Μιστράς: Βυζαντινό φως του φθινοπώρου

Oσες φορές κι αν έρθεις στον Μιστρά δεν είναι αρκετές. Ελάχιστα μέρη στην Ελλάδα διατηρούν μια τέτοια ατμόσφαιρα κι ένα τόσο σημαντικό σύνολο βυζαντινών και μεσαιωνικών μνημείων. Τώρα το φθινόπωρο που η ζέστη λιγοστεύει και το φως μαλακώνει, οι συνθήκες είναι ιδανικές για απολαυστικούς περιπάτους στην ονομαστή καστροπολιτεία. Και βέβαια πολύ κοντά στον Μιστρά υπάρχουν ωραία χωριά, θαυμάσια μονοπάτια και αναρριχητικές διαδρομές που κάνουν αυτήν την εκδρομή ακόμη πιο ενδιαφέρουσα

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ "ΕΘΝΟΣ"

Περιήγηση στην ιστορική καστροπολιτεία

Οι κεραμιδένιες στέγες του Μιστρά υψώνονται κάτω από τις μολυβένιες ορθοπλαγιές του Ταΰγετου και ορίζουν έναν από τους πιο συναρπαστικούς αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας. Η ανείπωτης γραφικότητας βυζαντινή πόλη δημιουργήθηκε εκεί όπου αρχικά υπήρχε ένα σκέτο κάστρο, το οποίο ίδρυσε το 1249 ο Γουλιέλμος Βιλεαρδουίνος, στον λόφο που λεγόταν Μυτζηθράς (λένε πως θύμιζε στην όψη το γνωστό νόστιμο τυρί).

Αργότερα χτίστηκαν ολόγυρα πολλά πέτρινα σπιτάκια και από το 1262, όταν ο Μοριάς πέρασε στους Βυζαντινούς, ο Μιστράς έγινε η ισχυρότερη βυζαντινή πολιτεία στη Νότια Ελλάδα και πρωτεύουσα στο Δεσποτάτο του Μορέως. Οι Καντακουζηνοί και οι Παλαιολόγοι δεσπότες του Μιστρά έχασαν την πόλη και το Δεσποτάτο το 1460 και παρά τους τρεισήμισι αιώνες τουρκοκρατίας, διατήρησε έως σήμερα μια αξιόλογη εικόνα του βυζαντινού του μεγαλείου.

Ενας λαβύρινθος από πέτρινα δρομάκια οδηγεί σε επτά πανέμορφες βυζαντινές εκκλησίες με μοναδική αρχιτεκτονική, βυζαντινά οικόσημα και εκπληκτικές τοιχογραφίες, στο κάστρο με την εξαίσια θέα στην κοιλάδα του Ευρώτα με τις ροδοδάφνες και τις πορτοκαλιές, και στα παλάτια των Δεσποτών του Μιστρά, όπου νομίζεις ότι ξαναζωντανεύει ο μεσαιωνικός Μοριάς. Κι αν τύχει και χτυπήσει κάποια καμπάνα της καστροπολιτείας ο αέρας φέρνει από μακριά τους στίχους του Αγγελου Σικελιανού: «Μες στη ροδόφωτη αυγή, για Σε Μεγαλομάτα, τα σημαντήρια εσήμαναν Μυστρά και Καλαμάτα».

Για να περιηγηθείτε στον Μιστρά θα χρειαστείτε αρκετό χρόνο μια και η καστροπολιτεία είναι μεγάλη και τα σπουδαία μνημεία της πολλά. Αν δεν θέλετε να ξοδέψετε χρόνο διαβάζοντας τις κατατοπιστικές πινακίδες, μελετήσετε τον εξαιρετικό οδηγό «Μυστράς, η μεσαιωνική πολιτεία», του καθηγητή Μανόλη Χατζηδάκη (εκδοτική Αθηνών).

Η πρότασή μας είναι να ξεκινήσετε από την επάνω πύλη και να κατηφορίσετε έως την κάτω πύλη (όπου θα έχετε φροντίσει να σας περιμένει αυτοκίνητο). Από την πάνω πύλη ένα καλντερίμι οδηγεί στην κορυφή του βουνού, στο φράγκικο κάστρο. Οπως καταλαβαίνετε, η θέα από εδώ είναι συναρπαστική καθώς μπροστά σας απλώνεται ένα πανόραμα του κάμπου της Σπάρτης και της κοιλάδας του Ευρώτα. 

Η Ευαγγελίστρια, μια από τις μοναδικής ιστορικής αξίας βυζαντινές εκκλησίες του Μιστρά.

Ενα δεύτερο καλντερίμι διασχίζει την Ανω Χώρα και σας οδηγεί στην Κάτω περνώντας από τα σπουδαιότερα μνημεία της καστροπολιτείας: τα παλάτια, τους ναούς της Αγίας Σοφίας, του Αγίου Νικολάου και το μοναστήρι της Παντάνασσας, τη μονή Βροντοχίου με τα δύο καθολικά της, τους Αγίους Θεοδώρους και την Οδηγήτρια (ή Αφεντικό), τον ναό της Περιβλέπτου με τις θαυμάσιες αγιογραφίες του. Κοντά στην Κάτω πύλη, όπου θα τελειώσει η περιήγησή σας, βρίσκεται η μητρόπολη του Μιστρά, ο Αγιος Δημήτριος.

Σύντομη ιστορία

Μετά το 1262 όταν ξεκίνησε η δοξασμένη εποχή του Μιστρά, χτίστηκε γύρω από το κάστρο η Ανω Χώρα που ήταν τειχισμένη. Αργότερα φτιάχτηκαν και άλλα σπίτια εξωτερικά και δημιουργήθηκε η Κάτω Χώρα, ενισχυμένη με τείχος και αυτή. Ο Μιστράς ήκμασε επί Μανουήλ Καντακουζηνού (1349-1380). Από τον επόμενο δεσπότη, τον Θεόδωρο Παλαιολόγο, ξεκίνησε η παρακμή που τον οδήγησε στα χέρια των Τούρκων το 1460, οι οποίοι έφυγαν πυρπολώντας την πόλη το 1825. Οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στη Σπάρτη και οι τελευταίοι έφυγαν από τον Μιστρά το 1953, όταν ξεκίνησε η συντήρηση των μνημείων από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Το 1989 με απόφαση της Unesco συμπεριελήφθη στον κατάλογο μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Στα παλάτια, στην Περίβλεπτο και στο «Αφεντικό»

Λείψανα βυζαντινών κτισμάτων στον Μιστρά. Οι περισσότερες οικίες στην καστροπολιτεία είχαν τα δωμάτια στον όροφο και στο ισόγειο μαγειρεία, αποθήκες και στάβλους.

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΠΑΛΑΤΙΩΝ

  Μοναδικό συγκρότημα ανακτόρων από τη βυζαντινή εποχή και επιβλητικό μνημείο. Εδώ ήταν η έδρα του πολιτικού δεσπότη του Μοριά. Ο θρόνος βρισκόταν σε μια ενιαία αίθουσα με διαστάσεις 36 μ. χ 10 μ. Η αρχική πτέρυγα (η ανατολική) χτίστηκε στα χρόνια των Βιλεαρδουίνων και οι υπόλοιπες στα χρόνια των Καντακουζηνών. Η τελευταία φάση, η βόρεια, χρονολογείται στα χρόνια των Παλαιολόγων, στις αρχές του 15ου αιώνα. Το παλάτι διέθετε σύστημα θέρμανσης (σπάνιο για την εποχή) και διακρίνονται ακόμη οι οκτώ καμινάδες που προεξέχουν από το κτίριο ως αντηρίδες. Σ’ αυτές τις καμινάδες κατέληγαν ισάριθμοι καυστήρες ξύλου στο υπόγειο. Στα σπίτια που υψώνονται γύρω από τα Παλάτια, πιθανότατα κατοικούσαν τα μέλη της αριστοκρατίας από την οποία προέρχονταν και οι αξιωματούχοι του Δεσποτάτου.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

  Ιστορικός ναός με μοναδική διακόσμηση. Είναι ο αρχαιότερος του Μιστρά και χτίστηκε πριν από το 1270 από τον μητροπολίτη Λακεδαίμονος Ευγένιο. Ανακαινίστηκε από τους μητροπολίτες Νικηφόρο και Ματθαίο. Αποτέλεσε τον Μητροπολιτικό ναό της πόλης και έδρα του Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας. Διασώζει εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες (από το 1270 έως το α’ μισό του 15ου αιώνα), αλλά ένα μέρος από αυτές καταστράφηκαν όταν τον 15ο αιώνα ο ναός έγινε πεντάτρουλος σταυροειδής από τρίκλιτη βασιλική που ήταν αρχικά. Εδώ στέφθηκε το 1449 ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, μέχρι τότε Δεσπότης του Μιστρά. Παρατηρήστε τον ανάγλυφο βυζαντινό δικέφαλο αετό στο δάπεδο του ναού (πιθανότατα έργο του 14ου αιώνα), τα δύο προσκυνητάρια με ανάγλυφα φυτικά σχέδια στα μέτωπα των πεσσών του Ιερού και τα διαφορετικών εποχών θωράκια στο διάζωμα του υπερώου.

Η ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΣ

 Κομψότατος βυζαντινός ναός, δίστυλος σταυροειδής εγγεγραμμένος, με τρεις πενταγωνικές εξωτερικά αψίδες στο Ιερό και είσοδο στη βόρεια πλευρά. Σώζονται αγιογραφίες του γ΄ τέταρτου του 14ου αιώνα, και αποτελούν έργο τεσσάρων ζωγράφων υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας. Σώζονται επίσης πολλά μέρη από τον εξαιρετικό γλυπτό διάκοσμο. Η Περίβλεπτος, καθολικό μονής αφιερωμένης στην Παναγία, κτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα πιθανότατα από τον πρώτο Δεσπότη του Μιστρά Μανουήλ Καντακουζηνό και τη σύζυγό του Ισαβέλλα de Lusignan.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ (ΑΦΕΝΤΙΚΟ)


 Πολύ εντυπωσιακός βυζαντινός ναός χτισμένος τον 14ο αιώνα από τον ηγούμενο της μονής Βροντοχίου Παχώμιο, ως καθολικό μοναστηριού. Ο ρυθμός του συνδυάζει τη βασιλική στο ισόγειο με τον πεντάτρουλο εγγεγραμμένο σταυροειδή στο υπερώο. Το επιβλητικό σύνολο τονίζουν οι αψίδες, τα κλίτη και τα πυργόσχημα παρεκκλήσιά της. 

Το φράγκικο κάστρο πάνω στον βράχο που παλιότερα λεγόταν Μυτζηθράς.

Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ

 Είναι το καθολικό της πατριαρχικής μονής του Ζωοδότη Χριστού, που ίδρυσε στα μέσα του 14ου αιώνα ο Μανουήλ Καντακουζηνός, και βρίσκεται στη συνοικία των παλατιών. Είναι ναός δίστυλος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και έχει πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και ωραία μαρμαροθετήματα. Η Παντάνασσα είναι βυζαντινό μοναστήρι το οποίο σήμερα λειτουργεί και είναι γυναικείο με έξι μοναχές (είναι το μοναδικό μέρος του Μιστρά που κατοικείται). Το καθολικό είναι ναός βυζαντινός και μεγαλοπρεπέστατος χτισμένος το 1428 που ξεχωρίζει καθώς υψώνεται πάνω στην απότομη πλαγιά. Από το παλιό μοναστήρι σήμερα κατοικείται μόνο η ανατολική πτέρυγα των κελιών.

ΓΙΑΤΙ «ΑΦΕΝΤΙΚΟ»;

 «Αφεντικό» ονομάζεται ο ναός της Παναγίας Οδηγήτριας και σύμφωνα με το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού η επωνυμία προέρχεται από τη φράση «ναός αφεντικός» και τη λέξη «αυθέντης - αφέντης» που χαρακτήριζε τους δεσπότες. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και πολυτέλεια που είχε ο ναός τον έκαναν λοιπόν έναν «ναό αφεντικό».

ΟΙ ΟΙΚΙΕΣ

Καθρεφτίζουν ολοκάθαρα την ποιότητα ζωής των κατοίκων του Μιστρά και σώζονται αρκετές και καλοδιατηρημένες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα αρχοντικά του Λάσκαρη και του Φραγκόπουλου στην Κάτω Χώρα και το Παλατάκι στην Ανω Χώρα του Μιστρά. Οι περισσότερες οικίες είχαν τα δωμάτια στον όροφο και στο ισόγειο μαγειρεία, αποθήκες και στάβλους.

Τα Παλάτια όπου βρισκόταν η έδρα του πολιτικού δεσπότη του Μοριά.

ΩΡΑΡΙΑ
Ο αρχαιολογικός χώρος είναι ανοικτός καθημερινά από τις 8:30 έως τις 15:00. Τη θερινή περίοδο κλείνει στις 19:00. Παραμένει κλειστός στις εθνικές εορτές και στις αργίες των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και του Πάσχα.

Το όνομα Ρωμαίος -Έλλην

 Ρωμαίος = Γραικός = Έλληνας, ο νέος και όχι ο αρχαίος.

Ρωμαϊκά ή Ρωμαίικα = η απλή, κοινή ελληνική ή νεότερη ελληνική

Ρωμαϊκός ή Ρωμαίικος= ο των νεοτέρων Ελλήνων

Ελληνικά= τα αρχαία ελληνικά

ANAΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ http://anodosautokratorias.blogspot.gr/

* Το Ρωμαίος φαίνεται να αντιστοιχεί στον νέο Έλληνα (το ελληνικόν έθνος από την βυζαντινή εποχή κι έπειτα) αλλά και στον κάτοικο της Ρώμης και τον πολίτη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

** Το Ρωμαίος χρησιμοποιούταν από τους  Έλληνες και μετά το 1453 όπου δεν υπήρχε ρωμαϊκή αρχή, συνεπώς στο Βυζάντιο (=η εκχριστιανισμένη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του ελληνικού έθνους , Αύγουστος Heisenberg) ,το Ρωμαίος δεν είχε μόνο πολιτική χροιά αλλά αναφερόταν και στον Έλληνα στο γένος.

Παρακάτω παρουσιάζονται τα σχετικά λήμματα από μεταβυζαντινά λεξικά :

Παρακάτω παρουσιάζονται τα σχετικά λήμματα από μεταβυζαντινά λεξικά :

ΜΕΓΑΛΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

ΜΕΓΑΛΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

William Goulielmos,  ιστορικός, συγγραφέας

 

             Γιά την Δύση ο μεσαίωνας ξεκινά το 476 μΧ με την εκθρόνιση του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ρωμύλου Αυγουστήλου από τον Γερμανό στρατηγό magister militum Οδόακρο. Το μεγαλύτερο μέρος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους κατέρρευσε όμως αρκετά χρόνια πριν, στα Γερμανικά φύλα. Το ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος, ή Βυζάντιο, δεν γνωρίζει μεσαίωνα. Το Βυζάντιον που εξελληνίσθηκε σε μεγάλο βαθμό με εξαίρεση περιόδους εμφυλίων συρράξεων και ταπεινωτικών ηττών από βαρβάρους αλλά και Δυτικούς, γνωρίζει χρόνια δόξας και μεγάλων ιστορικών μορφών. Πριν εξετάσουμε την ζωή κάποιον ισχυρών γυναικών του Βυζαντίου θα αναφερθούμε στο πώς ζούσαν οι γυναίκες των αντιπάλων του Βυζαντίου. 

            Οι άνδρες των Σλαβικών βασιλείων των Χρωβάτων (Κροατών), Σέρβλων (Σέρβων),  Σλαβο-Βουλγάρων και των Ρως (Ρώσων) έβαζαν τις γεροδεμένες γυναίκες να κάνουν σκληρές χειρωνακτικές δουλειές. Δηλαδή εκεί που το αλέτρι το τραβούσαν κανονικά τα βόδια, οι άνδρες έβαζαν τις γυναίκες να το τραβούν, με σχεδόν υπεράνθρωπη δύναμη. Σε πολλές επιδρομές κατά του Βυζαντίου οι Σλάβες πολεμούσαν μαζί με τους άνδρες. Το έτος 626 μΧ γυναίκες Σλάβες επιτέθηκαν μαζί με τους άνδρες τους σε μονόξυλα κατά της Κωνσταντινούπολης και σφάχτηκαν από τον στρατηγό του Ηράκλειου, Βώνο.  Όπως και οι άνδρες τους, ζούσαν σε φτώχια και σε αμάθεια. Κάποια επιρροή είχαν οι μάγισσες πρωτόγονων θεοτήτων. Στα βάρβαρα και παγανιστικά φύλα σαν τους Σλάβους, Άντες, Τουρκικά φύλα σαν τους Χαζάρους, Πατζινάκες, Κουμάνους κτλ και απομεινάρια Σκύθων οι γυναίκες ζούσαν σαν τους απλούς άνδρες, αλλά ποτέ δεν είχαν εξουσία. Τέλος, στο μεσαιωνικό Ισλάμ οι γυναίκες περίπου είχαν τα ίδια δικαιώματα που έχουν τώρα οι γυναίκες σε αυστηρά μουσουλμανικά καθεστώτα όπως το Ιράν, το Σουδάν και σε ένα βαθμό την Σαουδική Αραβία. Οι Άραβες, Βέρβεροι και Πέρσες είχαν τις γυναίκες σαν όντα ηδονής και αναπαραγωγής, χωρίς δικαιώματα. Στα δυτικά Γερμανόφωνα κράτη οι συνθήκες για τις γυνάικες ήταν φυσικά καλύτερες. 

              Στο Βυζάντιο στις μεγαλουπόλεις οι γυναίκες ζούσαν περίπου όπως και στην παλιά Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι εξέχουσες γυναίκες έπαιρναν τον τίτλο της Ζωστής Πατρικίας, τον αντίστοιχο δηλαδή του Πατρίκιου. Οι αριστοκράτισσες του Βυζαντίου ζούσαν στην χλιδή και η μεσαία ταξη ζούσε σε σαφώς καλύτερες συνθήκες από τους Δυτικούς.          

  

           Θεοδώρα, 500–548 μΧ, ήταν η γνωστή Κύπρια πρώην εταίρα σύζυγος του πανίσχυρου  Αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Κατά την βασιλεία του Ιουστινιανού το μεγαλύτερο μέρος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ανακτήθηκε. Οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Πέρσες, Οστρογότθους, Φράγκους, Βάνδαλους, Γέπιδες κτλ. Η Ιταλία, Νότια Ισπανία, Βόρεια Αφρική και Ιλλυρία ελευθερώθηκαν. Η Θεοδώρα το 532 μΧ κατά την στάση του Νίκα, όταν ο λαός ξεσηκώθηκε κατά του συζύγου της, τον έπεισε να να μην εγκαταλείψει την εξουσία και να πολεμήσει. Ο Ιουστινιανός με την βοήθεια των στρατηγών Βελισάριου και του Γερμανού Μούνδου κατέπνιξε την εξέγερση στο αίμα. Η Θεοδώρα με την βοήθεια της Αντωνίας συζύγου του κόμη Βελισάριου (484–565μΧ) ξεσκέπασαν την συνωμοσία του Ιωάννη του Καππαδόκη, κατά του Ιουστινιανού. 

                 Η Αντωνία η οποία συνόδευε τον σύζυγο της στις εκστρατίες σκότωσε πολλούς Γερμανούς με τον καταπέλτη της, στις δύο πολιορκίες της Ρώμης !!! Η Αντωνία έκανε παράνομη σχέση με τον Φώτιο. Όταν ο Βελισσάριος αποπειράθηκε να δικάσει την σύζυγο του για μοιχεία την προστάτευσε η Θεοδώρα. Ο δεύτερος πιο ισχυρός στρατηγός του Ιουστινιανού, ο Αρμενικής καταγωγής Ναρσής όφειλε την θέση του στην Θεοδώρα. Η Θεοδώρα στήριζε και σοφούς σαν τον Ασσύριο Ιάκωβο Βαραδαίο και τον Πάπα της Ρώμης Βιγίλιο. Όταν ο Βελισάριος κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία την γλίτωσε λόγω της προστασίας της Θεοδώρας και της Αντωνίας. Ένα φανταστικό Μωσαϊκό απεικονίζει την Θεοδώρα και την ακολουθία της στην βασιλική του Άγιου Βιτάλιου, της Ραβέννας. Η Θεοδώρα πέθανε από καρκίνο, σε ηλικία σαράντα οκτώ ετών. Ο Ιουστινιανός που την αγαπούσε τόσο δεν ξανα παντρεύτηκε. Ο Βελισάριος πέθανε ξεχασμένος και αδικημένος στην αγγαλιά της αγαπημένης του Αντωνίας.    

               Ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος, παρά τις επιθυμίες του Πατριάρχη Σέργιου και της αριστοκρατίας, παντρεύεται το 613 μΧ την ανιψιά του Μαρτίνα. Ο Ηράκλειος ελευθέρωσε την αυτοκρατορία από τον τύραννο Φωκά, διέλυσε την Περσική Αυτοκρατορία και νίκησε τους Αβαρο-Σλάβους συμμάχους τους. Λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του Ηράκλειου ένα μεγάλο μέρος της αυτοκρατορίας χάθηκε στους Άραβες. Το έτος 641μΧ ο Ηράκλειος πέθανε από ασθένεια. H Μαρτίνα πίεσε τον γηραιό Ηράκλειο να ανακηρύξει τον γιό της Ηρακλέωνα ισότιμο συν-αυτοκράτορα με τον πρωτότοκο και παραγιό της Κωνσταντίνο ΙΙΙ, με την ίδια ως επίτροπο. Ο λαός και η σύγκλητος ήταν εχθρικοί μαζί της, καθώς έκανε τον παράνομο γάμο και ήθελε να ελέγξει την αυτοκρατορία. Η Μαρτίνα διάβασε την διαθήκη στον ιππόδρομο και ο λαός την εξύβρισε και φώναζε πως ήθελε μόνο τα δύο παιδιά του Ηράκλειου. Τρείς μήνες αργότερα πέθανε από ασθένεια ο Κωνσταντίνος. Ο όχλος ψευδο-κατηγόρησε την Μαρτίνα και τον Ηρακλέωνα για φόνο, τους ακρωτηρίασαν, τους εξόρισαν και ανακήρυξαν τον γιο του Κωνσταντίνου ΙΙΙ, τον Κώνστανς ΙΙ, αυτοκράτορα. Έτσι άδοξα πέθανε μία ισχυρή γυναίκα του μεσαίωνα. 

 

              Η Ειρήνη η Αθηναία (752–803 μΧ) παντρεύτηκε τον Λέοντα τον τέταρτο. Στο Βυζάντιο είχαν επί χρόνια επικρατήσει οι εικονοκλάστες. Η Ειρήνη αποφάσισε να ανατρέψει την κατάσταση, έπεισε τον άνδρα της Λέωντα να επαναφέρει τις εικόνες. Όταν πέθανε ο άνδρας της ο Λέων, η Ειρήνη έγινε επίτροπος του γιού της, του οικονοκλάστη Κωνσταντίνου του έκτου, από το το 780 εως το 790 μΧ, έως ότου την εξεδίωξε ο γιός της και οι στρατηγοί του. Το 792–797 μΧ η Ειρήνη ξανα-έγινε επίτροπος του γιού της. Αργότερα ο γιός της αποπειράθηκε να ξανα-επαναστατήσει, με τους Αρμένιους. Ο Κωνσταντίνος νικήθηκε, τυφλώθηκε με διαταγές της μητέρας του και πέθανε λίγο αργότερα. Η Ειρήνη βασίλευσε καθαρά σαν βασίλισσα, για πέντε χρόνια. Ο στρατηγός της Ειρήνης, ο Σταυράκιος, νίκησε τους Σλάβους στην Ελλάδα. Η Ειρήνη νίκησε πολλές επαναστάσεις στην Μικρά Ασία και επέβαλε την λατρεία των εικόνων. Η Ειρήνη πολλές φορές υπέγραφε ως βασιλιάς και όχι ως βασίλισσα !!! Το 800 μΧ ο Γερμανός αυτοκράτωρ Καρλομάγνος (Charlemagne) ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Πάπα Λέοντα ΙΙΙ. Η Ειρήνη δέχτηκε προτάσεις να παντρευτεί τον Καρλομάγνο. Οι Γερμανοί όμως σοκαρίστηκαν με την ιδέα ότι θα τους κυβερνά μία αυταρχική γυναίκα Ρωμαία. Οι Βυζαντινοί σε μεγάλο βαθμό μισούσαν την δικτατορία της Ειρήνης και την ιδέα να τους κυβερνά ένας ημι-αμόρφωτος στρατηγός αυτοκράτορας (παρότι είχε ίδρυσει πανεπιστήμια και λαμπρούς ναούς.) 

                Ο δε Πάπας Λέοντας ο ΙΙΙ αρνήθηκε να δεχτεί την Ειρήνη ως Αυτοκράτειρα των Ρωμαίων, διότι ήταν γυναίκα. Η Ειρήνη εξορίστηκε, το 802 μΧ από τους πατρικίους και πέθανε το επόμενο έτος και την διαδέχτηκε ο συγκλητικός Νικηφόρος στον θρόνο. Η Ειρήνη ήταν αδίστακτη, που μέχρι και τον γιό της σκότωσε, για την πίστη στις εικόνες και την λατρεία για εξουσία. Αν ενωνόντουσαν οι δύο αυτοκρατορίες η ροή της ιστορίας θα ήταν πολύ διαφορετική. Ακόμη μία ισχυρή γυναίκα απομακρύνθηκε.  

 

             Κασσιανή (805 ή 810-εως 865 μΧ), την Κασσιανή την απέρριψε ως σύζυγο ο τελευταίος εικονοκλάστης αυτοκράτορας Θεόφιλος. Ο Θεόφιλος μάλιστα την μαστίγωσε, διότι ήταν υπέρ της λατρείας των εικόνων. Η Κασσιανή αργότερα το 843 μΧ, ίδρυσε μονή στην Κωνσταντινούπολη. Η Κασσιανή συνέθεσε είκοσι εννέα Χριστιανικούς ύμνους, καθώς και αρκετά ποιητικά έργα. Την Κασσιανη θαύμαζε ο Βυζαντινός φιλόσοφος Θεόδωρος Στουδίτης.  

 

                 Η Ζώη Καρβουνόψινα συγγενής με τον μέγα ιστορικό Θεοφάνη τον ομολογητή, παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Λέοντα τον Σοφό. Η Ζώη έγινε επίτροπος του γιού τους του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου από το 906 έως το 912 μΧ. Ο διάδοχος και αδελφός του Λέωντα του Σοφού ο Αλέξανδρος ΙΙΙ που ανέλαβε εξουσία το 912 μΧ εξεδίωξε την Ζώη. Με τον θάνατο του Αλέξανδρου III ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αλλά ο πατριάρχης Κωνσταντινοπούλεος Νικόλαος Μυστικός αναγκάσε την Ζώη να κλειστεί σε μοναστήρι. Το 914 μΧ η Ζώη επανήλθε στην εξουσία ως επίτροπος. Η Ζώη νίκησε τους Άραβες στην Αρμενία. Το 917 μΧ ηττήθηκε ο στρατηγός της Ζώης ο Λέων Φωκάς, απο τους Βούλγαρους. Ο Αρμένιος στρατηγός Ρωμανός Λεκαπηνός, το 919 μΧ έκανε πραξικόπημα ανάγκασε τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο να παντρευτή την κόρη του και ξανα ανάγκασε την Ζώη να κλειστεί σε μοναστήρη. Έτσι άδοξα ακόμη μία ισχυρή γυναίκα έχασε την εξουσία της. Η Ζώη μόλις ένα χρόνο μετά, το 920 μΧ πέθανε, από ασθένεια. Ο γηραιός ναύαρχος Ρωμανός Λεκαπηνός, επέβαλε για πολλα χρόνια την θέλησή του, στο νεαρό Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο, ως το 944 μΧ.  

 

              Η Θεοφανώ ήταν σύζυγος του άξιου αυτοκράτορα του Ρωμανού ΙΙ, γιού του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου. Ο Ρωμανός ΙΙ πέθανε το 963 μΧ σε νεαρή ηληκία και άφησε διαδόχους τους ανήλικους Βασίλειο Βουλγαροκτόνο και Κωνσταντίνο VIII. Μέσω της Θεοφανούς, ο στρατιωτικός Νικηφόρος Φωκάς πήρε με το ζόρι την εξουσία. Ο Νικηφόρος Φωκάς νίκησε τους Άραβες, στην Κύπρο, Κρήτη, Κιλικία και στο Λεβάντ. Ο ανεψιός του τελευταίου, ο Ιωάννης Τζιμισκής σύναψε παράνομη σχέση με την Θεοφανώ. Το 969 μΧ ο Νικηφόρος Φωκάς όταν έμαθε για την παράνομη σχέση, εξόρισε τον ανεψιό του Ιωάννη Τζιμισκή και του αφαίρεσε τα αξιώματα. Η Θεοφανώ έπεισε τον Νικηφόρο Φωκά να του ξαναδώσει τα αξιώματα και να τον αφήσει να επιστρέψει από την εξορία. Ο αχάριστος Ιωάννης Τσιμισκής τότε δολοφόνησε τον θείο του Νικηφόρο Φωκά . Ο Ιωάννης Τσιμισκής μέσω της Θεοφανώς βασίλευσε. Ο Ιωάννης Τσιμισκής νίκησε τους Άραβες στο Λεβάντ και τους Ρώς, στην Βουλγαρία. Το 976 μΧ, ο Ιωάννης Τσιμισκής με την σειρά του δηλητηριάστηκε από συνωμότες. Τότε ανέλαβε την εξουσία ο πανίσχυρος γιός της Θεοφανούς, ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος και ως μαριονέτα ο μικρότερος αδελφός του ο Κωνσταντίνος !!! Η Θεοφανώ παραμερίστηκε και ο Βασίλιος Βουλγαροκτόνος πήρε την απόλητη εξουσία. Ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος υπόταξε τους Βουλγάρους, υπό τον περιβόητο Σαμούλ. Ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος επίσης υπόταξε τους Άραβες, Σκύθες και τους Ίβηρες. Υπό τους τρεις αυτούς στρατιωτικούς αυτοκράτορες η αυτοκρατορία, ξανα- έφθασε στο απόγειο της !!! 

 

            Μία γυναίκα πήρε τον τίτλο της Πατρικίας, ήταν η Μιροσλάβα η κόρη του Τσάρου Σαμουήλ της Βουλγαρίας. Ο Σαμουήλ ήταν ο άνθρωπος ο οποίος είχε πολλες νίκες κατά του Βυζαντίου, καθώς οι τελευταίοι πολεμούσαν σε πολλά μέτωπα. Η κόρη του Τσάρου Μιροσλάβα ερωτεύτηκε τον αιχμάλωτο Αρμενικής καταγωγής Βυζαντινό στρατηγό Αστοτ Ταρονίτη. Η Μιροσλάβα απείλησε πως θα αυτοκτονήσει, αν δεν παντρευτεί τον Αστότ. Ο Σαμουήλ δέχτηκε και διόρισε τον Αστότ διοικητή στο κατεχόμενο από Βουλγάρους Δυρράχιο. Το 996 μΧ, όταν ο Βυζαντινός στρατός του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου ελευθέρωσε την πόλη, η Μιροσλάβα πήρε τον τίτλο της Πατρικίας. Το 1014 μΧ, ο Βασίλιος Βουλγαροκτόνος νίκησε τους Βούλγαρους στο Κλείδιον και ο Σαμουήλ πέθανε, από καρδιακή προσβολή. 

           Ο Κωνσταντίνος VIII, ο ανίκανος αδελφός του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου, άφησε διαδόχους της τρείς κόρες του, την Θεοδώρα, τη Ζωή και την Ευδοκία. Η Ευδοκία αποσύρθηκε σε μοναστήρι. Ο Κωνσταντίνος πάντρεψε την ακόλαστη πενηντάρα Ζωή με  τον άξιο Ρωμανό ΙΙΙ Αργυρόπουλο. Ο Κωνσταντίνος χώρισε τον Ρωμανό Αργυρό απο την νόμιμη γυναίκα του και την ανάγκασε να την κλείσει σε μοναστήρι !! Με τον θάνατο του Κωνσταντίνου το 1028 μΧ η Ζὠη και ο Ρωμανός Αργυρός έγειναν αυτοκράτορες. Η Ζώη έκανε ταυτόχρονα παράνομη σχέση με τον Μιχαήλ τον Παφλαγόνα. Το 1034 μΧ όταν ο Ρωμανός ανέκρινε τον Μιχαήλ σχετικά με την παράνομη σχέση, λίγο αργότερα βρέθηκε δολοφονημένος, στα λουτρά. Η Ζώη ανέβασε τον Μιχαήλ τον τέταρτο Παφλαγόνα στον θρόνο. Ο Μιχαήλ ο τέταρτος Παφλαγόνας πέθανε από τρέλα και ασθένειες, το 1041 μΧ. Η Ζώη πνατρευτηκε και ανέβασε στον θρόνο τον Μιχαήλ  πέμπτο Καλαφάτη. Ττο 1042 μΧ ο Μηχαήλ Καλαφάτης μαζί με τον Κωνσταντίνο τον Νοβελίσημο, φυλάκισαν την Ζώη και την Θεοδώρα, σε ένα νησάκι. Ο λαός και οι οπλισμένες γυναίκες μαζί ξεσηκώθηκαν και νίκησαν τους φρουρούς, των πραξικοπηματιών. Ο Μιχαήλ ο πέμπτος Καλαφάτης, μαζί με τον Κωνσταντίνο τον Νοβελίσημο κατέφηγαν στο ιερό. Παρα-αυτά ο λαός τους τράβηξε από το ιερό και τους τύφλωσε. Οι πραξικοπηματίες πέθαναν απο τα τραύματά τους, λίγο αργότερα. Ο λαός ένιωθε μεγάλο σέβας για τις τρείς τόσο διαφορετικές αδελφές, ανεψιές του μέγα στρατηγού αυτοκράτορα Βασίλειου Βουλγαροκτόνου!!! Η Θεοδώρα τότε πήρε τα πράγματα στα χέρια της, και μαζί με την αδελφή της Ζώη βασίλευσαν για τρείς μήνες. Η Ζώη τότε ανέβασε στον θρόνο τον στρατιωτικό αυτοκράτορα, τον άξιο Κωνσταντίνο τον Μονομάχο. Η Ζώη πέθανε από ασθένεια, το 1050 μΧ. Μετά τον φυσικό θάνατο του Κωνσταντίνου Μονομάχου το 1055 μΧ  η Θεοδώρα βασίλευσε για ένα έτος, το 1055-1056 μΧ. Με τον φυσικό θάνατο της Θεοδώρας έρχεται το τέλος της ένδοξης Μακεδονικής δυναστείας. Ο Μιχαήλ ο έκτος ο στρατιωτικός που διαδέχτηκε την Θεοδώρα στον θρόνο, ήταν και αυτός της επιλογής της.          

  

           Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα (1021–1096 μΧ,) σύζυγος των Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου Δούκα και αργότερα του μοιραίου Ρωμανού Διογένη. Ο Ρωμανός Διογένης, μετά την ήττα του στην μάχη του Μανζικέρτ το 1071 μΧ απο τους Σελτζούκους Τούρκους, δολοφονήθηκε, από τα παιδιά του Κωνσταντίνου Δούκα. Η Ευδοκία ήταν πολύ μορφωμένη γυναίκα, έγραψε την ‘Ιωνία’, μία ανθολογία με μίγμα ιστορικών και μυθολογικών στοιχείων, παρόμοια με τις ‘Μεταμορφώσεις’ του Ρωμαίου Οβίδιου. Ο ιστορικός και φιλόσοφος Νικηφόρος Γρηγοράς περιέγραψε την Ευδοκία ως μία δεύτερη Υπατία !!!

 

                  Η Ειρήνη Δούκαινα (1066–1138 μΧ,) σύζυγος του πανίσχυρου Αλέξιου Κομνηνού και μητέρα της διανοούμενης Άννας Κομνηνής, μελετούσε αγιογραφικά κείμενα και έκανε δωρεές σε μοναχούς και σε ζητιάνους. Η Ειρήνη Δούκαινα συνόδευε τον άνδρα της σε αρκετές από της νικηφόρες εκστρατείες του και τον ενθάρρυνε και τον θεράπευε. Ο Αλέξιος Κομνηνός ανέστησε την Αυτοκρατορία μετά την ταπεινωτική ήττα των Βυζαντινών στην μάχη του Μανζικέρτ. Ο Αλέξιος Κομνηνός νίκησε τους Σελτζούκους Τούρκους, Κουμάνους, Νορμανδούς υπο τον αδίστακτο Βουημούνδο (Bohemund). Κατά την πρώτη Σταυροφορία ο Αλέξιος Κομνηνός ανάγκασε τους ηγεμώνες της δύσης να του δηλώσουν υποταγή και όρκους πίστης !!!   

 

                       Η Άννα Κομνηνή (1083–1153 μΧ,) κόρη του ισχυρού αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού, ήταν πολύ μορφωμένη γυναίκα. Έγραψε μία πλούσια βιογραφία του πατέρα της, την ‘Αλεξιάδα’ και θεωρείται ισάξια του Θουκυδίδη, του Πολύβιου και του Ξενοφώντα !!! Η Άννα Κομνηνή ήταν ξακουστή επίσης για την σεμνότητά της. 

 

                    Η Θεοδώρα Πετραλίφαινα (1225–1270 μΧ,) ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Κομνηνού Δούκα, Δέσποτα της Ηπείρου. Ο Μιχαήλ Δούκας που είχε παράνομη σχέση με εταίρες, αργότερα χώρισε και εξόρισε την Θεωδόρα. Η Θεωδόρα για πέντε χρόνια γύριζε άστεγη χωρίς να παραπονεθεί, μέχρι που την ξαναπήρε πίσω ο Μιχαήλ Δούκας. Η γυναίκα αυτή, ενώ θα μπορούσε να κάνει πραξικόπημα, ή να καταφύγει στα αντίπαλα Βυζαντινά βασίλεια, επέμεινε τα μαρτύρια και ξαναπήγε πίσω σε αυτόν που την πλήγωσε. Η Θεοδώρα Πετραλίφαινα για την καλοσύνη της αγιοποιήθηκε !!! 

 

                    Τέλος, θα ήθελα να αναφερθούμε στην Μουσταπίδενα, τη γυναίκα αυτή που έκτισε και έδωσε το όνομά της σε μία σχεδόν άγνωστη Βυζαντινή εκκλησία που βρίσκεται ερειπωμένη κοντά στα ΚΤΕΛ του Κηφισού !!!

Ατενίζοντας την Παναγία Χαλκέων Θεσσαλονίκης

Γράφει ο Κόττης Κωνσταντίνος

         Στην περιοχή της Πλατείας Αριστοτέλους, επί της σημερινής Εγνατίας οδού, ο επισκέπτης ατενίζει τον βυζαντινό ναό της Παναγίας Χαλκέων (γνωστή στους παλαιότερους και ως η «Κόκκινη Εκκλησία»). Γειτνίαζε με την Μεγαλοφόρο Αγορά, όπου εκτείνονταν και η Χαλκευτική Στοά, αλλά και με την περίφημη κεντρική οδό, τον Decumanus maximus. Κτίστηκε σε θέση όπου προϋπήρχε βέβηλος τόπος, όπως μας πληροφορεί η επί του υπερθύρου της δυτικής εισόδου κτιτορική επιγραφή.

 

«ΑΦΗΕΡΩΘΗ Ο ΠΡΗΝ ΒΕΒΗΛΟΣ ΤΟΠΟΣ ΕΙΣ ΝΑΟΝ ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΝ ΤΗΣ Θ(ΕΟΤΟ)ΚΟΥ ΠΑΡΑ ΧΡΙΣΤΩΦΟ(ΡΟΥ) ΤΟΥ ΕΝΔΟΞΟΤΑΤ(ΟΥ) ΒΑΣΙΛΗΚΟΥ (ΠΡ ΩΤΟ)ΣΠΑΘΑΡΗΟΥ Κ(ΑΙ) ΚΑΤΕΠΑΝΙΟ ΛΑΓΟΥΒΑΡΔΙΑΣ Κ(ΑΙ) ΤΙΣ ΣΥΜΒΙΟΥ ΑΥΤΟΥ ΜΑΡΙΑΣ Κ(ΑΙ) ΤΩΝ ΤΕΚΝΟΝ ΑΥΤΩΝ ΝΙΚΗΦΟ(ΡΟΥ) AΝΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΚΑΤΑΚΑΛΙΣ ΜΗΝΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΗΝΔ(ΙΚΤΙΩΝΟΣ) ΙΒ ςΦΛΖ»

             

                 Δεν είναι εύκολη υπόθεση, το να ερμηνευθεί το «βέβηλος τόπος». Γιατί πρέπει να καθορισθεί πρώτα, αν αναφέρεται στο οικόπεδο του Ναού, ή γενικότερα η  περιοχή, η οποία μπορεί να παραχωρήθηκε ως μετόχι στο Ναό. Έτσι είτε μπορεί να υπονοείται η παρουσία εθνικού ναού στο χώρο, είτε η φήμη των πορνείων της αρχαίας αγοράς. Απαντήσεις ως ένα βαθμό, αναμένουμε να δώσει η έρευνα στα θεμέλια της ομάδας του καθ. Γεωφυσικής του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ Γρ. Τσιόκα, γνωστού από τις διασκοπήσεις στο Καστά Αμφιπόλεως.

             Σύμφωνα με την παραπάνω επιγραφή, εγκαινιάσθηκε το συμβατικό έτος 6537 από κτίσεως κόσμου, το οποίο αντιστοιχεί στο δικό μας 1028 μ.Χ. Κτίτωρ υπήρξε ο βασιλικός πρωτοσπαθάριος Χριστόφορος, καπετάνιος της «Λαγουβαρδίας». Το ταφικό μνημείο του τελευταίου, εντοπίσθηκε στο μέσο του βορείου τοίχου του κεντρικού ναού μέσα σε αρκοσόλιο. Μια σπάνια θέση, αφού συνήθως τέτοιοι τάφοι εντός ναών εντοπίζονται στους νάρθηκες ή στα βορειοδυτικά.

           Διαφαίνεται στο ίδιο κείμενο, η αρχική αφιέρωση του ναού στην Θεοτόκο. Ο χαρακτηρισμός «περίβλεπτος», με δεδομένο την ύπαρξη Μονής Περιβλέπτου (μάλλον ο σημερινός Άγιος Παντελεήμων κοντά στην Καμάρα), γεννά την υποψία πως δεν ανήκε στο όνομα του ναού, αλλά χαρακτήριζε την ωραιότητα αυτού.

           Η σημερινή ονομασία «Παναγία Χαλκέων» είναι μεταγενέστερη. Έχει προταθεί πως προέκυψε ως εξέλιξη μιας αρχικής ονομασίας τύπου «Παναγίας των Χαλκοπρατείων», όπως ο ομώνυμος Ναός της Κωνσταντινουπόλεως ή το πιθανότερο, ετέθη από μετάφραση του τίτλου τον οποίο έλαβε, ως ισλαμικό τέμενος. Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430, σήμαινε για την Παναγία Χαλκέων την άμεση μετατροπή της σε ισλαμικό τέμενος, με το όνομα Kazancilar Camii (Καζάντζ = χαλκός), λόγω των Χαλκωματάδων της περιοχής.

             Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το μνημείο αποδόθηκε και πάλι στην χριστιανική λατρεία. Για κάποιο διάστημα, λειτούργησε ως αθωνικό μετόχι, αρχικά της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου και κατόπιν της Μ. Ξηροποτάμου. Έτσι εξηγείται γιατί σήμερα πανηγυρίζει τόσο κατά την εορτή της Τιμίας Ζώνης (31 Αυγούστου – πανήγυρη Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου), όσο και στη μνήμη των εν Σεβάστεια Σαράντα              Μαρτύρων (9 Μαρτίου – πανήγυρη Ι. Μ. Ξηροποτάμου), πέραν της κύριας πανήγυρης, που δεν είναι άλλη από την Κοίμηση της Θεοτόκου.

             Σε κάποια άγνωστη έως τώρα περίοδο, ο νότιος τρούλος κατεστράφη, ενώ η πρόσοψη του κτιρίου, έως και τον μαρμάρινο κοσμήτη, είχε καλυφθεί με χώμα. Το 1934 ο καθηγητής Δημήτριος Ευαγγελίδης, ανέσκαψε το χώρο απομακρύνοντας το χώμα αυτό και επανοικοδόμησε τον νότιο κατεστραμμένο τρούλο και άλλα τμήματα, σε μια σειρά κινήσεων προς την αποκατάσταση του μνημείου. Η Παναγία Χαλκέων, υπέστη σημαντικές ζημιές μετά τους σεισμούς του 1978, με αποτέλεσμα να χρειαστεί εκτεταμένες εργασίες επισκευής και συντήρησης.

        Αρχιτεκτονικά ανήκει στους τύπο του τρουλαίου σταυροειδούς εγγεγραμμένου τετρακιόνιου ναού με νάρθηκα, ο οποίος επιστέφεται με υπερώο και άλλους δύο μικρότερους τρούλους. Ο κεντρικός χώρος είναι τετράγωνος. Σε σχέση με άλλους μεταγενέστερους ναούς της πόλης της παλαιολόγειας περιόδου, βασική διαφορά είναι η μη ύπαρξη περιμετρικής στοάς και η αποκλειστική χρήση πλίνθων, με εφαρμογή της τεχνικής της «κρυμμένης πλίνθου»: εναλλάξ, μια σειρά πλίνθων είναι εμφανής και μια όχι αφού καλύπτεται από αρμό.  Φέρει μαρμάρινο κοσμήτη, περί το μέσον, κάτω από τον οποίο υπήρχε διακόσμηση από πήλινα έγχρωμα πλακίδια, τα οποία δεν σώζονται. Γενικά η τοιχοδομία και το σχέδιο της Παναγίας Χαλκέων, είναι μοναδικά στον Ελλαδικό χώρο και φανερώνουν μια έντονη επίδραση από την Κωνσταντινούπολη. Ο Νάρθηκας είναι διώροφος λόγω υπερώου και στεγάζεται με τρεις καμάρες. Στις απολήξεις του φέρει δύο τρούλους όπως ήδη μνημονεύθηκε, δίδοντας στον ναό πυργοειδή μορφή. Η στέγαση του με κυκλική βάση  κεντρικού οκτάπλευρου τρούλου, γίνεται με 4 καμάρες, οι οποίες αποτελούν την νοητή κρηπίδα του. Τα αντίστοιχα τόξα εδράζονται επί τεσσάρων κιόνων. Κάθε πλευρά διατρέχεται από 2 επάλληλα τοξοειδή παράθυρα. Ανατολικά, διαμορφώνεται 3μερές Ιερό με την κεντρική κόγχη 3πλευρη εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά.

         Η αγιογράφηση δεν σώζεται σε καλή κατάσταση. Όμως μεγάλο μέρος της είναι σύγχρονο του ναού και άρα εξαιρετικής σημασίας, αφού φιλοτεχνήθηκαν σε μια εποχή κατά την οποία τα διασωθέντα βυζαντινά δείγματα είναι ελάχιστα. Βασικά διασώζονται θέματα στα ψηλότερα τμήματα του ναού.

          Στην πρώτη εικαστική φάση του ΙΑ΄ αιώνα, ανήκουν, πρώτιστα,  παραστάσεις από τον χώρο του Ιερού. Απαντά η Θεοτόκος δεόμενη μεταξύ δύο σεβιζόντων Αρχαγγέλων. Ψηλότερα εξέρχεται μέσα από τον ουρανό το χέρι του Θεού, το οποίο την ευλογεί. Εκατέρωθεν της θριαμβευτικής αψίδας εντοπίζεται η σύνθεση της Θείας Ευχαριστίας. Αμέσως χαμηλότερα της Πλατυτέρας, εξιστορήθηκαν ολόσωμοι συλλειτουργούντες Ιεράρχες.

           Από την ίδια περίοδο απαντούν θέματα του Δωδεκάορτου , όπως η Γέννηση και η Προσκύνηση των Μάγων, η Ανάληψη στο κεντρικό τρούλο, η Υπαπαντή και η Πεντηκοστή. Υπάρχει ο Κύκλος των Παθών, ενώ στον τρούλο, πέρα από την Ανάληψη, μεταξύ των παραθύρων, φιλοτεχνήθηκαν παραστάσεις 16 ολόσωμων προφητών, με ανεπτυγμένα τα κλασσικά προφητικά ειλητάρια. Στα σφαιρικά τρίγωνα υπήρχαν εξαπτέρυγοι άγγελοι, αλλά σώθηκαν μόνο 2.

        Ωστόσο το πλέον ενδιαφέρον θέμα, από τα αρχαιότερα του είδους, συνιστά η εκτέλεση της ευχαριστιακής και εσχατολογικής Δευτέρας Παρουσίας στον νάρθηκα. Διακρίνεται ο Χριστός ένθρονος, περιστοιχισμένος από τάγματα αγγέλων, την Παναγία, τον Πρόδρομο, τους Αποστόλους, χορούς Δικαίων κ.α.

       Ο διάκοσμος κατά την παλαιολόγεια εποχή (1261-1453) εμπλουτίστηκε ή ανανεώθηκε. Σώθηκε αποσπασματικά η Κοίμηση της Θεοτόκου, τρεις Οίκοι από τον Ακάθιστο Ύμνο και μεμονωμένα πορτραίτα Αγίων. Σήμερα ο ναός είναι ενοριακός.

Βυζαντινό αριστούργημα επιστρέφει στη Μακεδονία

ΣΠΑΝΙΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

Βυζαντινό αριστούργημα επιστρέφει στη Μακεδονία

Ενα ανεκτίμητο βυζαντινό κειμήλιο, μια σπάνια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη 674 σελίδων, γραμμένη τον 9ο αιώνα, επαναπατρίζεται μέσω Αμερικής και παίρνει ξανά τη θέση της, έπειτα από έναν αιώνα, στη Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης στη Δράμα, από όπου την είχαν αρπάξει Βούλγαροι το 1917, μαζί με πολλούς ακόμη ιστορικούς και εκκλησιαστικούς θησαυρούς. 

    Η σπάνια Καινή Διαθήκη επαναπατρίζεται έπειτα από έναν αιώνα στη Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης στη Δράμα

Τις επόμενες μέρες θα την παραλάβει προσωπικά ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, Δημήτριος από εκπαιδευτικό ίδρυμα του Σικάγου όπου κατέληξε, και θα τη μεταφέρει ο ίδιος στην Ελλάδα στις αρχές Δεκεμβρίου, προκειμένου να την παραδώσει σε ειδική τελετή στη Δράμα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της πολιούχου Αγίας Βαρβάρας.

             Ο «Κώδικας 1424» (Codex 1424), όπως ονομάζεται το κειμήλιο, αποτελεί το παλαιότερο πλήρες χειρόγραφο της Καινής Διαθήκης στον κόσμο, γραμμένο στα ελληνικά στη ρέουσα γραφή. Είχε πουληθεί στις ΗΠΑ -όπου κατέληξε- το 1920 από έναν Ευρωπαίο βιβλιοπώλη, και βρέθηκε στην κατοχή της Λουθηρανής Θεολογικής Σχολής του Σικάγου, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Η διοίκηση της Σχολής απάντησε θετικά μετά από πολλές προσπάθειες στο αίτημα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής και θα παραδώσει το κειμήλιο στον Αρχιεπίσκοπο Δημήτριο, σε εκδήλωση στις 15 Νοεμβρίου.

              Πρόκειται για ένα από τα εκατοντάδες χειρόγραφα και άλλα αντικείμενα- ανεκτίμητα κειμήλια της θρησκευτικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, που αφαιρέθηκαν από την Παναγία Εικοσιφοίνισσα Δράμας, τον Τίμιο Πρόδρομο Σερρών και άλλες ελληνικές μονές κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οπως αποκαλύφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, τα περισσότερα απ΄ αυτά βρίσκονται σήμερα στη Σόφια, στο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών Ivan Dujev και στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της γειτονικής χώρας, και έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς αιτήματα για την επιστροφή τους, ενώ ένας αριθμός κειμηλίων βρίσκεται σε βιβλιοθήκες εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ιδιωτικές συλλογές της Ευρώπης και των ΗΠΑ.

             Ενα απ΄ αυτά είναι ο «Κώδικας 1424», που γράφτηκε τον 9ο ή 10ο αιώνα από τον μοναχό Σάββα. Το χειρόγραφο έχει διαστάσεις 28 επί 18 εκατοστά και στις 674 σελίδες του (337 φύλλα γραμμένα και στις δύο πλευρές, με 29 ως 33 γραμμές ανά σελίδα), περιλαμβάνει το σύνολο της Καινής Διαθήκης. Αιώνες μετά τη γραφή του προστέθηκαν ως σχόλια στα περιθώρια των σελίδων αποσπάσματα κειμένων του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, του Βασιλείου του Μεγάλου και άλλων. 

Το κειμήλιο φυλάσσεται μέχρι σήμερα στη Λουθηρανική Θεολογική Σχολή στο Σικάγο

            Σύμφωνα με τον Γερμανό λόγιο και μελετητή της Βίβλου, Κουρτ Αλαντ, υπάρχουν σε συλλογές ανά τον κόσμο μόλις 60 ελληνικά χειρόγραφα που περιέχουν το σύνολο της Καινής Διαθήκης. Ο «Κώδικας 1424» είναι το παλαιότερο παγκοσμίως πλήρες χειρόγραφο γραμμένο σε ρέουσα γραφή.

              Επιπλέον, όπως επισημαίνεται, είναι ασυνήθιστη η σειρά των βιβλίων της Καινής Διαθήκης, όπως παρατίθενται στο χειρόγραφο. Για παράδειγμα, το βιβλίο της Αποκάλυψης, που σήμερα βρίσκεται στο τέλος της Καινής Διαθήκης, εδώ προηγείται των επιστολών του Αποστόλου Παύλου.

 Η κλοπή
               Ο επιμελητής της συλλογής σπάνιων βιβλίων της Λουθηρανικής Θεολογικής Σχολής του Σικάγου, επίσης διακεκριμένος μελετητής της Βίβλου, Ralph W. Klein, επεσήμανε πως χειρόγραφα σαν τον «Κώδικα 1424» έχουν δώσει τη δυνατότητα στους μελετητές να διαμορφώσουν μια πλήρη εικόνα για το οριστικό κείμενο της ελληνικής Καινής Διαθήκης, με δεδομένο ότι δεν έχει διασωθεί κανένα από τα αρχικά αρχαία κείμενα και υπάρχουν χιλιάδες διαφορετικές παραλλαγές. «Είμαστε υπόχρεοι απέναντι στους προγόνους μας για την πίστη και τη φροντίδα που έδειξαν απέναντι στην Αγία Γραφή, κληροδοτώντας τη στις επόμενες γενιές», τόνισε.

               Ο Κώδικας εκλάπη την άνοιξη του 1917 από τον βουλγαρικό στρατό κατοχής, στη διάρκεια επιχείρησης αφαίρεσης πολύτιμων βυζαντινών κειμηλίων, που εξαπολύθηκε ταυτόχρονα τόσο στην Ιερά Μονή της Παναγίας Εικοσιφοινίσσης του Παγγαίου στη Δράμα, όσο και σ΄ αυτή του Τιμίου Προδρόμου στο Μενοίκιο Ορος των Σερρών, αλλά και από άλλα μοναστήρια της περιοχής.

             Το 1920, τρία μόλις χρόνια μετά την αρπαγή του, το χειρόγραφο βρέθηκε στις ΗΠΑ, στην κατοχή ενός Ευρωπαίου βιβλιοπώλη που πέρασε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αναζητώντας αγοραστές. Το πούλησε στον Levi Franklin Gruber, ο οποίος μετέπειτα έγινε πρόεδρος της Λουθηρανικής Θεολογικής Σχολής του Σικάγου. Το συγκεκριμένο κειμήλιο, όπως και άλλα σπάνια βιβλία που είχε στη συλλογή του ο Gruber, κληροδοτήθηκαν στη σύζυγό του, η οποία τα διέθεσε στη Σχολή, όπου παραμένει ως σήμερα. Το βιβλίο έχει τεκμηριωθεί, μελετηθεί και ψηφιοποιηθεί από τους υπευθύνους της Σχολής και φυλάσσεται στο ιστορικό της αρχείο ως μέρος της συλλογής Gruber.

            Στις αρχές του 2016, εκπρόσωπος της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας επικοινώνησε με τον πρόεδρο της Λουθηρανικής Θεολογικής Σχολής, James Nieman και του ζήτησε την εθελοντική επιστροφή του χειρογράφου στο μέρος όπου ανήκει. Η απάντησή του ήταν αμέσως θετική.

Ευγνωμοσύνη
 

             «Για σχεδόν έναν αιώνα έχουμε την ευλογία να είμαστε οι κάτοχοι αυτού του σημαντικού χειρογράφου. Τώρα είμαστε και πάλι ευλογημένοι για την ευκαιρία που μας δίνεται να το επιστρέψουμε στους Ελληνες ορθόδοξους φίλους μας και να ενισχύσουμε τους κοινούς δεσμούς μας με τον Ιησού Χριστό», δήλωσε ο James Nieman, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος εξέφρασε τη βαθιά του ευγνωμοσύνη για την ευγενική και ιδιαίτερα γενναιόδωρη χειρονομία των ανθρώπων της Σχολής.

          «Πριν από περίπου έναν αιώνα, οι πιστοί μας έχασαν ένα αναπόσπαστο μέρος των θησαυρών της ορθόδοξης πίστης και της παράδοσής μας, όταν λεηλατήθηκε η βιβλιοθήκη της Μονής Κοσίνιτζα (σ.σ. παλιά ονομασία της Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου στη Δράμα) και κλάπηκαν πολλά χειρόγραφα, μεταξύ αυτών και το Codex 1424. Ελπίζουμε ότι και άλλες συλλογές στις ΗΠΑ που προέρχονται από την ίδια Μονή θα ακολουθήσουν το καλό παράδειγμα της Λουθηρανικής Σχολής και θα επιστρέψουν τα χειρόγραφα στο νόμιμο σπίτι τους», επεσήμανε.

Οπως αναφέρεται σε ανακοίνωση που εξέδωσε το αμερικανικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, η παράδοση του χειρογράφου στον Αρχιεπίσκοπο Δημήτριο θα γίνει στις 15 Νοεμβρίου. Στη συνέχεια, υπό την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ο προκαθήμενος της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική και ο πρόεδρος της Σχολής Nieman θα φέρουν το χειρόγραφο στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες μέρες του Νοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου.

           Σύμφωνα με πληροφορίες, το κειμήλιο θα παραδοθεί στον Μητροπολίτη Δράμας, κ. Παύλο, σε ειδική τελετή που θα πραγματοποιηθεί στη διάρκεια των πανηγυρικών εκδηλώσεων για την πολιούχο Αγία Βαρβάρα, στις 3 ή στις 4 Δεκεμβρίου. Στη συνέχεια, ο μητροπολίτης θα τα μεταφέρει στην Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου, όπου θα τοποθετηθεί ξανά στη θέση του, κάτι λιγότερο από εκατό χρόνια μετά την κλοπή του. Σε επικοινωνία που είχαμε χθες, ο μητροπολίτης Παύλος αρνήθηκε να προβεί σε οποιαδήποτε δήλωση ή ενημέρωση επί του θέματος.

 Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε θέσει το αίτημα

            Το αίτημα για την επιστροφή των εκατοντάδων κλαπέντων κειμηλίων που βρίσκονται στη Βουλγαρία έχει απασχολήσει κατ΄ επανάληψη διαπραγματεύσεις μεταξύ εκπροσώπων ελληνικών και βουλγαρικών κυβερνήσεων.

           Τον περασμένο Νοέμβριο, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έθεσε ευθέως και δημόσια το ίδιο αίτημα στη Σόφια, κατά τη διάρκεια αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών, παρουσία του προέδρου της Βουλγαρίας, Ρόσεν Πλεβνελίεφ, προκαλώντας την έντονη ενόχληση της βουλγαρικής κυβέρνησης.

            Ο κ. Βαρθολομαίος χαρακτήρισε ως αμαρτία τα κειμήλια αυτά να μη χρησιμοποιούνται στις λειτουργίες από τους φυσικούς τους ιδιοκτήτες, έκανε λόγο για μεγάλη ανοιχτή πληγή και ζήτησε από τον Βούλγαρο πρόεδρο να συνδέσει τη θητεία του με μια χρυσή σελίδα στις σχέσεις της χώρας του με τους γειτονικούς ορθόδοξους λαούς και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η συνέντευξη Τύπου που είχε προγραμματιστεί για μετά την τελετή ακυρώθηκε, όπως και η συνάντηση του κ. Βαρθολομαίου με τον πρωθυπουργό της Βουλγαρίας, Μπόικο Μπορίσοφ, την επόμενη μέρα.

 ΒΑΣΙΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΑΔΗΣ