Ο άλλοτε καθεδρικός Ιερός Ναός των Αγ. Θεοδώρων Σερρών, γνωστός ως Παλαιά Μητρόπολη, όριζε το ιστορικό κέντρο της μεσαιωνικής πόλης των Σερρών, το οποίο στα αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα, σε κώδικες και χρονικά μνημονεύεται ως "Κάστρον" ή "Βαρόσι'' (Τουρκοκρατία).
Είναι μεγάλη ορθογώνια ξυλόστεγη ελληνιστική βασιλική, τρίκλιτη, με κάτω διπλή κιονοστοιχία, υπερώο πάνω, με πλάγια κλίτη και στέγη με φωταγωγό. Το ιερό καλύπτεται από κτιστούς θόλους, η κεντρική αψίδα του από τεταρτοσφαίριο και με παραβήματα (πρόθεση και διακονικό) από τρουλίσκους πλίνθινους.
Η αρχική κατασκευή του μνημείου, που είναι το αρχαιότερο και πολυτιμότερο των Σερρών, ανάγεται σε χρόνους παλαιοχριστιανικούς, δηλ. κατά τον 5ο η 6ο αι. μ.Χ. Κατά καιρούς δέχτηκε διάφορες προσθήκες και επισκευές. Είναι πολύ πιθανό να χτίστηκε πάνω σε ειδωλολατρικό ναό. Μερικοί ισχυρίζονται ότι θεμελιώθηκε τον 11ο αιώνα και άλλοι τον τοποθετούν στις αρχές του 13ου αιώνα. Γεγονός είναι ότι πρώτη έμμεση αλλά σαφή μνεία του Ι. Ναού γίνεται σε μολυβδόβουλα του 11ου και 12ου αιώνα. Έκφραση της λαμπρότητας, της ομορφιάς και του μεγαλείου του ναού ήταν ο εσωτερικός του διάκοσμος με τις πολύχρωμες έξι κολόνες του και την ολόχρυση ψηφιδωτή του εικονογραφία. Χαρακτηριστικό δείγμα των ψηφιδωτών του ήταν η παράσταση της θείας μετάληψης των Αποστόλων (12ου αιώνα) πού κοσμούσε μέχρι το 1913 την κόγχη του ιερού.
Ο πανέμορφος ναός ανακαινίστηκε αρκετές φορές. Έως και τα μέσα του 15ου αιώνα δεν υπάρχουν έγκυρες πληροφορίες για την τύχη του μνημείου. Ο τρόπος όμως κατασκευής του ναού και κυρίως η τελική του μορφή οφείλεται σε μεγάλες και γενναίες επεμβάσεις στη δόμηση του, σε διάφορες χρονικές περιόδους που εύκολα είναι αναγνωρίσιμες. Τα δομικά υλικά αυτών των επεμβάσεων και ο τρόπος κατασκευής μας βοηθούν στην εξαγωγή βάσιμων συμπερασμάτων, που ομαδοποιούν τις απόψεις περί της αρχιτεκτονικής και διακόσμησης του μνημείου των περισσοτέρων από τους έγκριτους μελετητές του ναού.
Την πρώτη βασική επέμβαση στη δόμηση του ιερού έκανε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Βασίλειος ο Β' ως επινίκια ευχαριστία για την επικράτηση του κατά των Βουλγάρων σε δύσβατη περιοχή, όχι μακριά από την πόλη των Σερρών, στις 29 Ιουλίου του 1014. Τότε ο ναός, που ήταν αρχιτεκτονικού ρυθμού Βασιλική με εγκάρσιο κλίτος, μετασχηματίσθηκε. Το ιερό στέφθηκε από καμάρα και τα πλάγια πτερύγια του εγκάρσιου κλίτους επεκτάθηκαν σχηματίζοντας τρίκλιτη βασιλική. Επιγραφικές μαρτυρίες βεβαιώνουν πως ο ναός τον 11ο και 12ο αιώνα ήταν αφιερωμένος μόνο στον Άγιο Θεόδωρο το Στρατηλάτη.
Το 1205 ο ναός καταστράφηκε, όπως και όλη η πόλη των Σερρών, από τους Βουλγάρους του Ιωαννίτση. Το 1221 την πόλη των Σερρών κατακτά ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Άγγελος Κομνηνός, που για τη σπουδαία του νίκη επί των Φράγκων του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως Ροβέρτου Β', νίκη που τον οδήγησε στην κατάκτηση της Θεσσαλονίκης, επισκευάζει το ναό και τον πλουτίζει, ως έκφραση ευχαριστίας προς τους προστάτες Αγίους του με σπουδαία ψηφιδωτά, συμπληρώνοντας την ψηφιδωτή διακόσμηση του ναού που είχε αρχίσει να γίνεται από το τελευταίο τέταρτο του 11ου αιώνα.
Την πρώτη βασική επέμβαση στη δόμηση του ιερού έκανε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Βασίλειος ο Β' ως επινίκια ευχαριστία για την επικράτηση του κατά των Βουλγάρων σε δύσβατη περιοχή, όχι μακριά από την πόλη των Σερρών, στις 29 Ιουλίου του 1014. Τότε ο ναός, που ήταν αρχιτεκτονικού ρυθμού Βασιλική με εγκάρσιο κλίτος, μετασχηματίσθηκε. Το ιερό στέφθηκε από καμάρα και τα πλάγια πτερύγια του εγκάρσιου κλίτους επεκτάθηκαν σχηματίζοντας τρίκλιτη βασιλική. Επιγραφικές μαρτυρίες βεβαιώνουν πως ο ναός τον 11ο και 12ο αιώνα ήταν αφιερωμένος μόνο στον Άγιο Θεόδωρο το Στρατηλάτη.
Το 1205 ο ναός καταστράφηκε, όπως και όλη η πόλη των Σερρών, από τους Βουλγάρους του Ιωαννίτση. Το 1221 την πόλη των Σερρών κατακτά ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Άγγελος Κομνηνός, που για τη σπουδαία του νίκη επί των Φράγκων του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως Ροβέρτου Β', νίκη που τον οδήγησε στην κατάκτηση της Θεσσαλονίκης, επισκευάζει το ναό και τον πλουτίζει, ως έκφραση ευχαριστίας προς τους προστάτες Αγίους του με σπουδαία ψηφιδωτά, συμπληρώνοντας την ψηφιδωτή διακόσμηση του ναού που είχε αρχίσει να γίνεται από το τελευταίο τέταρτο του 11ου αιώνα.
Το 1255 ο αυτοκράτορας του Κράτους της Νικαίας Θεόδωρος Β' ο Λάσκαρης, ως αντίδωρο για τη θεία βοήθεια των Αγίων Θεοδώρων στην κατάκτηση του Μελενίκου από τα στρατεύματα του, στολίζει τις εικόνες του ναού με χρυσό και άργυρο. Έκτοτε οι φθορές του χρόνου αντιμετωπίσθηκαν με παρεμβάσεις μικρής μάλλον εκτάσεως. Το 1571 ο ναός λεηλατείται από τους Τούρκους, ενώ το 1849 από πυρκαγιά παθαίνει μεγάλες ζημιές. Στις 29 Ιουνίου του 1913 ο ναός, όπως και η πόλη των Σερρών, καταστρέφονται ολοσχερώς από τους Βουλγάρους.
Το 1938 άρχισαν οι αναστηλωτικές εργασίες από τον Α. Ορλάνδο και ολοκληρώθηκαν το 1959 από τον Ε. Στίκα. Ο ναός, ως μνημειακό κτίριο, κινδύνευε σοβαρά από τις φθορές του χρόνου. Με παρέμβαση της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης το μνημείο επισκευάσθηκε και ανασυνδέθηκε ως προσκυνηματικός ναός με τη θρησκευτική ζωή της πόλης.
Το 1938 άρχισαν οι αναστηλωτικές εργασίες από τον Α. Ορλάνδο και ολοκληρώθηκαν το 1959 από τον Ε. Στίκα. Ο ναός, ως μνημειακό κτίριο, κινδύνευε σοβαρά από τις φθορές του χρόνου. Με παρέμβαση της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης το μνημείο επισκευάσθηκε και ανασυνδέθηκε ως προσκυνηματικός ναός με τη θρησκευτική ζωή της πόλης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου