Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΒΛΑΧΕΡΝΑΣ είναι επιβλητικός βυζαντινός ναός του 10ου-13ου αι., με μεταγενέστερες επεμβάσεις, στο χωριό Βλαχέρνα έξω από την Άρτα. Κτισμένη αρχικά ως καθολικό μοναστηριού στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής και διακοσμημένη με τοιχογραφίες, γλυπτά, μαρμαροθετήματα και ψηφιδωτά, η Παναγία της Βλαχέρνας λειτούργησε ως ταφικός ναός της οικογένειας των Κομνηνών-Δουκάδων, ηγεμόνων του Δεσποτάτου της Ηπείρου.
Αναδημοσίευση από τη σελίδα http://vlaherna.gr/
Ο ναός δεσπόζει στο κέντρο του ομώνυμου χωριού, αποτελεί ένα στολίδι και ένα λαμπρό παράδειγμα της δόξας και της θρησκευτικότητας των χριστιανών της βυζαντινής Άρτας και των Κομνηνοδουκάδων δεσποτών τους. Ιδρύθηκε στις αρχές του 10ου αιώνα ως τρίκλιτη θολωτή βασιλική και στα μέσα του 12ου αιώνα μετασκευάστηκε επί Μιχαήλ Β΄ σε βασιλική με τρούλλους. Ο νάρθηκας προστέθηκε λίγο αργότερα, ενώ το κωδωνοστάσιο ενσωματώθηκε στη δυτική πλευρά του ναού κατά το 19ο αιώνα. Γύρω από το ναό υπάρχει τείχος, το οποίο είναι μεταγενέστερο, χτίστηκε το 1833. Ο κάλφας (βοηθός) του αρχιμάστορα που έχτισε το ναό, έχτισε αργότερα το ναό της Παρηγορίτισσας στην Άρτα. Ο τελευταίος είναι μάλιστα τόσο μεγαλόπρεπος που παρέμεινε το δημώδες: “Έβγα κυρά Βλαχιόρνα να ιδεις τ’ν Παρηγορίτ’σα”.
Αν και παρουσιάζει πολλά προβλήματα σήμερα ο ναός, ασκεί εντούτοις μια ξεχωριστή γοητεία όχι τόσο βέβαια για την πρωτότυπη αρχιτεκτονική του, όσο για το μεγάλο όνομα και την ιστορία, που κουβαλάει πάνω του, στοιχεία πολύτιμα που σημαδεύουν την τέχνη και την τεχνοτροπία μιας συγκεκριμένης εποχής, της ακμής του δεσποτάτου της Ηπείρου με πρωτεύουσα την Άρτα.
Η είσοδος στον κυρίως ναό γίνεται από μια χαμηλή πόρτα στη δυτική πλευρά δια μέσου του νάρθηκα. Πάνω από τη είσοδο υπάρχει μία μαρμάρινη πλάκα που αναπαριστάνει τον άγγελο Γαβριήλ. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, η πλάκα αυτή έπεσε 3 φορές εξαιτίας των βομβαρδισμών από την Άρτα, όμως δεν έσπασε και παραμένει ακόμα εκεί. Τα κλίτη σκεπάζονται με ημικυλινδρικές καμάρες και διακόπτονται στο μέσον από τρούλλους. Η καμάρα του μεσαίου κλίτους είναι ψηλότερη.
Ο φωτισμός του ναού γίνεται κυρίως από τα παράθυρα του τρούλλου στο μεσαίο κλίτος και από αυτά των περιμετρικών πλευρών. Έτσι δημιουργείται ένας ήπιος φωτισμός, όπως αρμόζει σε καθολικό μονής.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το δάπεδο του ναού, το οποίο ήταν στρωμένο με μεγάλες μαρμάρινες πλάκες λευκού χρώματος, που περιμετρικά έφεραν πολύχρωμα μαρμαροθετημένα πλαίσια. Σήμερα σώζονται αυτά του μεσαίου κλίτους και μερικά στα πλάγια. Τα κατεστραμμένα αντικαταστάθηκαν με πέτρινες πλάκες.
Στη δυτική πλευρά του κυρίως ναού στο βόρειο και νότιο τοίχο υπάρχουν δύο ορθογώνιοι τάφοι, οι οποίοι ανήκουν σε μέλη της οικογένειας των Κομνηνοδουκάδων. Δυστυχώς οι τυμβωρύχοι κατέστρεψαν την αρχική γλυπτική διακόσμηση των τάφων. Διασώθηκε μόνο η οριζόντια ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα του βορείου τάφου και σκόρπια κομμάτια που φυλάσσονται στο μουσείο. Ο νότιος τάφος, που είναι περισσότερο ογκώδης, διατηρούσε ανάγλυφη διακόσμηση σ' όλες τις πλευρές του. Δυστυχώς έχουν αποκολληθεί οι μαρμάρινες αυτές γλυπτές παραστάσεις και έχουν αντικατασταθεί με τσιμεντένια επένδυση.
Το τέμπλο του ναού είναι ξύλινο και αντικατέστησε το μαρμάρινο, που καταστράφηκε επί Τουρκοκρατίας.
Η τοιχοποιΐα του καθολικού αποτελείται από συνεχείς οριζόντιες στρώσεις κοινών ασβεστολίθων, που χωρίζονται από μονή σειρά πλίνθων. Στα τριγωνικά τμήματα όπου καταλήγουν οι στέγες καθώς και στους τρούλλους η τοιχοποιΐα αποτελείται εξολοκλήρου από οπτοπλίνθους είτε σαν υλικό δομής είτε σαν κεραμοπλαστικό διάκοσμο.
Η στέγαση του ναού γίνεται με δίρριχτη στέγη, η οποία καλύπτει και τα τρία κλίτη. Στο κέντρο δεσπόζει ο οκταγωνικός τρούλλος κατασκευασμένος από πλίνθους. Πιο χαμηλά απ' αυτόν βρίσκονται οι τρούλλοι κρυμμένοι πίσω από τριγωνικά αετώματα, που υψώνονται επάνω στο βόρειο και νότιο τοίχο του μνημείου.
Στη δυτική πλευρά του κυρίως ναού υπάρχει νάρθηκας μεταγενέστερος με διαφορετική τοιχοποιΐα. Η είσοδος σ' αυτός γίνεται από δύο χαμηλές πόρτες στη βόρεια και νότια πλευρά. Ο νάρθηκας διαιρείται σε τρία μέρη, τα οποία αντιστοιχούν στο πλάτος των κλιτών του ναού. Οι σωζόμενες τοιχογραφίες του παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον καθώς απεικονίζουν σκηνές από τη λειτανία της μαρμάρινης εικόνας της Παναγίας της Οδηγήτριας στην Κωνσταντινούπολη, όπου πλήθος πιστών παρακολουθεί την περιφορά της χειροποίητης εικόνας.
Εξετάζοντας τον εσωτερικό διάκοσμο της Βλαχέρνας παρατηρούμε, σύμφωνα με τις πληροφορίες της κ.Ποταμιάνου, πως αυτός συμπληρώθηκε σε δύο φάσεις εργασιών. Στην πρώτη φάση, γύρω στα μέσα του 13ου αιώνα, όπως φαίνεται η ζωγράφιση του κυρίως ναού και του Ιερού. Σε δεύτερη φάση έγινε η ζωγράφιση του νάρθηκα, που κατασκευάστηκε αργότερα. Από τις τοιχογραφίες του ναού έχουν αποκαλυφθεί σκηνές από το βίο της Παναγίας στην πρόθεση, παραστάσεις από θαύματα, τα πάθη και τα μετά την Ανάσταση του Χριστού, στο βόρειο και το νότιο κλίτος δυτικά τμήμα της Πεντηκοστής και στο τύμπανο του τρούλλου του νοτίου κλίτους πολλές μορφές αγίων και διακοσμητικά θέματα. Η έρευνα της κ.Ποταμιάνου έδειξε πως των δύο εξαιρετικών ζωγράφων που εργάστηκαν (ο ένας στο νότιο και ο άλλος στο βόρειο κλίτος) κοινό τους γνώρισμα είναι ο τρόπος που συγκεράζουν και αναμορφώνουν σ' ένα σύνολο με ιδιότυπο χαρακτήρα παρωχημένα στη χρήση τους στοιχεία, απ' τη ζωγραφική παράδοση του 12ου κυρίως αιώνα, με σύγχρονα στοιχεία, που αντανακλούν διάφορες ανάλογα τάσεις της εποχής.
Στο νεότερο νάρθηκα έχουν ανακαλυφθεί τμήματα από συνθέσεις Συνόδων, τη φιλοξενία του Αβραάμ, μορφές αγίων και διακοσμητικά θέματα και τη λειτάνευση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Οδηγήτριας της Βασιλεύουσας, που αναφέραμε πιο πάνω.
Η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στο ναό της Παναγίας της Βλαχέρνας δεν είναι και τόσο ευχάριστη. Το βασικό πρόβλημα είναι η υγρασία, που προκαλεί πολλές φθορές στην τοιχοποιία. Το δάπεδο του κυρίως ναού με τα ψηφιδωτά είναι καλυμμένο με ξύλινα βάθρα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ανισόπεδα επίπεδα αφ' ενός και αφ' ετέρου να μη διακρίνονται τα ψηφιδωτά.
Άλλο σημαντικό στοιχείο για την αναβάθμιση του όλου χώρου είναι το τέμπλο, το οποίο αποτελείται από πολλά κομμάτια διαφορετικά μεταξύ τους και χωρίς συνοχή. Εκτός αυτού το μεγάλο ύψος του εμποδίζει τη θέα της Πλατυτέρας και των άλλων τοιχογραφιών στην κόγχη του Ιερού. Ρήγματα παρουσιάζει και η τοιχοποιία πάνω από τη χαμηλή πόρτα εισόδου. Η τεχνική και τα ακριβά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στη διακόσμηση του ναού της Παναγίας της Βλαχέρνας, δείχνουν ευθύς εξαρχής την προσοχή που δόθηκε στο έργο από μέρους των χορηγών και την εκτέλεσή του από έμπειρους ζωγράφους, που κατείχαν τα μυστικά της τέχνης τους. Εξωτερικά παρατηρούνται φθορές στα κονιάματα, τόσο στις τοιχογραφίες, όσο και σ' αυτά του κεραμοπλαστικού διακόσμου και των τρούλλων.
Ως εκ τούτου λοιπόν απαιτείται άμεσα συντήρηση και ανάδειξη των τοιχογραφιών, με την ανανέωση των επιχρισμάτων και την αποκατάσταση των δύο τάφων με την καθαίρεση των τσιμέντων και την αντικατάστασή τους με υλικά αρμόζοντα στην αισθητική και την ιστορία του ναού. Επίσης χρειάζεται επιδιόρθωση του δαπέδου του νάρθηκα με πλάκες λευκού χρώματος, προκειμένου να φωτιστεί ο χώρος, αφού δεν υπάρχουν παράθυρα. Τα ψηφιδωτά πρέπει να καλυφθούν με υάλινο δάπεδο αντί του ξύλινου βάθρου. Πρέπει ακόμη να γίνει αλλαγή της στέγης με βυζαντινά κεραμίδια, καθαίρεση των σαθρών κονιαμάτων και αρμολόγηση με ειδικό κονίαμα. Για την υγρασία συνίσταται αποχρωμάτωση και τοποθέτηση υδρορροών. Το τέμπλο θέλει αντικατάσταση και οι σπουδαίες τοιχογραφίες συντήρηση. Απαιτείται τέλος και αποκατάσταση του περιβάλλοντος χώρου.
Η εκκλησία γιορτάζει στις 2 Ιουλίου (Κατάθεσις Τιμίας Εσθήτος Θεοτόκου εν Βλαχέρναις). Την παραμονή (1/7) πλήθος πιστών από διάφορα χωριά του νομού αλλά και από γειτονικούς νομούς επισκέπτονται το ναό. Αλλά και τις άλλες μέρες του χρόνου οι επισκέπτες δεν λείπουν. Πλήθος τουριστών από χώρες της Ευρώπης έρχονται στο μικρό μας χωριό για να δουν την εκκλησία.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ τον πατέρα Δημήτριο Τζουρμανά (Ιερέα του ναού της Παναγίας της Βλαχέρνας όταν συντάσσονταν αυτό το κείμενο) για όλες τις παραπάνω πολύτιμες πληροφορίες που μου προσέφερε, αλλά και για όλες του τις προσπάθειες που κατέβαλλε προκειμένου να αποκατασταθεί ο ναός και που δυστυχώς τις περισσότερες φορές προσπίπτουν πάνω στη γραφειοκρατία, την αδιαφορία και τη μιζέρια που δέρνει τούτη εδώ τη χώρα σε θέματα πολιτισμού και ιστορίας.
ΒΙΝΤΕΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου