιβάλλον της αρχαίας Εγνατίας οδού και των κτισμάτων που την περιστοίχιζαν. Η αρχαία Εγνατία -ο δρόμος που βρισκόταν κάτω από τη σημερινή Εγνατία Οδό- χρονολογείται από τον 4ο έως τον 12ο αιώνα και η έρευνα πεδίου θα μας δείξει τον τρόπο με τον οποίο ο ναός συνδεόταν με τον αρχαίο δρόμο. Η εργασία αυτή αποτελεί μέρος μόνο της διαδρομής που έχουμε μπροστά μας», δηλώνει στο «Εθνος» η κ. Μακροπούλου, προσθέτοντας ότι η τομογραφία πρέπει να επεκταθεί περισσότερο προς τον δρόμο, για να καλύψει μεγαλύτερη έκταση.

                   Η ίδια είχε κάνει δύο τομές στο παρελθόν, μία στη βόρεια πλευρά, όπου στη θεμελίωση του κτιρίου αποκαλύφθηκε κτίριο αγνώστου ταυτότητας, και μία στη δυτική πλευρά, όπου υπάρχει νεκροταφείο της παλαιολόγειας εποχής -μετά τον 12ο αιώνα-, αλλά δεν έχει γίνει συστηματική ανασκαφή για να εντοπιστεί η έκτασή του.

Η ιστορία
 

           Η Παναγία Χαλκέων βρίσκεται νοτιοδυτικά του αρχαιολογικού χώρου της Ρωμαϊκής Αγοράς, κοντά στη Χαλκευτική Στοά, από όπου πήρε το όνομά της και ακόμη και σήμερα υπάρχουν εργαστήρια χαλκωματάδων.            

 Φοιτητές του ΑΠΘ που συμμετέχουν στο πρόγραμμα

            Η κτητορική επιγραφή στο μαρμάρινο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου μάς πληροφορεί ότι το 1028 ο Χριστόφορος Πρωτοσπαθάριος και Κατεπάνω Λαγουβαρδίας, μαζί με τη σύζυγό του Μαρία και τα παιδιά του Νικηφόρο, Αννα και Κατακαλή, έχτισε τον ναό για τη Θεοτόκο, ενώ ο τάφος του κτήτορα βρίσκεται στο μέσο του βόρειου τοίχου. Τυπολογικά ανήκει στο σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο ναό.

          Ο κυρίως ναός κοσμείται με τοιχογραφημένες παραστάσεις από τον χριστολογικό και λειτουργικό κύκλο, ενώ ο νάρθηκας με τη Δευτέρα Παρουσία, σκηνές από τον Ακάθιστο Υμνο και μεμονωμένες μορφές αγίων. Το 1430 μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία «Καζαντζιλάρ τζαμί» (= τζαμί των χαλκωματάδων).

         Μετά τους σεισμούς του 1978 πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης του μνημείου και συντήρησης των τοιχογραφιών του.

 

      ΜΑΡΙΑ ΡΙΤΖΑΛΕΟΥ