Μιστράς: Βυζαντινό φως του φθινοπώρου

Oσες φορές κι αν έρθεις στον Μιστρά δεν είναι αρκετές. Ελάχιστα μέρη στην Ελλάδα διατηρούν μια τέτοια ατμόσφαιρα κι ένα τόσο σημαντικό σύνολο βυζαντινών και μεσαιωνικών μνημείων. Τώρα το φθινόπωρο που η ζέστη λιγοστεύει και το φως μαλακώνει, οι συνθήκες είναι ιδανικές για απολαυστικούς περιπάτους στην ονομαστή καστροπολιτεία. Και βέβαια πολύ κοντά στον Μιστρά υπάρχουν ωραία χωριά, θαυμάσια μονοπάτια και αναρριχητικές διαδρομές που κάνουν αυτήν την εκδρομή ακόμη πιο ενδιαφέρουσα

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ "ΕΘΝΟΣ"

Περιήγηση στην ιστορική καστροπολιτεία

Οι κεραμιδένιες στέγες του Μιστρά υψώνονται κάτω από τις μολυβένιες ορθοπλαγιές του Ταΰγετου και ορίζουν έναν από τους πιο συναρπαστικούς αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας. Η ανείπωτης γραφικότητας βυζαντινή πόλη δημιουργήθηκε εκεί όπου αρχικά υπήρχε ένα σκέτο κάστρο, το οποίο ίδρυσε το 1249 ο Γουλιέλμος Βιλεαρδουίνος, στον λόφο που λεγόταν Μυτζηθράς (λένε πως θύμιζε στην όψη το γνωστό νόστιμο τυρί).

Αργότερα χτίστηκαν ολόγυρα πολλά πέτρινα σπιτάκια και από το 1262, όταν ο Μοριάς πέρασε στους Βυζαντινούς, ο Μιστράς έγινε η ισχυρότερη βυζαντινή πολιτεία στη Νότια Ελλάδα και πρωτεύουσα στο Δεσποτάτο του Μορέως. Οι Καντακουζηνοί και οι Παλαιολόγοι δεσπότες του Μιστρά έχασαν την πόλη και το Δεσποτάτο το 1460 και παρά τους τρεισήμισι αιώνες τουρκοκρατίας, διατήρησε έως σήμερα μια αξιόλογη εικόνα του βυζαντινού του μεγαλείου.

Ενας λαβύρινθος από πέτρινα δρομάκια οδηγεί σε επτά πανέμορφες βυζαντινές εκκλησίες με μοναδική αρχιτεκτονική, βυζαντινά οικόσημα και εκπληκτικές τοιχογραφίες, στο κάστρο με την εξαίσια θέα στην κοιλάδα του Ευρώτα με τις ροδοδάφνες και τις πορτοκαλιές, και στα παλάτια των Δεσποτών του Μιστρά, όπου νομίζεις ότι ξαναζωντανεύει ο μεσαιωνικός Μοριάς. Κι αν τύχει και χτυπήσει κάποια καμπάνα της καστροπολιτείας ο αέρας φέρνει από μακριά τους στίχους του Αγγελου Σικελιανού: «Μες στη ροδόφωτη αυγή, για Σε Μεγαλομάτα, τα σημαντήρια εσήμαναν Μυστρά και Καλαμάτα».

Για να περιηγηθείτε στον Μιστρά θα χρειαστείτε αρκετό χρόνο μια και η καστροπολιτεία είναι μεγάλη και τα σπουδαία μνημεία της πολλά. Αν δεν θέλετε να ξοδέψετε χρόνο διαβάζοντας τις κατατοπιστικές πινακίδες, μελετήσετε τον εξαιρετικό οδηγό «Μυστράς, η μεσαιωνική πολιτεία», του καθηγητή Μανόλη Χατζηδάκη (εκδοτική Αθηνών).

Η πρότασή μας είναι να ξεκινήσετε από την επάνω πύλη και να κατηφορίσετε έως την κάτω πύλη (όπου θα έχετε φροντίσει να σας περιμένει αυτοκίνητο). Από την πάνω πύλη ένα καλντερίμι οδηγεί στην κορυφή του βουνού, στο φράγκικο κάστρο. Οπως καταλαβαίνετε, η θέα από εδώ είναι συναρπαστική καθώς μπροστά σας απλώνεται ένα πανόραμα του κάμπου της Σπάρτης και της κοιλάδας του Ευρώτα. 

Η Ευαγγελίστρια, μια από τις μοναδικής ιστορικής αξίας βυζαντινές εκκλησίες του Μιστρά.

Ενα δεύτερο καλντερίμι διασχίζει την Ανω Χώρα και σας οδηγεί στην Κάτω περνώντας από τα σπουδαιότερα μνημεία της καστροπολιτείας: τα παλάτια, τους ναούς της Αγίας Σοφίας, του Αγίου Νικολάου και το μοναστήρι της Παντάνασσας, τη μονή Βροντοχίου με τα δύο καθολικά της, τους Αγίους Θεοδώρους και την Οδηγήτρια (ή Αφεντικό), τον ναό της Περιβλέπτου με τις θαυμάσιες αγιογραφίες του. Κοντά στην Κάτω πύλη, όπου θα τελειώσει η περιήγησή σας, βρίσκεται η μητρόπολη του Μιστρά, ο Αγιος Δημήτριος.

Σύντομη ιστορία

Μετά το 1262 όταν ξεκίνησε η δοξασμένη εποχή του Μιστρά, χτίστηκε γύρω από το κάστρο η Ανω Χώρα που ήταν τειχισμένη. Αργότερα φτιάχτηκαν και άλλα σπίτια εξωτερικά και δημιουργήθηκε η Κάτω Χώρα, ενισχυμένη με τείχος και αυτή. Ο Μιστράς ήκμασε επί Μανουήλ Καντακουζηνού (1349-1380). Από τον επόμενο δεσπότη, τον Θεόδωρο Παλαιολόγο, ξεκίνησε η παρακμή που τον οδήγησε στα χέρια των Τούρκων το 1460, οι οποίοι έφυγαν πυρπολώντας την πόλη το 1825. Οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στη Σπάρτη και οι τελευταίοι έφυγαν από τον Μιστρά το 1953, όταν ξεκίνησε η συντήρηση των μνημείων από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Το 1989 με απόφαση της Unesco συμπεριελήφθη στον κατάλογο μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Στα παλάτια, στην Περίβλεπτο και στο «Αφεντικό»

Λείψανα βυζαντινών κτισμάτων στον Μιστρά. Οι περισσότερες οικίες στην καστροπολιτεία είχαν τα δωμάτια στον όροφο και στο ισόγειο μαγειρεία, αποθήκες και στάβλους.

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΠΑΛΑΤΙΩΝ

  Μοναδικό συγκρότημα ανακτόρων από τη βυζαντινή εποχή και επιβλητικό μνημείο. Εδώ ήταν η έδρα του πολιτικού δεσπότη του Μοριά. Ο θρόνος βρισκόταν σε μια ενιαία αίθουσα με διαστάσεις 36 μ. χ 10 μ. Η αρχική πτέρυγα (η ανατολική) χτίστηκε στα χρόνια των Βιλεαρδουίνων και οι υπόλοιπες στα χρόνια των Καντακουζηνών. Η τελευταία φάση, η βόρεια, χρονολογείται στα χρόνια των Παλαιολόγων, στις αρχές του 15ου αιώνα. Το παλάτι διέθετε σύστημα θέρμανσης (σπάνιο για την εποχή) και διακρίνονται ακόμη οι οκτώ καμινάδες που προεξέχουν από το κτίριο ως αντηρίδες. Σ’ αυτές τις καμινάδες κατέληγαν ισάριθμοι καυστήρες ξύλου στο υπόγειο. Στα σπίτια που υψώνονται γύρω από τα Παλάτια, πιθανότατα κατοικούσαν τα μέλη της αριστοκρατίας από την οποία προέρχονταν και οι αξιωματούχοι του Δεσποτάτου.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

  Ιστορικός ναός με μοναδική διακόσμηση. Είναι ο αρχαιότερος του Μιστρά και χτίστηκε πριν από το 1270 από τον μητροπολίτη Λακεδαίμονος Ευγένιο. Ανακαινίστηκε από τους μητροπολίτες Νικηφόρο και Ματθαίο. Αποτέλεσε τον Μητροπολιτικό ναό της πόλης και έδρα του Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας. Διασώζει εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες (από το 1270 έως το α’ μισό του 15ου αιώνα), αλλά ένα μέρος από αυτές καταστράφηκαν όταν τον 15ο αιώνα ο ναός έγινε πεντάτρουλος σταυροειδής από τρίκλιτη βασιλική που ήταν αρχικά. Εδώ στέφθηκε το 1449 ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, μέχρι τότε Δεσπότης του Μιστρά. Παρατηρήστε τον ανάγλυφο βυζαντινό δικέφαλο αετό στο δάπεδο του ναού (πιθανότατα έργο του 14ου αιώνα), τα δύο προσκυνητάρια με ανάγλυφα φυτικά σχέδια στα μέτωπα των πεσσών του Ιερού και τα διαφορετικών εποχών θωράκια στο διάζωμα του υπερώου.

Η ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΣ

 Κομψότατος βυζαντινός ναός, δίστυλος σταυροειδής εγγεγραμμένος, με τρεις πενταγωνικές εξωτερικά αψίδες στο Ιερό και είσοδο στη βόρεια πλευρά. Σώζονται αγιογραφίες του γ΄ τέταρτου του 14ου αιώνα, και αποτελούν έργο τεσσάρων ζωγράφων υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας. Σώζονται επίσης πολλά μέρη από τον εξαιρετικό γλυπτό διάκοσμο. Η Περίβλεπτος, καθολικό μονής αφιερωμένης στην Παναγία, κτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα πιθανότατα από τον πρώτο Δεσπότη του Μιστρά Μανουήλ Καντακουζηνό και τη σύζυγό του Ισαβέλλα de Lusignan.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ (ΑΦΕΝΤΙΚΟ)


 Πολύ εντυπωσιακός βυζαντινός ναός χτισμένος τον 14ο αιώνα από τον ηγούμενο της μονής Βροντοχίου Παχώμιο, ως καθολικό μοναστηριού. Ο ρυθμός του συνδυάζει τη βασιλική στο ισόγειο με τον πεντάτρουλο εγγεγραμμένο σταυροειδή στο υπερώο. Το επιβλητικό σύνολο τονίζουν οι αψίδες, τα κλίτη και τα πυργόσχημα παρεκκλήσιά της. 

Το φράγκικο κάστρο πάνω στον βράχο που παλιότερα λεγόταν Μυτζηθράς.

Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ

 Είναι το καθολικό της πατριαρχικής μονής του Ζωοδότη Χριστού, που ίδρυσε στα μέσα του 14ου αιώνα ο Μανουήλ Καντακουζηνός, και βρίσκεται στη συνοικία των παλατιών. Είναι ναός δίστυλος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και έχει πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και ωραία μαρμαροθετήματα. Η Παντάνασσα είναι βυζαντινό μοναστήρι το οποίο σήμερα λειτουργεί και είναι γυναικείο με έξι μοναχές (είναι το μοναδικό μέρος του Μιστρά που κατοικείται). Το καθολικό είναι ναός βυζαντινός και μεγαλοπρεπέστατος χτισμένος το 1428 που ξεχωρίζει καθώς υψώνεται πάνω στην απότομη πλαγιά. Από το παλιό μοναστήρι σήμερα κατοικείται μόνο η ανατολική πτέρυγα των κελιών.

ΓΙΑΤΙ «ΑΦΕΝΤΙΚΟ»;

 «Αφεντικό» ονομάζεται ο ναός της Παναγίας Οδηγήτριας και σύμφωνα με το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού η επωνυμία προέρχεται από τη φράση «ναός αφεντικός» και τη λέξη «αυθέντης - αφέντης» που χαρακτήριζε τους δεσπότες. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και πολυτέλεια που είχε ο ναός τον έκαναν λοιπόν έναν «ναό αφεντικό».

ΟΙ ΟΙΚΙΕΣ

Καθρεφτίζουν ολοκάθαρα την ποιότητα ζωής των κατοίκων του Μιστρά και σώζονται αρκετές και καλοδιατηρημένες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα αρχοντικά του Λάσκαρη και του Φραγκόπουλου στην Κάτω Χώρα και το Παλατάκι στην Ανω Χώρα του Μιστρά. Οι περισσότερες οικίες είχαν τα δωμάτια στον όροφο και στο ισόγειο μαγειρεία, αποθήκες και στάβλους.

Τα Παλάτια όπου βρισκόταν η έδρα του πολιτικού δεσπότη του Μοριά.

ΩΡΑΡΙΑ
Ο αρχαιολογικός χώρος είναι ανοικτός καθημερινά από τις 8:30 έως τις 15:00. Τη θερινή περίοδο κλείνει στις 19:00. Παραμένει κλειστός στις εθνικές εορτές και στις αργίες των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και του Πάσχα.