Βυζαντινή Θεσσαλονίκη: Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών

                     

 

                Βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης και η ανέγερσή του τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 14 ου αι. Είναι αφιερωμένος κατά παράδοση  στους Αρχάγγελους και Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ.
              Πρόκειται για ένα κεντρικό ξυλόστεγο κτίσμα με περίστωο στις τρεις διευθύνσεις (βορράς, νότος, δύση). Κάτω από το δάπεδο του ναού υπάρχει ισόγεια κρύπτη, η οποία πιθανόν να χρησίμευε ως οστεοφυλάκιο ή χώρος ταφής. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τζαμί και προστέθηκε παράπλευρα ένας μιναρές με δύο εξώστες με την ονομασία "Ικί Σεριφέ Τζαμί", δηλαδή τζαμί των δύο εξωστών. Μετά το 1912 δόθηκε πάλι στους χριστιανούς και αναστηλώθηκε με τη σημερινή του μορφή το 1953.

 

 

 

 

 

 

 

                 Με βάση τα μορφολογικά του στοιχεία και χαρακτηριστικά, ο ναός των Ταξιαρχών προσδιορίζεται  χρονικά σαν κτίσμα του 14ου αιώνα, περίοδος στην οποία η τέχνη της ναοδομίας γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στη Θεσσαλονίκη. Ακόμα, η ύπαρξη κρύπτης-οστεοφυλακίου δίνει βάσιμη ένδειξη ότι ο ναός των Ταξιαρχών ίσως ήταν "καθολικό" κάποιου άγνωστου μικρού μοναστηριού που άκμασε την ίδια χρονική περίοδο.
                   Εξωτερικά ο ναός των Ταξιαρχών, στα ορατά τμήματα της παλιάς τοιχοποιϊας του, παρουσιάζει τη γνωστή πλαστική διαμόρφωση των ναών της Θεσσαλονίκης του 14ου αιώνα (κτιστοί "κιονίσκοι", οδοντωτές ταινίες και διακοσμητικές πλινθόκτιστες ζώνες).

                 Ποιο ήταν το όνομα του ναού κατά τη βυζαντινή περίοδο δεν είναι γνωστό. Κατά την παράδοση, με το ναό τιμούνταν οι δύο Αρχάγγελοι και Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ. Όταν μάλιστα οι Τούρκοι μετέτρεψαν το ναό σε μουσουλμανικό τέμενος (τζαμί), έκτισαν παράπλευρα ένα μιναρέ με δύο εξώστες που -καθώς λέγεται- συμβόλιζαν τους δύο Αρχαγγέλους. Για το λόγο αυτό ονομάσθηκε και το "Τζαμί" "Ικί Σεριφέ τζαμί", δηλαδή τζαμί των δύο εξωστών.

                

 

 

 

                    Στο εσωτερικό του ναού σώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες: η Ανάληψη στο ανατολικό αέτωμα και η Πεντηκοστή στο αντίστοιχο δυτικό. Οι τοιχογραφίες αυτές χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα και θεωρούνται σύγχρονες με το ναό.
                  Κάτω από το δάπεδο του ναού, που είναι αρκετά υπερυψωμένο σε σχέση με το γύρω χώρο, διαμορφώνεται ισόγεια κρύπτη με διάταξη παρόμοια αυτής του ορόφου. Πιθανά ο χώρος αυτός με τις διάφορες εσοχές να χρησίμευε παλιά για οστεοφυλάκιο ή -ακόμα- και σαν χώρος ταφής.
Ο ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης, νότια της οδού Ακροπόλεως.

                 Μεταγενέστερες και νεότερες κατασκευές και προσθήκες στο μνημείο έχουν διαφοροποιήσει σε μεγάλο βαθμό το κτίσμα και είναι δύσκολο σήμερα να προσδιορισθεί η αρχική του μορφή. Έτσι, ενώ δίνει την εντύπωση "τρίκλιτης" ξυλόστεγης βασιλικής, θα πρέπει να ήταν αρχικά "μονόκλιτος" ναός με στοά σε σχήμα "Π" κατά τις τρεις διευθύνσεις (νότος, δύση, βορράς). Στη νότια πλευρά, όπου άλλοτε υπήρχε ανοικτή στεγασμένη στοά προστέθηκε μεταγενέστερα ένα νέο "κλίτος", με σκοπό να διευρυνθεί ο εσωτερικός χώρος του ναού. Ίχνη στήριξης των θωρακίων ή των κιγκλιδωμάτων της αρχικής στοάς είναι ορατά και σήμερα στις τρεις μαρμάρινες κολώνες της νότιας πλευράς. Παρόμοια επέμβαση έγινε και στη δυτική πλευρά -όπου και η είσοδος- με την προσθήκη κλειστού νάρθηκα. Κι εδώ πιθανολογείται πως εκτόςαπό την εξωτερική σκάλα που οδηγούυσε με δύο σκέλη στο ναό, υπήρχε ανοικτή στεγασμένη στοά.

                Το ανατολικό τμήμα του ναού καταλήγει σε πεντάπλευρη εξωτερικά αψίδα δεξιά και αριστερά της οποίας υπάρχουν δύο τετράγωνα μικρά διαμερίσματα στεγασμένα με ημισφαιρική οροφή, όπου διαμορφώνονται η "πρόθεση" (με κόγχη, βόρεια) και το "διακονικό" (χωρίς κόγχη, νότια). Έτσι, η εξωτερική ανατολική όψη δεν εμφανίζει τη γνωστή συμμετρία, χωρίς όμως αυτό να ζημιώνει την αισθητική σύνθεση του μνημείου.