Οι θησαυροί του Αγίου Ορους

 

 

Οι θησαυροί του Αγίου Ορους

                                                                 ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ

 

 

            Το Αγιον Ορος, η Κιβωτός της Ορθοδοξίας, αποτελεί την πιο πλούσια σε ποιότητα και ποσότητα ελληνική περιοχή με έργα βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης ανεκτίμητης αξίας. Είναι αυτονόητο ότι όλες οι μονές διαθέτουν τελευταίας τεχνολογίας συστήματα ασφαλείας και κάθε απόπειρα κλοπής θεωρείται αδύνατη. «Δεν είναι τυχαίο ότι χολιγουντιανοί σκηνοθέτες έχουν συμπεριλάβει σε ταινίες τους σενάρια κλοπών από όλα τα σύγχρονα μουσεία του κόσμου αλλά όχι από το Αγιον Ορος» μας λέει μοναχός που ζει τα τελευταία είκοσι χρόνια στο Περιβόλι της Παναγιάς.

             Αξίζει να σημειωθεί ότι το Αγιον Ορος διαφυλάσσει έργα μνημειακής ζωγραφικής σε επιφάνεια 100.000 τετραγωνικών μέτρων, περισσότερες από 15.000 φορητές εικόνες, μεγάλη συλλογή εικονογραφημένων και μη χειρογράφων, 14.000 πολύτιμα μικροαντικείμενα, κεντήματα, ξυλόγλυπτα, λιθογραφίες, φωτογραφίες, σφραγίδες, κεραμικά, ύμνους, έργα γραπτού λόγου και άλλα παλαίτυπα και έγγραφα. Τη διαχρονική αυτή συλλογή συμπληρώνουν σκεύη και αλλά χρηστικά, λειτουργικά και εκκλησιαστικά αντικείμενα, εργαλεία και έπιπλα.

Ο Ναός του Πρωτάτου

            Εκτός από τα είκοσι μοναστικά συγκροτήματα του Αγίου Ορους, υπάρχει και η πολίχνη των Καρυών, που είναι και η πρωτεύουσα της μοναστικής πολιτείας. Ολα τα κτίσματα που υπάρχουν στις Καρυές ανήκουν στις είκοσι μονές. Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο περίφημος Ναός του Πρωτάτου, που ονομάστηκε έτσι διότι αποτελεί την έδρα του Πρωτεπιστάτη (Πρώτου). Ο ναός, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι ο αρχαιότερος όλων των καθολικών του Αγίου Ορους.

            Στο ιερό σύνθρονο του Πρωτάτου των Καρυών φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα «Αξιον Εστί» και στο αρχειοφυλάκιο του Πρωτάτου φυλάσσεται το πρώτο Τυπικό του Αγίου Ορους, ο λεγόμενος «Τράγος» (γραμμένο πάνω σε κατσικίσιο δέρμα), με το οποίο εισάγεται επίσημα το κοινοβιακό σύστημα στο Αγιον Ορος και το οποίο διασώζει την ιδιόχειρη υπογραφή του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή.

 

 

 Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

           Ιδρύθηκε από τον μοναχό Αθανάσιο τον Αθωνίτη στα χρόνια των αυτοκρατόρων Ρωμανού Β’ και Νικηφόρου Φωκά. Ο Αθανάσιος Αθωνίτης θεωρείται ο οργανωτής του αθωνικού μοναχισμού και η Ιερά Μονή της Μεγίστης Λαύρας η μητρική μονή του Αγίου Ορους. Το μοναστήρι (Λαύρα σημαίνει πολυάνθρωπη μονή) κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους και έχει περίπου 280 μοναχούς, τους περισσότερους από όλες τις μονές. Εχει τη μορφή μικρής, μεσαιωνικής πολιτείας και περιβάλλεται από ισχυρό τείχος με 15 πύργους. Διαθέτει την πλουσιότερη βιβλιοθήκη με 2.046 χειρόγραφα, 165 κώδικες και 30.000 έντυπα βιβλία. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται λείψανα αγίων, ο σταυρός και το μπαστούνι του κτήτορα Αγίου Αθανασίου, λειτουργικά σκεύη, πλήθος ιερών αμφίων, ενώ τα κειμήλια που χαρακτηρίζουν τη μονή είναι το στέμμα και ο σάκος του Αγίου Νικηφόρου Φωκά του Βασιλέως, η μνήμη του οποίου τιμάται ιδιαίτερα στην Κρήτη, όπου εορτάζεται ως τοπικός άγιος.

 

Ιερά Μονή Βατοπεδίου

        Η πολυσυζητημένη μονή χτίστηκε το 972μ.Χ. και κτήτορές της ήταν οι μοναχοί Αθανάσιος, Αντώνιος και Νικόλαος, όλοι μαθητές του Αγίου Αθανασίου Αθωνίτη. Η ανέγερση των σημερινών κτισμάτων έγινε στα χρόνια του αυτοκράτορα Μανουήλ Α’ Κομνηνού. Η Μονή Βατοπεδίου κατέχει τη δεύτερη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους και έχει σήμερα περίπου 80 μοναχούς, οι περισσότεροι Κύπριοι στην καταγωγή. Το σκευοφυλάκιο της μονής είναι πλουσιότατο: φυλάσσονται ένα τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, η Τιμία Ζώνη της Παναγίας, το καλάμι με το οποίο προσφέρθηκε στον σταυρωμένο Χριστό ο σπόγγος με το όξος, ένα ωραίο δίπτυχο του Χριστού και της Παναγίας, λείψανα αγίων και πολλά άλλα αντικείμενα. 

            Ανάμεσα στους θησαυρούς της μονής ξεχωρίζει ο «Ιασπις», ένα βαρύτιμο ποτήριο για τη χριστιανική ορθόδοξη τελετουργία που δώρισε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος στη μονή τον 14ο αιώνα. Είναι κατασκευασμένο από το σπάνιο ορυκτό ίασπι, με καστανόχρωμες «φλέβες», ενώ οι χρυσές ανάγλυφες λαβές του σε σχήμα φιδιού είναι διακοσμημένες με πολύτιμες πέτρες. Η βιβλιοθήκη διαθέτει μεταξύ άλλων 1.700 χειρόγραφα και περισσότερα από 10.000 έντυπα βιβλία, χρυσόβουλα, ευαγγέλια και άλλα. 

 

Ιερά Μονή Ιβήρων

        Η μονή ιδρύθηκε το τελευταίο τέταρτο του 10ου αι. από τον Ιωάννη Τορνίκιο, αυλικό του ηγεμόνα της Ιβηρίας Δαβίδ. Κατέχει την τρίτη θέση στην ιεραρχία των μονών του Αγίου Ορους και έχει 60 μοναχούς. Το όνομά της οφείλεται σε Ιβηρες (Γεωργιανούς) μοναχούς, μαθητές του Αθανασίου Αθωνίτη. Στην Εθνεγερσία του 1821 η μονή διέθεσε πολλούς από τους θησαυρούς της και πολλοί μοναχοί της πολέμησαν ως απλοί στρατιώτες για την πίστη και την ελευθερία τους έθνους. Εκεί παρέμεινε και ο εθνομάρτυρας πατριάρχης Γρηγόριος Ε’. Η μονή έχει πολλά παρεκκλήσια. Το πρώτο, της Παναγίας της Πορταΐτισσας, βρίσκεται στην είσοδο της μονής. Σε αυτό φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας από τα χρόνια της Εικονομαχίας. Στον νάρθηκά του, μαζί με αγίους, εικονίζονται ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Σόλων, ο Θουκυδίδης και ο Σοφοκλής!

        Η βιβλιοθήκη και το σκευοφυλάκιο είναι εξαιρετικά πλούσια. Ξεχωρίζουν ιερά λείψανα 165 αγίων, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, χρυσοκέντητα άμφια Πατριαρχών (Γρηγορίου Ε’ και Διονυσίου Δ’), ο λεγόμενος σάκος του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, τα ποτήρια των Κομνηνών, πολύτιμα ιερά σκεύη, θαυμάσιες φορητές εικόνες κ.ά. Η βιβλιοθήκη περιέχει χρυσόβουλα των αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογέννητου, Ρωμανού Β’, Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου, πατριαρχικά έγγραφα, 2.000 χειρόγραφους κώδικες, ευαγγέλια και λειτουργικά ειλητάρια (ιερά βιβλία) και βιβλία με μικρογραφίες, επίτιτλα, αρχικά γράμματα κ.ά., όπως και 15.000 σπάνια βιβλία.

 

Ιερά Μονή Χελανδαρίου

          Το όνομά της προέρχεται μάλλον από τον ιδρυτή ενός μονυδρίου στον χώρο αυτό, τον Χελανδάρι ή Χελανδάριο. Η μονή ιδρύθηκε από τον Σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Νεμάνια και τον γιο του Ράσκο στα τέλη του 12ου αι. Θεωρείται το κύριο πνευματικό κέντρο των Σέρβων. Κατέχει την τέταρτη θέση στη σειρά των μονών του Αγίου Ορους και έχει 40 μοναχούς.

         Η μονή διαθέτει παλαιό και νέο σκευοφυλάκιο. Στο παλαιό φυλάσσονται εκατοντάδες πολύτιμοι λίθοι του 11ου και 12ου αι. και στο νέο κεντητά άμφια, καθώς και τμήμα του Ακάνθινου Στεφάνου του Ιησού, λειψανοθήκες, λείψανα αγίων, κ.ά. Η βιβλιοθήκη δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια, αλλά είναι καλά οργανωμένη. Περιλαμβάνει 181 ελληνικούς χειρόγραφους κώδικες, 809 σλαβικούς, 400 έγγραφα και 20.000 έντυπα βιβλία, από τα οποία τα 3.000 είναι γραμμένα στα ελληνικά.

 

 

Ιερά Μονή Διονυσίου

       Ιδρύθηκε τον 14ο αι. από τον όσιο Διονύσιο από τον Κορησό της Καστοριάς. Κατέχει την πέμπτη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους και έχει 55 μοναχούς. Πλάι στο καθολικό προκαλεί εντύπωση το θολωτό παρεκκλήσι της Παναγίας, με αξιόλογες τοιχογραφίες. Θησαυρός του παρεκκλησίου αυτού είναι η ιστορική εικόνα των Χαιρετισμών της Θεοτόκου φτιαγμένη από κερί και μαστίχα. Με αυτήν στα χέρια του, όπως λέγεται, ο Πατριάρχης Σέργιος περιερχόταν τα τείχη της Κωνσταντινούπολης κατά την πολιορκία της από τους Αβάρους (626μ.Χ.) και εμψύχωνε τους υπερασπιστές της. Η ίδια εικόνα, μετά τη νίκη, τιμήθηκε από τους Βυζαντινούς Ελληνες με τον Ακάθιστο Υμνο.

       Φρουρός της μονής υψώνεται ο ισχυρός πύργος ύψους 25 μέτρων, χτισμένος στα 1520. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται Τίμιο Ξύλο, η λειψανοθήκη του Αγίου Νήφωνος, ανάγλυφη παράσταση της Σταύρωσης σε ελεφαντόδοντο (10ος αι.), χρυσόβουλα, ιστορικά έγγραφα, περίτεχνοι επιτάφιοι, αρχιερατικές στολές, λείψανα αγίων, σταυροί κ.ά. Η βιβλιοθήκη της μονής περιέχει 804 χειρόγραφους κώδικες και 3.500 έντυπα βιβλία, σπάνιες εκδόσεις της Αγίας Γραφής και εκκλησιαστικών και κλασικών συγγραφέων.

Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου

        Βρίσκεται πολύ κοντά στις Καρυές και από έγγραφο της μονής πιστοποιείται η ύπαρξή της το 1169μ.Χ., ενώ η μονή με τη σημερινή μορφή της ιδρύθηκε τον 14ο αι. Βρίσκεται στην έκτη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Oρους με 63 μοναχούς. Στη μονή αυτή το 1821 ο ηγέτης της Επανάστασης στη Μακεδονία Εμμανουήλ Παπάς ονομάστηκε από τους ηγουμένους των μονών αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας.

         Το καθολικό της μονής χτίστηκε το 1540 και το σπάνιας τέχνης τέμπλο του ναού χρονολογείται από τον 19ο αι. και θεωρείται από τα πιο αξιόλογα των ναών του Aθω. Στο σκευοφυλάκιο του μοναστηριού φυλάσσονται πολύ ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες, ιερά άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, σταυροί και πολλά άλλα κειμήλια. Επίσης, στο ιερό βήμα του καθολικού καλά διακοσμημένες λειψανοθήκες περιέχουν περίπου 200 τεμάχια από λείψανα 70 αγίων. Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σε ιδιαίτερη ασφαλή αίθουσα δίπλα στο σκευοφυλάκιο. Περιέχει 662 χειρόγραφα, από τα οποία τα 100 σε περγαμηνή, πολλά παλαιά έγγραφα και γύρω στις 3.500 έντυπα βιβλία. Από τα χειρόγραφα μερικά είναι εικονογραφημένα με πλούσια διακόσμηση και πολύ αξιόλογες μικρογραφίες.

 

Ιερά Μονή Παντοκράτορος

      Ιδρύθηκε από τον μεγάλο στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον μεγάλο πριμικήριο Ιωάννη. Η λειτουργία της άρχισε πιθανότατα το 1363μ.Χ. Κατέχει την έβδομη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους και έχει 60 μοναχούς. Πολύτιμο κειμήλιο της μονής είναι η παλαιά θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Γερόντισσας.

        Η βιβλιοθήκη της μονής περιλαμβάνει 350 χειρόγραφους κώδικες, δύο ειλητάρια και 3.500 έντυπα βιβλία. Τα τελευταία χρόνια υπεξαιρέθηκαν μερικοί κώδικες από τη βιβλιοθήκη. Στη συλλογή των ιστορικών κειμηλίων της μονής περιλαμβάνονται η ασπίδα του Αγίου Μερκουρίου, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, λείψανα αγίων, χρυσοκέντητοι επιτάφιοι και άμφια, σταυροί, πολλές φορητές εικόνες, ιερά σκεύη κ.ά.

Ιερά Μονή Ξηροποτάμου

        Η μονή ιδρύθηκε στα τέλη του 10ου αι. ίσως από τον μοναχό Παύλο Ξηροποταμηνό. Κατέχει την όγδοη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους έχοντας 40 μοναχούς. Η τοιχογράφηση του ναού χρονολογείται από την εποχή της κτίσης του και διατηρείται μέχρι σήμερα σε άριστη κατάσταση. Στο κωδωνοστάσιο της μονής υπάρχουν ανάγλυφες κεφαλές της αυτοκράτειρας Πουλχερίας και του ηγουμένου οσίου Παύλου.

       Πολύτιμα κειμήλια της μονής είναι το περίφημο δισκάριο της Πουλχερίας (5ος αι.) από στεατίτη λίθο με ανάγλυφη τη θεία Λειτουργία, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, δώρο του αυτοκράτορα Ρωμανού Α’, λείψανα αγίων, ευαγγέλια, σκεύη, χρυσοκέντητα άμφια κ.ά. Στη βιβλιοθήκη σώζονται 409 χειρόγραφοι κώδικες με πλούσια εικονογράφηση και 4.000 παλιά έντυπα βιβλία.

 

Ιερά Μονή Ζωγράφου

    Ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα, στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέωντα ΣΤ’ του σοφού. Η παράδοση της μονής αναφέρει ότι οι ιδρυτές της, τρία αδέλφια από την Αχρίδα, διαφωνώντας για την αφιέρωσή της άφησαν μέσα στο καθολικό που είχαν χτίσει μια σανίδα. Επειτα αποσύρθηκαν στα κελιά τους και προσευχήθηκαν. Οταν επέστρεψαν στο καθολικό, το θαύμα είχε γίνει: στη σανίδα είδαν ζωγραφισμένη την εικόνα του Αγίου Γεωργίου. Ετσι, η μονή αφιερώθηκε στον Αγιο Γεώργιο τον Ζωγράφο.

      Στην αυλή σώζεται μαρμάρινο κενοτάφιο 26 ανθενωτικών μοναχών που κατά την παράδοση κάηκαν από ενωτικούς μέσα στον πύργο της μονής το 1276. Στη Μονή Ζωγράφου μόνασαν Ελληνες, Σέρβοι και Βούλγαροι μοναχοί. Ιδιαίτερα ενισχύθηκε από τους Παλαιολόγους αυτοκράτορες Ανδρόνικο Β’ και Ιωάννη Ε’. Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει 514 χειρόγραφα (126 ελληνικά και 388 σλαβοβουλγαρικά) και 8.000 έντυπα βιβλία.

      Από τα κειμήλια της μονής πολύτιμη είναι η αχειροποίητη εικόνα του Αγίου Γεωργίου. Υπάρχουν επίσης και άλλες θαυματουργές εικόνες του Αγίου και της Θεοτόκου, λείψανα αγίων, χρυσοκέντητα άμφια, ιερά σκεύη κ.ά. Σημαντικότερο κειμήλιο της μονής είναι ο κώδικας 1, που περιέχει την πρώτη ιστορία της Βουλγαρίας γραμμένη από τον μοναχό Παΐσιο το 1745.

 

Ιερά Μονή Δοχειαρίου

        Ιδρύθηκε μεταξύ των ετών 1030 - 1032 από τον μοναχό Δανιήλ του Δοχειαρίου. Κατέχει τη δέκατη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους και έχει 25 μοναχούς. Στην Εθνεγερσία του 1821 πολλοί μοναχοί της, μαζί με πατέρες άλλων μονών, έπεσαν πολεμώντας για την ελευθερία και η μονή έχασε όλη σχεδόν την περιουσία της.

      Η μονή διαθέτει 10 παρεκκλήσια, σε ένα από τα οποία φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Γοργοεπηκόου. Επίσης, σε άλλα τμήματα της μονής φυλάσσονται μέρη του Τιμίου Ξύλου και τεμάχια από λείψανα αγίων. Διαθέτει βιβλιοθήκη με 395 χειρόγραφα καταγραμμένα, ενώ υπάρχουν και 46 ακαταλογογράφητα και 1.500 έντυπα βιβλία. Εξαίρετα έργα Τέχνης είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1783) και το κιβώτιο στην Αγία Τράπεζα.

 

Ιερά Μονή Καρακάλου

       Αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1018μ.Χ. Κατέχει την ενδέκατη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους με 19 μοναχούς. Ανάμεσα στα κειμήλια της Μονής Καρακάλου είναι ένα τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, λείψανα πολλών αγίων, ιερά άμφια, λειτουργικά σκεύη και άλλα αντικείμενα με ιστορική και καλλιτεχνική αξία. Επίσης, πολλές φορητές εικόνες, από τις οποίες ξεχωρίζουν αυτή του ασπασμού Πέτρου και Παύλου, έργο του ζωγράφου Κωνσταντίνου Παλαιοκαπά (1640), της Περιτομής του Χριστού και άλλες.

      Η βιβλιοθήκη της μονής στεγάζεται σε ένα ιδιαίτερο ισόγειο διαμέρισμα ανατολικά του καθολικού και περιέχει 279 χειρόγραφα, από τα οποία τα 42 σε περγαμηνές και τα άλλα χάρτινα, νεότερα. Στα λίγα εικονογραφημένα χειρόγραφά της έχουμε κατά κύριο λόγο επίτιτλα και αρχικά γράμματα με φυτικό διάκοσμο. Εκτός από τα χειρόγραφα, στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται και περίπου 2.500 έντυπα βιβλία.

 

Ιερά Μονή Φιλοθέου

      Η μονή ιδρύθηκε στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αι. Από τα κελιά της πέρασε και μια μεγάλη προσωπικότητα για την Εκκλησία και το Γένος, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, γνωστός από τους αγώνες του κατά του κινδύνου του εξισλαμισμού της χώρας στα χρόνια της σκλαβιάς. Από το έτος 1574 κατέχει τη δωδέκατη θέση στη σειρά των είκοσι μοναστηριών στον Αθω και έχει πάνω από 80 μοναχούς.

        Στο σκευοφυλάκιο της μονής φυλάσσονται ένα τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, δώρο του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ’ Βοτανειάτη, το δεξί χέρι του Χρυσοστόμου, δώρο του Ανδρονίκου Β’, λείψανα άλλων αγίων, σταυροί, πολλά άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη. Το πιο πολύτιμο κειμήλιο της Μονής Φιλοθέου είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, που βρίσκεται στο αριστερό προσκυνητάρι του καθολικού. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα ήρθε στο Ορος πάνω στα κύματα, αφού την είχε ρίξει στα νερά του Βοσπόρου η Βικτωρία, σύζυγος του πατρικίου Συμεών, για να την περισώσει από τη μανία των εικονομάχων. Θεωρείται από τις πιο σεβαστές εικόνες στο Αγιον Ορος και είναι ντυμένη με μια νεότερη αλλά πολύ βαριά επένδυση.

    Η βιβλιοθήκη της μονής περιέχει μαζί με τα πολλά έντυπά της και 250 χειρόγραφα, από τα οποία τα 54 είναι περγαμηνές. Επίσης, διαθέτει δύο λειτουργικά, πάλι περγαμηνές, ειλητάρια. Από τα εικονογραφημένα χειρόγραφα ξεχωρίζουμε εδώ το Τετραευάγγελο, από τα αρχαιότερα του Ορους, με την παράσταση του Ευαγγελιστού Μάρκου.

 

Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας

     Χτίστηκε από τον ερημίτη όσιο Σίμωνα σε απόκρημνο βράχο, σε ύψος 230 μ. από τη θάλασσα, στις αρχές του 14ου αι. Κατέχει τη δέκατη τρίτη θέση μεταξύ των είκοσι μονών του Αγίου Ορους και έχει 80 μοναχούς.

     Η μεγαλοπρεπής οικοδομή της μονής έχει επτά ορόφους. Καταστράφηκε τρεις φορές από πυρκαγιά. Στην πρώτη φωτιά κάηκαν τα περισσότερα έγγραφα, βιβλία, χρυσόβουλα και τα ιερά σκεύη, ενώ στην τελευταία καταστράφηκαν ολοσχερώς το καθολικό και η βιβλιοθήκη της μονής. Η μονή άρχισε να ξανακτίζεται μετά το 1891 με δωρεές των τσάρων της Ρωσίας.

     Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται λείψανα αγίων, μεταξύ των οποίων και της Μαρίας Μαγδαληνής, ενώ η βιβλιοθήκη δεν διαθέτει αξιόλογα κειμήλια του παρελθόντος λόγω των αλλεπάλληλων καταστροφών, αλλά είναι πολύ καλά οργανωμένη και εμπλουτίζεται με όλα τα σύγχρονα βιβλία και περιοδικά για τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

 

Ιερά Μονή Αγίου Παύλου

       Η ύπαρξή της μαρτυρείται από έγγραφα για πρώτη φορά το 972μ.Χ. Κατέχει τη δέκατη τέταρτη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Ορους και έχει 80 μοναχούς. Κάτω από το μοναστήρι, προς τη θάλασσα, ένα εκκλησάκι θυμίζει την άφιξη εκεί της μητέρας του Μωάμεθ του Πορθητή, της Μάρας. Στη χριστιανή αυτή Ελληνοσέρβα σουλτάνα, σύζυγο του Μουράτ Β’, Τούρκοι στρατιώτες παρέδωσαν τεμάχια από τα Δώρα των Μάγων, τα οποία είχαν αρπάξει στην Κωνσταντινούπολη κατά την άλωσή της. Η Μάρα, η οποία είχε ενισχύσει προηγουμένως οικονομικά τη Μονή του Αγίου Παύλου και εξακολουθούσε να παραμένει χριστιανή, επιχείρησε να φέρει η ίδια τα πολύτιμα δώρα στη μονή. Με πλοίο από την Πόλη έφτασε στον αρσανά της και ανηφόρισε προς το μοναστήρι. Αμέσως όμως, κατά την παράδοση, μια υπερκόσμια φωνή τής θύμισε ότι στον Αθω υπάρχει άλλη βασίλισσα, η Παναγία, και η Μάρα επέστρεψε στο πλοίο.

      Η βιβλιοθήκη της μονής περιλαμβάνει 495 χειρόγραφα και 12.500 έντυπα βιβλία. Τα σημαντικότερα κειμήλια της μονής είναι η φορητή εικόνα της Παναγίας της Μυροβλύτισσας και τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου.

 

Ιερά Μονή Σταυρονικήτα

        Είναι η τελευταία από τις μονές που χτίστηκαν στο Αγιον Ορος και έχει τη μορφή οχυρού. Ιδρυτής της κατά την αγιορείτικη παράδοση είναι ο αξιωματικός του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή Νικηφόρος Σταυρονικήτας (10ος αι.), ο οποίος έδωσε και το όνομά του. Κατέχει τη δέκατη πέμπτη θέση στην ιεραρχία των μονών του Αγίου Ορους και έχει 28 μοναχούς.

  Είναι αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο και σύμφωνα με την παράδοση, την ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Νικολάου τη βρήκαν ψαράδες στη θάλασσα. Στο μέτωπο του Αγίου ήταν κολλημένο ένα στρείδι. Οι ψαράδες το αποκόλλησαν και από την εικόνα έτρεξε αίμα!

        Η μονή έχει καταστραφεί επανειλημμένως από πυρκαγιές τα έτη 1607, 1817, 1864 και 1879. Η βιβλιοθήκη διαθέτει 170 χειρόγραφα και μερικές χιλιάδες έντυπων βιβλίων. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται πολύτιμοι θησαυροί, όπως ιερά λείψανα, λειτουργικά σκεύη, σταυροί.

 

Ιερά Μονή Ξενοφώντος

       Χτίστηκε το 1010μ.Χ. από τον μοναχό Ξενοφώντα. Κατέχει τη δέκατη έκτη θέση στην ιεραρχία των μονών του Αγίου Ορους και έχει 57 μοναχούς. Πολύτιμα κειμήλια είναι δύο μεγάλες ψηφιδωτές εικόνες των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, λείψανα αγίων, μια σπάνιας τέχνης εικόνα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, χρυσοκέντητα άμφια, ιερά σκεύη κ.ά. Στη βιβλιοθήκη της μονής στεγάζονται 300 χειρόγραφα και 4.000 έντυπα βιβλία. Η μονή κατέχει ως μέγα θησαύρισμα τη θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου της Οδηγήτριας. Κατά την εποχή του Ρώσου μοναχού Βασιλείου Μπάρσκι (1744) αναφέρεται, και περιέργως μεταξύ μόνο των Ρώσων, ως φημισμένο ίαμα-θαυματουργό νερό που ανάβλυζε στην άμμο, στην αριστερή πλευρά της παραλίας της μονής.

 

Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου

         Η μονή ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα και βρίσκεται στη δέκατη έβδομη θέση μεταξύ των μονών του Αγίου Oρους. Εχει 70 μοναχούς. Κτήτορας της Μονής Γρηγορίου θεωρείται ο ασκητής Γρηγόριος Σιναΐτης, στον οποίο οφείλει και το όνομά της. Η μονή έχει πλούσια συλλογή από θαυμάσιες φορητές εικόνες, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, λείψανα αγίων, πολλά ιερά σκεύη, παλιά ευαγγέλια κ.ά. Η βιβλιοθήκη της διαθέτει 297 χειρόγραφους κώδικες, ανάμεσα στους οποίους και το μοναδικό χειρόγραφο στον κόσμο του «Ποιμένος του Ερμά». Υπάρχουν επίσης περισσότερα από 4.500 παλιά, σπάνια βιβλία και πολλά σημαντικά έγγραφα.

            Η Ιερά Μονή από εικοσιπενταετίας λειτουργεί ιεραποστολικό κλιμάκιο στο Κονγκό με σκοπό τον ευαγγελισμό των εκεί Αφρικανών πιστών.

 

 

Ιερά Μονή Εσφιγμένου

       Η ίδρυση της μονής ανάγεται στον 10ο και τον 11ο αιώνα, εποχή που η αίσθηση της ασφάλειας από ξένους επιδρομείς δικαιολογεί την τόσο κοντά στη θάλασσα ανέγερση της μονής. Στην Εσφιγμένου εγκαταβίωσαν προσωπικότητες μεγάλου πνευματικού κύρους, όπως ο Αγιος Αθανάσιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως το 1310, και ο Αγιος Γρηγόριος Παλαμάς, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης το 1335.

       Ανάμεσα στα κειμήλια της μονής περιλαμβάνονται λείψανα αγίων, ο λεγόμενος σταυρός της Πουλχερίας και ένα μεγάλο κομμάτι από τη σκηνή του Μεγάλου Ναπολέοντα (από την εκστρατεία του στην Αίγυπτο), το οποίο χρησιμοποιείται σαν παραπέτασμα στην πύλη του καθολικού κατά την πανήγυρη.

   Η βιβλιοθήκη περιέχει 372 χειρόγραφα και πάνω από 8.000 έντυπα. Η μονή κατέχει τη 18η θέση στην ιεραρχία των μονών. Η Εσφιγμένου από το 1974 έχει αποσύρει από την Ιερά Κοινότητα τον αντιπρόσωπό της και δεν συμμετέχει στις συνάξεις της. Σήμερα, αριθμεί περί τους 60 μοναχούς.

 

Ιερά Μονή Παντελεήμονος

       Γνωστή και ως ρωσικό μοναστήρι, χτίστηκε στη σημερινή της θέση το 1765, ενώ το αρχικό κτίσμα χρονολογείται από τις αρχές του 11ου αι. Η αποπεράτωση της σημερινής μονής έγινε τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αι. με τη χρηματική συνδρομή του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Σκαρλάτου Καλλιμάχη. Οι (Ρώσοι) μοναχοί το 1895 ανέρχονταν σε 1.000 άτομα και το 1903 σε 1.446. Σήμερα, στη μονή διαμένουν 35 μοναχοί. Από τα πολλά παρεκκλήσια που διαθέτει το σημαντικότερο είναι της Αγίας Σκέπης, που χτίστηκε το 1852 και το τέμπλο του είναι όλο επιχρυσωμένο. Επίσης, ο προσκυνητής αξίζει να δει το μεγάλο καμπαναριό κατασκευής 1893, με τη μεγαλύτερη αγειορίτικη καμπάνα. Στο καμπαναριό η μεγάλη καμπάνα έχει περιφέρεια 8,71 μ., διάμετρο 2,71 μ. και βάρος 13 τόνους. Υπάρχουν ακόμα άλλες 32 καμπάνες.

        Η μονή διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη που στεγάζεται σε ανεξάρτητο οικοδόμημα και περιλαμβάνει 1.320 ελληνικούς χειρόγραφους κώδικες, 600 σλαβικούς και 25.000 έντυπα βιβλία.

 

 

Ιερά Μονή Κασταμονίτου

           Τόσο η ίδρυση όσο και η ονομασία τής μονής χάνονται μέσα στις διάφορες παραδόσεις. Μία από αυτές τη θέλει ιδρυμένη στον 4ο αιώνα από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Ως ευεργέτες και ανακαινιστές της μονής αξίζει επίσης να αναφερθούν ο ηγεμόνας Γεώργιος Βράγκοβιτς και η πριγκίπισσα της Σερβίας Αννα η Φιλανθρωπινή, ο αρχιστράτηγος της Σερβίας Ράδιτς, που παραιτήθηκε από το αξίωμά του και μόνασε εδώ με το όνομα Ρωμανός, και άλλοι. Στα χρόνια 1819 - 1820 η κυρα-Βασιλική, γυναίκα του Αλή Πασά, έδωσε αρκετά χρήματα στον ηγούμενο Χρύσανθο που βρισκόταν τότε στα Γιάννενα, με τα οποία αυτός ήρθε και ανοικοδόμησε ένα μέρος της μονής. Η μονή Κασταμονίτου κατέχει την εικοστή θέση ανάμεσα στα αθωνικά μοναστήρια και αριθμεί συνολικά 35 μοναχούς.

        Από τα κειμήλια της μονής αξίζει να αναφέρουμε εδώ τις τρεις παλαιές και θαυματουργές εικόνες μέσα στο καθολικό. Η μία είναι του πρωτομάρτυρα Στέφανου, της Θεοτόκου Οδηγητρίας (12ος αι.) και της Θεοτόκου Αντιφωνήτριας, για την οποία υπάρχει ο θρύλος ότι γέμισε ένα πιθάρι που βρισκόταν κάτω από την εικόνα της με λάδι την παραμονή του Αγίου Στεφάνου και το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα στη μονή. Επίσης, υπάρχει ακόμη και μία μικρή εικόνα πάλι του Αγίου Στεφάνου που ανήκει στον 16ο αιώνα, τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, κομμάτια από λείψανα πολλών αγίων μέσα σε θαυμάσιες και κομψές λειψανοθήκες, σταυροί, ιερά άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη, ένας πολύ αξιόλογος βυζαντινός επιτάφιος, πολύτιμο ευαγγέλιο με αργυρόχρυση επένδυση, δώρο της Βασιλικής, καθώς και πολλά χρήσιμα έγγραφα, χρυσόβουλα, μολυβδόβουλα κ.λπ. Η βιβλιοθήκη της μονής περιέχει 110 χειρόγραφα, από τα οποία τα 14 είναι σε περγαμηνή, καθώς και έναν μεγάλο αριθμό από έντυπα βιβλία.