Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος: στιγμές απο τη ζωή του

 
 
 


του Θάνου Δασκαλοθανάση




 
 
              O Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Δραγάσης ήταν ποφυρογέννητος, αφού είδε το φως της ημέρας στις 9 Φεβρουαρίου του 1404 στο αυτοκρατορικό ανάκτορο των Βλαχερνών. Τέταρτος γιος και όγδοο από τα παιδιά του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και της πριγκιποπούλας της Σερβίας, της Ελένης Δραγάση. Ήταν ο μόνος από τα παιδιά του ζεύγους που χρησιμοποιούσε και το επίθετο της μητέρας του (Ντραγκάς-Δράκος) και γι΄ αυτό συχνά χαρακτηριζόταν ή παρομοιαζόταν με δράκοντα στη γραμματεία της εποχής, ενώ ο λαός τού χάρισε με θαυμασμό το παρατσούκλι Δράκων, μετά τις μεγάλες του νίκες σε Αχαΐα και Βοιωτία. Σύμφωνα με τα βυζαντινά χρονικά οι αστρολόγοι της αυλής προέβλεψαν για το βρέφος που είχε γεννηθεί στο αστερισμό του πλανήτη ουρανού ότι θα γινόταν σπουδαίος άνδρας και παρά τα εμπόδια θα καταλάμβανε υψηλή θέση
               Τα παιδικά χρόνια του νεαρού πρίγκιπα πέρασαν  μέσα στο παλάτι των Βλαχερνών. Κατά την τελετή ενηλικίωσης του νεαρού πρίγκιπα, ο πατέρας του Μανουήλ Παλαιολόγος, θέλοντας να επιβραβεύσει τις επιδόσεις του στις σπουδές του, του παραχωρεί ως προσωπικό του δεσποτάτο τις πόλεις της Θράκης που είχαν παραμένει ακόμη ελεύθερες, καθώς κι εκείνες του Εύξεινου Πόντου. Ο νεαρός χωροδεσπότης πλέον, συνοδεία τμήματος του αυτοκρατορικού ιππικού,θα έχει μαζί, από την πρώτη αυτή στιγμή της ανάληψης επίσημων καθηκόντων, τον πιστό, παιδικό του φίλου Γεώργιο Φραντζή.  Ο γιος του παρακοιμώμενου του αυτοκράτορα θα συνδεθεί στενά με τον Κωνσταντίνο και θα τον υπηρετήσει για μια ολόκληρη ζωή, αναλαμβάνοντας πολλές και δύσκολες εμπιστευτικές αποστολές.
              Οι περιοχές οι οποίες του δόθηκαν να κυβερνήσει, κυρίως η Αγχίαλος και η Μεσημβρία, ήταν πλούσια βυζαντινά οχυρά που έθελγαν τους βάρβαρους, γι΄ αυτό και οι επιθέσεις ήταν συχνές. Η διοίκηση των θρακικών περιοχών ήταν μια πρόκληση για το νεαρό πρίγκιπα για να δείξει τις ικανότητες του. Ωστόσο οι εξελίξεις θα τον επαναφέρουν στη Βασιλεύουσα, όταν ο Μουράτ ο Β΄ θα αρχίσει την πρώτη πολιορκία. Ο Κωνσταντίνος μαζί με τον αδερφό του και μετέπειτα αυτοκράτορα Ιωάννη, θα αγωνιστούν για να μείνει όρθια η Πόλη. Μετά από τρεις αποτυχημένες προσπάθειες ο σουλτάνος θα αποσυρθεί. Οι απώλειες όμως εδαφών θα είναι μεγάλες: επιδρομές και καταστροφές σε Μακεδονία, Θεσσαλία και Πελοπόννησο. Οι πόλεις της Θράκης παραδίδονται στους Τούρκους και επιβάλλεται και φόρος υποτέλειας.
               Ο Κωνσταντίνος, εφόσον  οι επαρχίες στη Θράκη έχουν χαθεί, παραμένει στην Πόλη. Το 1425 ο γηραιός Μανουήλ πεθαίνει, και στο θρόνο ανεβαίνει ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος
             
 
Πρώτη παρουσία στο Μυστρά
 
               Το 1427 ο Κωνσταντίνος φτάνει στο Μυστρά για να βοηθήσει τους αδερφούς του Θωμά και Θεόδωρο στην ανάκτηση των φραγκοκρατούμενων περιοχών της Πελοποννήσου. Τον επόμενο χρόνο συγκεντρώνοντας όλες τις ελληνικές δυνάμεις του Μοριά θα ξεκινήσει τον αγώνα του να διώξει τους Λατίνους από τα κάστρα της Πελοποννήσου.
              Το πρώτο φρούριο στο οποίο επιτέθηκε ήταν εκείνο της Γλαρέντζας (η αρχαία Κυλήνη) που ανήκε στον πάμπλουτο Κάρολο Τόκκο, ο οποίος θα αναγκαστεί να ζητήσει διαπραγμαεύσεις. Ο γάλλος ηγεμόνας θα πειστεί να παραχωρήσει τις κτήσεις του στην Πελοπόννησο στην ανιψιά του Μανταλένα, την οποία για διπλωματικούς λόγους θα νυμφευόταν ο Κωνσταντίνος. 
              Αμέσως μετά θα ξεκινήσει η πολιορκία της Πάτρας που θα κρατήσει αρκετό χρονικό διάστημα.  Κατά τη διάρκειά της, το 1428, ο  Κων/νος παντρεύεται σε ηλικία 24 ετών, στο στρατόπεδο, μπροστά στα τείχη της Πάτρας, τη λατίνα πριγκίπισσα Μανταλένα, που μετά το γάμο της θα πάρει το ορθόδοξο όνομα Θεοδώρα.
              Το 1429 ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος καταλαμβάνει τελικά και την Πάτρα μετά από σκληρή  πολιορκία. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας ο δυναμικός πρίγκιπας θα κινδυνέυσει να αιχμαλωτιστεί, όταν  το άλογό του θα τραυματιστεί. Θα τον σώσει όμως η αυτοθυσία του Γεώργιού Φραντζή, που τελικά αυτός θα πέσει στα χέρια των Λατίνων, για να απελευθερωθεί μετά από διαπραγματεύσεις. Λίγους μήνες αργότερα, η γυναίκα του Θεοδώρα θα πεθάνει. Θα είναι η πρώτη ατυχία από τις πολλές που θα πλήξουν το νεαρό άρχοντα.
              Το 1432 η ανάκτηση του Μοριά τελειώνει. Εκτός από την Μεθώνη, την Κορώνη το Ναύπλιο και το Άργος που είναι στα χέρια των Βενετών, ολόκληρη η υπόλοιπη Πελοπόννησος είναι στα χέρια των Ελλήνων με το Θεόδωρο να εξουσιάζει τον Μυστρά, το Θωμά τη Γλαρέντζα και τον Κωνσταντίνο τα Καλάβρυτα.
                Η παρουσία και η δράση του στο Μυστρά συνιστούσε ένα συνεχή αγώνα μέσα από συμπληγάδες και δυσκολίες: από τη μια οι Λατίνοι που επιζητούσαν τη παραμονή τους στην Πελοπόννησο, από την άλλη οι Τούρκοι που καταλάμβαναν σιγά σιγά όλο τον ελλαδικό χώρο, αλλά και η δύσκολή συνεργασία με τα αδέρφια του. Κάποια στιγμή η ρήξη του με το Θεόδωρο θα πάρει μεγάλες διαστάσεις  μέχρι τη στιγμή που θα επέμβει συμβιβαστικά ο αυτοκράτορας.
             
 
Στην Πόλη
 
            Η διοίκηση του  Δεσποτάτου ανατίθεται στον Θεόδωρο κα Θωμά, ενώ ο Κων/νος αναχωρεί για τη Βασιλεύουσα (1435). Είναι η εποχή που ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης  Παλαιολόγος μεταβαίνει  στην Ιταλία για την περίφημη «Σύνοδο της Φεράρας-Φλωρεντίας» 1437,  αναζητώντας εναγωνίως τη βοήθεια από τη Δύση μέσα από την ένωση των εκκλησιών. Ο Κων/νος  αναλαμβάνει  τη διοίκηση της Κωνσταντινούπολης. Προσπαθεί να οργανώσει την άμυνα της Πόλης αλλά και  να ελέγχει όσο είναι δυνατό, τις αντιδράσεις και τις κινήσεις του σουλτάνου.
            Το 1440 ο αυτοκράτορας επιστρέφει  από την Ιταλία με την ένωση των εκκλησιών υπογεγραμμένη. Θα πιέσει έντονα τον Κωνσταντίνο να παντρευτεί για να υπάρξει διάδοχος μια και ο ίδιος ήταν άτεκνος. Τό 1441 θα παντρευτεί για δεύτερη φορά  στη Λέσβο την Αικατερίνη, κόρη του Λατίνου άρχοντα της Λέσβου Γατελούζου, η οποία μάλιστα θα μείνει έγκυος δίνοντας μεγάλη χαρά στον Κωνσταντίνο που ήταν πλέον 37 χρονών. 
              Οι ανατροπές της ζωή όμως θα είναι συνεχείς.  Αυτό που υποψιάζονταν και περίμεναν τα δύο αδέρφια έγινε το 1442 όταν ο μικρότερος Δημήτριος Παλαιολόγος, ενισχυμένος από δυνάμεις του σουλτάνου, θα στασιάσει εναντίον του αδερφού του. Τότε, ερχόμενος τάχιστα με στρατό, ο Κωνσταντίνος θα προσπαθήσει να σώσει  το βασιλέα του κι αδελφό του, τον Ιωάννη . Στο ταξίδι του  πήρε μαζί του και την έγκυο γυναίκα του. Τα οθωμανικά πλοία θα εντοπίσουν το πλοίο στο οποίο επέβαινε και θα τον καταδιώξουν.Θα βρει καταφύγιο στη Λήμνο. Κατά τήν διάρκεια της πολιορκίας, από τούς Τούρκους, του Παλαιοκάστρου της Λήμνου, η Ιταλίδα πριγκίπισσα, η οποία κυοφορούσε τό παιδί του Κωνσταντίνου, πέθανε σύμφωνα μέ τόν Schlumberger από τόν τρόμο της. Ατυχος λοιπόν ο Κωνσταντίνος σε όλες τίς φάσεις της ζωής του…
              Μετά το θάνατο της δεύτερης συζύγου θα ανέβει και πάλι στην Πόλη. Ο αυτοκράτορας θα του αναθέσει τη διοίκηση της Σηλυβρίας, της μόνης ελεύθερης θρακικής πόλης, ενώ θα συγχωρέσει και τον Δημήτριο για τη στάση του, παραχωρώντας του τα νησιά του Βορείου Αιγαίου.
               Ο αδερφός του Θεόδωρος ενοχλείται, συνειδητοποιώντας ότι ο Ιωάννης προετοιμάζει για διάδοχό του τον Κωνσταντίνο. Η σχέση τους αποκαθίσταται  κάπως, όταν ο Κωνσταντίνος δέχεται  να ανταλλάξει τις κτήσεις που είχε στη Θράκη με το Δεσποτάτο του Μυστρά.
 



Δεύτερη παρουσία στο Μυστρά
 
              Το 1443 επιστρέφει  στην Πελοπόννησο. Η αναδιοργάνωση της διοίκησης --στρατιωτικής και πολιτικής-- και η άμυνα της Πελοποννήσου ήταν από τα πρώτα μελήματά του Δεσπότη Κωνσταντίνου. Έχτισε τείχη (Εξαμίλι), ανασυγκρότησε το στρατό, και προσπάθησε να φτιάξει μια ενιαία διοίκηση.
               Ο νέος δεσπότης του Μυστρά, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, τοποθέτησε τον αδελφό του, τον Θωμά, δεσπότη στη Γλαρέντζα για να φυλά τη δυτική ακτή και άρχισε να προετοιμάζει τη μεγάλη του εκστρατεία για την απελευθέρωση Ρούμελης και Θεσσαλίας -- το βασίλειό του σύντομα εκτεινόταν ως την Πίνδο. Ο στρατός του Μοριά, υπό τον Κωνσταντίνο, απελευθέρωσε την Πελοπόννησο από τους Φράγκους της Αχαΐας, που είχαν εγκατασταθεί εκεί από την εποχή των Σταυροφοριών. Οι τελευταίες νίκες στην ιστορία του Βυζαντίου ήταν δικές του -- ο «Δράκος» μαζί με τον αδελφό του, τον Θωμά, απελευθέρωσαν Ρούμελη και Θεσσαλία.αλλά δεν κατόρθωσε να σταματήσει τις δυνάμεις του Μουράτ Β΄ και το βαρύ του πυροβολικό, που έριξε τα τείχη. Έγινε φόρου υποτελής στον Μουράτ, που είχε σπείρει το θάνατο στην Πελοπόννησο -- οι τουρκικές δυνάμεις είχαν κατασφάξει τον άμαχο πληθυσμό, ανοίγοντας το δρόμο τους για την Αχαΐα και δίνοντας τέλος στα όποια όνειρα του Κωνσταντίνου για αντεπίθεση. Ωστόσο, ο αγώνας του κι η προσωπικότητά του τον έκαναν αγαπητό σε όλο τον ελληνικό κόσμο, καταδεικνύοντας τις μεγάλες του ικανότητες.

            Ο Θεόδωρος, ο αδερφός του Κων/νου, ήθελε να είναι κοντά στην Κωνσταντινούπολη για να καταλάβει το θρόνο μόλις πέθαινε ο Ιωάννης, αλλά τον πρόλαβε η πανώλη. Πέθανε στη Θράκη, το καλοκαίρι του 1448, τρεις μήνες πριν από τον Αυτοκράτορα.



 
Η εκλογή, η στέψη και ο ερχομός του στην Πόλη
 
              Τον Γενάρη του 1449 μετά τον θάνατο τού Ιωάννη Η΄, ο Κωνσταντίνος στέφεται  αυτοκράτορας στον Μυστρά και ανεβαίνει για μια ακόμα φορά στην Κωνσταντινούπολη με πολλές ελπίδες και μεγάλη αγωνία για το μέλλον της αυτοκρατορίας.
              Εξελέγη αυτός παρά το ότι βρισκόταν μακριά από την Πόλη και παρά τις προσπάθειες του Δημήτριου να εκμεταλλευτεί αυτός την περίσταση και να ανέλθει στο θρόνο. Ο άλλος αδερφός που ηγεμόνευε κι αυτός στο Μοριά, απείχε της διαδικασίας. Με τις ενέργειες όμως της βασιλομήτορος Ελένης, του Λουκά Νοταρά και του Γεωργίου Φραντζή προκρίνεται ο Κωνσταντίνος, παρ΄ ότι απών από την έδρα της αυτοκρατορίας.
               Αντιπροσωπεία συγκλητικών ξεκινούν για το Μυστρά, ο Φραντζής ως πρεσβευτής αναγγέλλει την εκλογη στο σουλτάνο. Ο τελευταίος των αυτοκρατόρων είχε τότε ηλικία 45 ετών <<έχων ψυχήν υψηλόφρονα και ευσεβήν>> σύμφωνα με μαρτυρίες συγχρόνων του.
              Η στέψη θα γίνει στη μητρόπολη του  Μυστρά, την ημέρα των Θεοφανείων την 6η του Μάρτη του 1449. Η επιλογή αυτή συμβολίζει την κρισιμότητα των στιγμών. Η τελετή, παρά τα μεγαλοπρεπή  ορθόδοξα κα βυζαντινά αυτοκρατορικά τυπικά, θα είναι λιτή. Ο νέος αυτοκράτορας ντυμένος στα λευκά, τα πένθιμα δηλαδή λόγω του πρόσφατου θανάτου του αδελφού του, θα φορέσει για πρώτη φορά τα τσαγγία, τα ερυθρόμορφα αυτοκρατορικά σανδάλια με τους χρυσούς αυτοκρατορικούς αετούς.
            O τελευταίος αυτοκράτορας της Ελληνικής Αυτοκρατορίας παρελήφθη υπό καταλανικών πλοίων, δυστυχώς το βυζαντινό ναυτικό ήταν ανύπαρκτο, και εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη στις 12 Μαρτίου 1449, εν μέσω επευφημιών από το πλήθος των χριστιανών κατοίκων που εναπόθετε πάνω του όλες τις ελπίδες για το μέλλον. Ο Κων/νος με λιτή και απέριττη ενδυμασία, θα κατευθυνθεί με πομπή στην Αγιά Σοφία, ενώ το πλήθος θα τον ραίνει και θα τον επευφημεί αναφωνώντας: <<Βασιλεί τω Κωνσταντίνω πολλά τα έτη!>>
             Από την άλλοτε Βασιλεύουσα του μισού εκατομμυρίου πληθυσμού είχαν μείνει καμιά πενηνταριά χιλιάδες φτωχός κόσμος που ουσιαστικά δεν είχε που αλλού να πάει.
              Η Πόλη ήταν στραγγαλισμένη στρατιωτικά από τους Τούρκους και εμπορικά από Γενοβέζους και Βενετσιάνους.
                Τό Ελληνικό κράτος τό αποτελούσε τότε μόνο η Βασιλεύουσα, , η πόλη της Σηλυβρίας, η Πέρινθος, η Μεσημβρία, οι Επιβάτες καί η Αγχίαλος στην Θράκη, μερικά νησιά του Αιγαίου και η Πελοπόννησος, την οποία την μοιράζονταν οι δεσπότες Δημήτριος και Θωμάς πού σπαταλούσαν τον καιρό τους φιλονικώντας ο ένας με τον άλλον.
 
 
 
 Οι  προσπάθειες για νέο γάμο και διάδοχο
 
               Ο  προξενητής και ακούραστος Φραντζής, αφού απέκλεισε τις πριγκίπισσες της Δύσης, για ανθενωτικούς λόγους, άρχισε διαπραγματεύσεις με γειτονικές βασιλικές οικογένειες που είχαν κόρη της παντρειάς. Πήρε λοιπόν σβάρνα το επιτελείο του και αλώνισε την Ανατολή.
               Το 1450 κατέληξε σε δυο λύσεις-νύφες, την κόρη του βασιλέως της Ιβηρίας (σημερινής Γεωργίας) και στην θυγατέρα του -έτσι και αλλιώς- βυζαντινού αυτοκράτορα της Τραπεζούντας. Αμφότερες είχαν μεγάλη προίκα. 
               Μάλιστα, ο Φραντζής ήταν εκείνος που πρότεινε, πολιτικά σκεπτόμενος πάντα, στον Αυτοκράτορα, να παντρευτεί και πάλι --μετά το θάνατο του Μουράτ, το 1451-- τη χήρα του σουλτάνου, τη χριστιανή πριγκίπισσα Μάρα της Σερβίας, που ασκούσε επιρροή στο νέο σουλτάνο, τον Μεχμέτ Β΄. Η σουλτάνα, ωστόσο, αρνήθηκε την πρόταση. Είχε υποσχεθεί, αν γλίτωνε ποτέ από το χαρέμι, να αποσυρθεί από τα εγκόσμια.
               Η επόμενη επίλεκτη νύφη ήταν η κόρη του βασιλιά της Γεωργίας, Γεώργιου, μια ορθόδοξη νύφη που θα ηρεμούσε κάπως τους ανθενωτικούς. Τα προξενιά έφυγαν για τη Γεωργία, αλλά πριν εκείνη ξεκινήσει για την Πόλη, ο Κωνσταντίνος δεν ζούσε πια...


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου