Κεκαυμένος, Κατακαλών

            

 

Κεκαυμένος, Κατακαλών, εξαρετική μινιατούρα του Χρήστου Παναγιωτόπουλου

 

        

              Κεκαυμένος, Κατακαλών    ( β’ μισό 10ου – α’ μισό 11ου αι.)

 

             Βυζαντινός στρατηγός, πιθανόν αρμενικής καταγωγής, από την αριστοκρατική οικογένεια των Κηχάτζι. (Παραμένει πρόβλημα η ταύτισή του με το συγγραφέα του Στρατηγικού Κεκαυμένο).  Πήρε μέρος στους πολέμους εναντίον των Βουλγάρων που διεξήγαγε ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος (976-1025) και στη νικηφόρα εκστρατεία του στρατηγού Γ. Μανιάκη εναντίον των Αράβων της Σικελίας.
 

              Μετά την ανάκληση του Μανιάκη στην Κωνσταντινούπολη οι Άραβες βρήκαν την ευκαιρία να ανακτήσουν ένα μεγάλο τμήμα της Σικελίας και να πολιορκήσουν τη Μεσσήνη, όπου βρισκόταν οχυρωμένος ο Κατακαλών Κεκαυμένος  με μια μικρή στρατιωτική δύναμη από 500 πεζούς και 300 ιππείς. Όμως, αν και βρισκόταν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, κατόρθωσε τελικά –πραγματοποιώντας ορμητική έξοδο– να τρέψει σε φυγή τους Άραβες, οι οποίοι είχαν παραμελήσει την άμυνά τους, και να λαφυραγωγήσει το στρατόπεδό τους, αποκομίζοντας μεγάλες ποσότητες χρυσού και αργύρου. Σύμφωνα μάλιστα με τη χαρακτηριστική μαρτυρία του ιστορικού Γεώργιου Κεδρηνού, «μεδίμνοις οι στρατιώται διεμοιράσαντο».

             Το 1043, ως στρατηγός στη Βουλγαρία, επιτέθηκε στους Ρώσους, που υποχωρούσαν στη Βάρνα μετά την καταστροφή του στόλου τους στον Βόσπορο από τους Βυζαντινούς, και τους προκάλεσε μεγάλες απώλειες.

            Το 1045, ως στρατηγός στην Ιβηρία (Γεωργία), έσπευσε σε ενίσχυση του στρατηγού της Αρμενίας Ααρών, που αντιμετώπιζε τους πολυάριθμους Τούρκους του Χασάν, και πέτυχε –χάρη στις στρατηγικές του ικανότητες– να τους εξοντώσει. Στη συνέχεια έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του Αβραάμ Άλεμ, που είχε σπεύσει να βοηθήσει τον Χασάν με στράτευμα 100.000 ανδρών, και διηύθυνε με επιτυχία τις δυνάμεις των Βυζαντινών έως το 1050.
           Τότε ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη για να πάρει μέρος σε εκστρατεία κατά των Πετσενέγων της Βουλγαρίας, οι οποίοι είχαν ξεσηκωθεί με αρχηγό τους έναν πρώην ιερέα. Στην εκστρατεία όμως αυτή ατύχησε και οι Βυζαντινοί ηττήθηκαν στη θέση Εκατό Βουνοί, κοντά στις πλαγιές του Αίμου. Ο ίδιος τραυματίστηκε σοβαρά, αλλά σώθηκε τελικά από κάποιον Πετσενέγο πολεμιστή, που τον αναγνώρισε ανάμεσα στα πτώματα των βυζαντινών στρατιωτών και φρόντισε να μεταφερθεί σε μια σκηνή, όπου τον περιέθαλψαν.
            Λίγο αργότερα μπόρεσε να εξασφαλίσει την επάνοδό του στην Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου έφυγε στη συνέχεια για την Αντιόχεια ως στρατηγός της Μικράς Ασίας. Στη θέση αυτή έμεινε μέχρι το 1056, οπότε, με την άνοδο στον θρόνο του Μιχαήλ ΣΤ’, αναγκάστηκε να παραιτηθεί.
            Η έλλειψη διοικητικής ικανότητας του νέου αυτοκράτορα προκάλεσε τις ανησυχίες και τη δυσφορία πολλών αξιόλογων βυζαντινών στρατηγών, όπως ο Ισαάκιος Κομνηνός, ο Βρυέννιος κ.ά., οι οποίοι αποφάσισαν να ξεσηκώσουν τον στρατό της Μικράς Ασίας εναντίον του Μιχαήλ και να αναγορεύσουν αυτοκράτορα τον Κ. Ωστόσο, εκείνος αποποιήθηκε την πρότασή τους και υποστήριξε την αναγόρευση του Ισαακίου Κομνηνού, ο οποίος έγινε τελικά αυτοκράτορας χάρη στη στρατιωτική δράση του Κ., που μπήκε την παραμονή της ενθρόνισης του Ισαακίου στην Κωνσταντινούπολη και κυρίευσε τα ανάκτορα. Μετά τα γεγονότα αυτά παραιτήθηκε από το αξίωμά του και πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του ιδιωτεύοντας.
           

            Πιθανότατα είναι ο συγγραφέας ένός  αξιόλογου  στρατιωτικού βιβλίου, με τον τίτλο Στρατηγικό, στο οποίο ανέλυε (στη δημοτική γλώσσα της εποχής του) την πολεμική τέχνη, βασιζόμενος στη μακρόχρονη στρατιωτική πείρα του.