ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ -- ΟΣΙΟΣ ΔΑΒΙΔ (ΜΟΝΗ ΛΑΤΟΜΟΥ)

 

 

 

 

 

               Ο ναός του Οσίου Δαβίδ βρίσκεται στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, κάτω και νοτιοδυτικά της Μονής Βλατάδων.

               Ο μικρός αυτός ναός, που ανάγεται στα τέλη του 5ου ή στις αρχές του 6ου αιώνα, παρόλες τις διαφοροποιήσεις και επεμβάσεις που δέχθηκε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, είναι μνημείο μοναδικής αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας, καθώς αποτελεί τον πρόδρομο του "σταυροειδούς" ναού με τρούλο, όπου εμφανίστηκε πολύ αργότερα (δεύτερη χιλιετία). Αρχικά ο ναός ήταν τετράγωνος, με αψίδα στα ανατολικά, στον οποίο εγγράφονταν τέσσερις καμάρες, σε σχήμα σταυρού. Στο κέντρο ορθονώταν μία τετράγωνη βάση, που εδραζόταν στους τέσσερις "πεσσούς" των καμαρών. Πάνω στη βάση αυτή διαμορφωνόταν ένας -όχι απόλυτα κανονικός- τρούλος. Σήμερα ένα τμήμα του αρχικού ναού (δυτικό) δεν υπάρχει. Ο τρούλος αντικαταστάθηκε από κεραμωτή στέγη και η είσοδος στο ναό γίνεται από το νότο. Οι επεμβάσεις αυτές, που πραγματοποιήθηκαν όταν στη διάρκεια της τουρκοκρατίας ο ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος (Σουλιτζέ ή Κεραμεντίν τζαμί), διαφοροποίησαν σε μεγάλο βαθμό το μοναδικό αυτό "σταυρόσχημο" παλαιοχριστιανικό μνημείο.

             Το όνομα Μονή Λατόμου οφείλεται στο ότι ο μικρός ναός υπήρξε καθολικό μοναστηριού με το όνομα αυτό στους πρώτους χρόνους του 9ου αιώνα. Το μοναστήρι λέγεται πως το έκτισε η κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού Γαλέριου, Θεοδώρα, που είχε κρυφά βαπτιστεί χριστιανή από τον αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Αλέξανδρο. Όταν ο Γαλέριος έφυγε από τη Θεσσαλονίκη για κάποια εκστρατεία, η Θεοδώρα μετέτρεψε ένα "βαλανείο" που υπήρχε εκεί, στη θέση που οι Έλληνες την ονόμαζαν "λατομεία", σε "ιερόν πνεύματος Θεού καταγώγιον" (χριστιανικό ναό). Μάλιστα η ίδια παράδοση αναφέρει πως το μοναδικό παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό του Χριστού στο ναό κατασκευάστηκε με εντολή της Θεοδώρας, παρόλο ότι αυτό είναι ασφαλώς μεταγενέστερο (5ος ή αρχές 6ου αιώνα).

Κάτοψη του -αρχικά- σταυρόσχημου παλαιοχριστιανικού ναού του Οσίου Δαβίδ Θεσσαλονίκης.

           Το ψηφιδωτό αυτό, που είναι τοποθετημένο στην αψίδα του ιερού, παριστάνει το "όραμα" του προφήτη Ιεζεκιήλ με το Χριστό "αγένειο" να κάθεται πάνω σε ένα πολύχρωμο φωτεινό τόξο. Το έργο σκεπάστηκε με "βόειον" δέρμα, για να σωθεί κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας και ανακαλύφθηκε τυχαία στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντα του Αρμένιου (813-820). Από τότε και ως την τουρκοκρατία το μοναστήρι πήρε το όνομα "Χριστού Σωτήρος", ίσως από την παράσταση του περίφημου ψηφιδωτού του καθολικού του. Κατά την τουρκοκρατία και πάλι σκεπάστηκε με κονίαμα το ψηφιδωτό από τους Τούρκους, για να αποκαλυφθεί μόλις το 1921. Τότε δόθηκε στο ναό το όνομα του Οσίου Δαβίδ περισσότερο από ανάγκη να τιμηθεί ο "εν Θεσσαλονίκη ασκήσας ούτος Άγιος".

 

 

 

 

             Πέρα από το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει το μνημείο και το περίφημο ψηφιδωτό του, στο ναό του Οσίου Δαβίδ υπάρχουν σημαντικές τοιχογραφίες του 12ου αιώνα, που αποτελούν σπουδαία και χαρακτηριστικά δείγματα της αγιογραφίας που γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη.

 

Ο μόσχος, σύμβολο του Ευαγγελιστή Λουκά                Λεπτομέρεια από το Όραμα του Ιεζεκιήλ με το μόσχο, το σύμβολο του ευαγγελιστή Λουκά, 475 - 500, Θεσσαλονίκη, μονή Οσίου Δαβίδ.

Ο προφήτης Ιεζεκιήλ
Λεπτομέρεια από το Όραμα του Ιεζεκιήλ με τον προφήτη σε στάση μεγάλου θαυμασμού, 475 - 500, Θεσσαλονίκη, μονή Οσίου Δαβίδ