Οι ποινές στο Βυζάντιο

H ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

                Οι πιο συνηθισμένες ποινές που επέβαλαν τα βυζαντινά δικαστήρια ήταν τα χρηματικά πρόστιμα, ο περιορισμός σε μοναστήρι, η δήμευση της περιουσίας και ο ακρωτηριασμός. Η ποινή του θανάτου μετά τον 8ο αιώνα διατηρήθηκε μόνο για την προδοσία, τη λιποταξία, το φόνο και τις παρά φύσιν έξεις, αλλά και στις περιπτώσεις αυτές σπάνια εφαρμοζόταν. Οι Βυζαντινοί πίστευαν ότι ο ακρωτηριασμός ήταν ένα φιλάνθρωπο υποκατάστατο της θανατικής ποινής, που θεωρούσαν ότι δεν ήταν αντιφατικό προς το σχετικό κήρυγμα του Χριστού:<< Να βγάλεις τα μάτια σου και να κόψεις τα μέλη σου άμα σε σκανδαλίζουν>>. Πρώτος ο Λέων ο Γ΄ ο Ίσαυρος καθιέρωσε τον ακρωτηριασμό σε μεγάλη κλίμακα και από τότε οι Βυζαντινοί το χρησιμοποιούσαν αρκετά συχνά. Σήμερα βέβαια το αντιμετωπίζουμε σαν μια αποκρουστική και βάρβαρη συνήθεια, ωστόσο πολλοί άνθρωποι προτιμούσαν και προτιμούν τον ακρωτηριασμό από το θάνατο.

 

Ο ρόλος της Εκκλησίας

             Πολλές φορές οι φυγόδικοι κατέφευγαν σε εκκλησίες, όπου δεν μπορούσε ο νόμος να παρέμβει και να τους αποσπάσει με τη βία. Αν ο φυγόδικος ήταν δούλος που είχε αποδράσει, υποχρεωνόταν να ακολουθήσει τον κύριο του, εφόσον εκείνος εγγυόταν ότι η συζήτηση για την υπόθεσή του θα γινόταν ήσυχα. Αν  όμως ο αφέντης επιχειρούσε να τον αποσπάσει από το ναό με τη βία, τότε αυτός μαστιγωνόταν 12 φορές και στη συνέχεια γινόταν η συζήτηση. Αν κατέφευγε στην εκκλησία κάποιος εξ΄αμελείας φονιάς, πρώτα έχανε την περιουσία του και στη συνέχεια, αν ήθελε, κλεινόταν σε μοναστήρι. Αν όμως είχε διαπράξει φόνο εκ προμελέτης, αναγκαζόταν να ασπαστεί τον μοναχικό βίο για πάντα.

 

Διαπόμπευση

               Όσοι συλλαμβάνονταν για κλοπή, για εμπρησμό, για μοιχεία ή άλλα αδικήματα, πριν τους επιβληθεί η προβλεπόμενη από το νόμο ποινή, γνώριζαν τη διαπόμπευση. Η σχετική διαδικασία άρχιζε με το κούρεμα. Ύστερα μαύριζαν το πρόσωπο του διαπομπευόμενου χρησιμοποιώντας καπνιά και, αφού τον έντυναν με κουρέλια, τον υποχρέωναν να ανέβει σε έναν γάιδαρο καθισμένος ανάστροφα, ώστε να βλέπει και να κρατάει την ουρά του ζώου. Ύστερα, καθώς περιφερόταν στους δρόμους, όλοι τον έφτυναν στο πρόσωπο, του πετούσαν ακαθαρσίες, πολλές φορές τον λιθοβολούσαν και τον περιέπαιζαν με κάθε τρόπο.

 

Βούκινο…

            Όταν διαπομπευόταν οι θεωρούμενοι εγκληματίες ( παιδεραστές, εμπρηστές, βιαστές, κλέφτες, λιποτάκτες κά.), υπήρχε ειδικός τελάλης, ο <<πλατσάριος>>, που διαλαλούσε το έγκλημα, με σκοπό να παραδειγματίζεται ο κόσμος και να απέχει από άδικες πράξεις. Συχνά οι πλατσάριοι, για να προ(κ)αλέσουν  το πλήθος να δει τον διαπομπευόμενο, χρησιμοποιούσαν σάλπιγγα, γεγονός στο οποίο παραπέμπει και η σημερινή φράση << έγινε βούκινο>> (βούκινο = σάλπιγγα από κέρατο ).

 

Σκληρός νόμος, αλλά νόμος

 

            Στο Βυζάντιο οι ποινές για τους κλέφτες ήταν πολύ αυστηρές. Όταν συλλαμβανόταν  κάποιος να κλέβει, του σημάδευαν το μέτωπο με πυρακτωμένο σίδερο. Αν μάλιστα υπέπιπτε στο ίδιο αδίκημα για δεύτερη φορά, αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο να του κόψουν το χέρι ή το πόδι. Στους μοιχούς και στις μοιχαλίδες επιβαλλόταν η ποινή της ρινότμησης  και φαίνεται ότι έτσι, με κομμένη τη μύτη, γινόταν η διαπόμπευσή τους. Για άλλα παραπτώματα, ιδίως σε περιπτώσει λιποτακτών, επιβαλλόταν ακόμα πιο σκληρές ποινές, όπως η τύφλωση. Επειδή ο νόμος δεχόταν το <<οφθαλμόν αντί οφθαλμού>>, οι μοιχοί κινδύνευαν να χάσουν το ανδρικό μόριό τους.

Αναθεώρηση
 

           Ο αυτοκράτωρ Λέων ο ΄Γ  (717-741) εισήγαγε τον πρώτο  σημαντικό κώδικα νόμων το 726, που πήρε την ονομασία <<Εκλογή>>. Ο ίδιος ο Λέων  υπερηφανευόταν ότι αναθεώρησε  την προηγούμενη νομοθεσία  <<εις το φιλανθρωπότερον>>, ωστόσο έφερε για πρώτη φορά στο ρωμαϊκό δίκαιο βάρβαρες ποινές, μάλλον υπό την επίδραση ανατολικών  συνηθειών. Για παράδειγμα, η ψευδορκία τιμωρούνταν με την αποκοπή της γλώσσας, η κλοπή λατρευτικών σκευών με τύφλωση, η παραχάραξη με αποκοπή ενός χεριού, η αποπλάνηση μοναχής, η μοιχεία και η αιμομιξία με ρινότμηση, η κτηνοβασία με την αποκοπή του γεννητικού μορίου κά. Η ποινή του θανάτου επιβαλλόταν για άλλα αδικήματα, όπως η μαγεία, η φαρμακεία (δηλητηρίαση) η ανθρωποκτονία εκ προμελέτης, η ληστεία, η λιποταξίας κά.

 

 

           από το βιβλίο << Το άγωνστο Βυζάντιο>>  Ι. Γρυντάκης, Γ. Δάλκος, Ά. Χόρτης, Ε. Χόρτης

ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ «ΑΝΑΔΥΕΤΑΙ» ΤΟ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

 

 

 

 Γράφει ο Νίκος Χειλαδάκης

Τα τελευταία χρόνια μια εμφανής «αγωνία», (για μας ευκολονόητη), των Τούρκων να πιστοποιήσουν και να αποδείξουν το… βυζαντινό παρελθόν της χώρας τους, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και των… ιδίων και να φέρουν στην επιφάνεια την χαμένη Ρωμιοσύνη, (Βυζάντιο), της Μικράς Ασίας, έχει αρχίσει και φέρνει καταπληκτικά αποτελέσματα.
 

 

Τα αποτελέσματα αυτά σε πολλές περιπτώσεις εκπλήσσουν ακόμα και τους ιδίους, αφήνουν άναυδη την κοινή γνώμη στην γειτονική χώρα, αλλά δυστυχώς εδώ στην Ελλάδα, την μόνη φυσική κληρονόμο της Ρωμιοσύνης της Μικράς Ασίας, δεν έχουν ακόμα τύχει της απαιτούμενης προσοχής και δημοσιότητας.
 

 

Έτσι, με εντυπωσιακούς τίτλους δυο τουρκικές εφημερίδες η Milliyet και η Hürriyet ανήγγειλαν ότι οι Τούρκοι ανακάλυψαν μια ολόκληρη (!!!), χαμένη βυζαντινή πόλη η οποία ήταν πρωτεύουσα επαρχίας και επισκοπικό κέντρο με μια μεγάλη βυζαντινή εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στην αγία Σοφία.
 

 

Η πολιτεία αυτή, οι ανασκαφές για την ανεύρεση της οποίας είχαν αρχίσει εδώ και χρόνια, βρίσκεται δυτικά της Άγκυρας και οι Τούρκοι ανέφεραν το όνομα της που είναι Mnizos.
 

 

Η αλήθεια είναι ότι σύμφωνα με τον Γεώργιο Κλεάνθη Σκαλιέρη κα το βιβλίο του, «Λαοί και Φυλές της Μικράς Ασίας», πρόκειται για την βυζαντινή πόλη Μείζου ή Μνίζου, γνωστή και ως Αγιάς, ανήκει στο βιλαέτιο της Άγκυρας, είναι δήμος, πρωτεύουσα επαρχίας αποτελούμενη από 62 ενορίες υπαγόμενες στην κεντρική μητρόπολη.
 

 

 

Η χαμένη αυτή βυζαντινή πολιτεία με την εκκλησία της αγίας Σοφίας, όπως αναφέρουν οι Τούρκοι, ανακαλύφθηκε δυτικά της Άγκυρας στην επαρχία Güdül και υπάγεται στον τουρκικό δήμο, Çağa.

Σύμφωνα με δηλώσεις του διευθυντή του «Μουσείου Πολιτισμών Ανατολίας», Melih Arslan, η πόλη αυτή έγινε γνωστή μετά το 400 μ. Χ., δηλαδή τον πέμπτο αιώνα και είχε γίνει ένα μεγάλο θρησκευτικό κέντρο της περιοχής την περίοδο που ο χριστιανισμός είχε επικρατήσει σε όλη την Μικρά Ασία.
 

 

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως της δημοσιότητας κάποια κτίρια της εποχής εκείνης, τα ερείπια του ναού της Αγίας Σοφίας από τα οποία εξακριβώθηκε και η ταυτότητα της βυζαντινής πόλης Μείζου, καθώς και ρωμαϊκά λουτρά.
 

 

Η αξία του ναού, όπως τονίστηκε από τις τουρκικές αρχές, είναι ότι αποτελεί άριστο δείγμα βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Όπως δήλωσε ο Melih Arslan, οι εργασίες συνεχίζονται για την ανακάλυψη και άλλων κτισμάτων του ιστορικού αυτού χριστιανικού κέντρου της κεντρικής Μικράς Ασίας.
 

 

Στις ανασκαφές που γίνονται στην περιοχή κοντά στην εθνική οδό περίπου 500 μέτρα από τον δρόμο Ayaş – Beypazarı, εποπτεύουν τρεις κρατικοί αρχαιολόγοι και απασχολούν αρκετούς εργάτες.

Το εντυπωσιακό είναι  όπως ανακοινώθηκε, ότι η εκκλησία της αγίας Σοφίας είναι μετά τρούλου, σε σχήμα οβάλ, με μικρότερους τρούλους πέριξ του κεντρικού θόλου που φυσικά έχουν καταρρεύσει.
 

 

 

Το κτίσμα είναι πολύ μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής και το συνολικό συγκρότημα των κτισμάτων του εκκλησιαστικού κέντρου υπολογίστηκε ότι φτάνουν τα 3.600 τετραγωνικά μέτρα.
 

 

 

Η εκκλησία βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης, όπως δείχνουν οι μέχρι τώρα ανασκαφές και δέσποζε στην περιοχή.
 

 

 Θεωρείται ότι ήταν μια από τις 5 μεγάλες επισκοπές της περιοχής της κεντρικής Μικράς Ασίας κατά την βυζαντινή περίοδο.
 

 

Εντυπωσιακό είναι επίσης ότι ο επικεφαλής της ομάδας των Τούρκων αρχαιολόγων, Umut Alagöz, δήλωσε στην τουρκική εφημερίδα Milliyet ότι σε δεύτερη φάση θα επιδιωχτεί η αναστήλωση και ανακατασκευή της εκκλησιάς με την φιλοδοξία η περιοχή να καταστεί μεγάλο κέντρο θρησκευτικού τουρισμού, καθώς ο ναός αποτελεί ένα σπάνιο πρωτοβυζαντινό δείγμα του πέμπτου αιώνα.
 

 

Από ιστορικές πηγές είναι γνωστό πως η πόλη Μείζου ήταν γεωγραφικό κέντρο και δέσποζε στην οδό που σύνδεε την Κωνσταντινούπολη με την Περσία και την Ταρσό, στα παράλια της νότιας Μικράς Ασίας.
 

 

Η εμφάνιση και ραγδαία ανάπτυξη της πόλη άρχισε μετά την διάσπαση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την ανακήρυξη της Νικομήδειας σαν μια από τις τέσσερις νέες πρωτεύουσες της διασπασμένη αυτοκρατορίας.
 

 

Μετά το κτίσιμο της Κωνσταντινούπολης και την ανάδειξη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η σημασία της ανέβηκε ακόμα περισσότερο σαν γεωγραφικό σταυροδρόμι της κεντρικής Μικράς Ασίας.
 

 

Οι προσκυνητές που ξεκινούσαν από την Κωνσταντινούπολη για τα Ιεροσόλυμα έκαναν μια σημαντική στάση στην πόλη αυτή που ήταν ήδη μεγάλο χριστιανικό θρησκευτικό κέντρο.
 

 

 

Αλλά και στους επόμενους αιώνες, μέχρι την εμφάνιση των Αράβων και στην συνέχεια των Οθωμανών, η Επισκοπή της Μνίζου ή Αγιάς έπαιξε μεγάλο ρόλο σαν ένας «φάρος» της ελληνοορθοδοξίας σε όλη την περιοχή.
 

 

ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ
Δημοσιογράφος- Συγγραφέας-Τουρκολόγος


ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ: ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΛΑΞΕΥΜΕΝΕΣ ΣΤΙΣ ΣΠΗΛΙΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ



Η εκκλησία της Πόρπης χαρακτηρίζεται από τις εντυπωσιακές καμάρες της

και τις σπάνιες αγιογραφίες της

                Αέρηδες που κόβουν την ανάσα δημιουργούν εξωπραγματικούς, γεωλογικούς σχηματισμούς και κρύβουν στο εσωτερικό τους πολύτιμες εικόνες και θρησκευτικούς θησαυρούς.

                  Στην Καππαδοκία η αίσθηση του Βυζαντίου είναι ακόμη ορατή στην ατμόσφαιρα. Στις εκκλησίες, στα ασκηταριά που λαξεύτηκαν στο μαλακό ασβεστολιθικό πέτρωμα, τον ψαμμόλιθο. Μία από αυτές, η μεγαλύτερη της Καππαδοκίας, η εκκλησία της Πόρπης, στην επαρχία Γκιόρεμε (Κόραμα), αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
          Η εκκλησία με τις εντυπωσιακές καμάρες και τις σπάνιες αγιογραφίες -καθ' υπερβολή κάποιοι την παρομοιάζουν με την πασίγνωστη Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό- ανακαινίζεται εκ βάθρων από τις τουρκικές αρχές και, παρά τις σκαλωσιές που είναι εδώ και τρία χρόνια στο εσωτερικό της, δέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες, ανάμεσά τους και πολλούς Έλληνες.
          Ο ναός του 10ου αιώνα είναι ο πιο γνωστός και στην Ανατολή τον ονομάζουν «εκκλησία με τις καμινάδες», επειδή έχει λαξευτεί σε τέσσερα επίπεδα μέσα σε έναν βράχο με αρκετές μυτερές κορυφές, σαν καμινάδες. Οι πρώτες επεμβατικές εργασίες έγιναν τη δεκαετία του '80, ωστόσο τα τελευταία τρία χρόνια γίνονται πιο συστηματικές αναστηλώσεις στα τέσσερα τμήματα του ναού: την παλιά εκκλησία, τη νεότερη και μεγαλύτερη, το παρεκκλήσι και μία κρύπτη κάτω από τον ναό. Η παλιά εκκλησία χρονολογείται στα 963-969 μ.Χ. και αρχικά ήταν μονόκλιτη καμαροσκέπαστη.



 
Σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησε το σκοτάδι τις αγιογραφίες του ναού-μνημείου της ανθρωπότητας


          Ο κυρίως ναός έχει πολύχρωμες, εντυπωσιακές αγιογραφίες, με τον θόλο να διατηρεί παραστάσεις από την Ανάληψη, την Υπαπαντή, τον Άγιο Χριστόφορο και τη Θεοτόκο Ένθρονη Βρεφοκρατούσα, σε έντονα, υπέροχα χρώματα. Η παλιά εκκλησία είναι διακοσμημένη με αποχρώσεις του κόκκινου και του πράσινου και σκηνές από την Καινή Διαθήκη με διάσπαρτες απεικονίσεις κάποιων αγίων. Οι τοίχοι της νέας εκκλησίας είναι καλυμμένοι από αγιογραφίες με τα θαύματα του Χριστού, επεισόδια από τη ζωή του Αγίου Βασιλείου (ένας από τους πατέρες της Καππαδοκίας), των Σαράντα Μαρτύρων και του Αγίου Μηνά.



Βυζαντινούς ναούς και ασκηταριά κρύβουν οι βράχοι και οι σπηλιές
 της Καππαδοκίας

              Το παρεκκλήσι είναι ένας μικρός, ενιαίος χώρος, ενώ μικρή σε διαστάσεις και χωρίς ιδιαίτερο διάκοσμο είναι η κρύπτη στο υπόγειο, κάτω από την παλιά εκκλησία.



Οι εντυπωσιακές καμάρες της εκκλησίας της Πόρπης, η οποία είναι λαξευμένη στο ασβεστολιθικό πέτρωμα


         Οι εργασίες χρηματοδοτούνται από τις τουρκικές αρχές, καθώς στην περιοχή της Καππαδοκίας δεν υπάρχει μητρόπολη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ούτε κανενός είδους εκκλησιαστική αρχή υπό την εποπτεία του. Είναι ωστόσο μια περιοχή την οποία έχει κατά καιρούς επισκεφθεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, σε μία από τις επισκέψεις του, μάλιστα, το 2000, είχε δηλώσει εντυπωσιασμένος από τον αριθμό των βυζαντινών εκκλησιών στην περιοχή.
        Το Γκιόρεμε (Κόραμα) είναι περιοχή της επαρχίας Νεβσεχίρ, που σχηματίστηκε από την έκρηξη του όρους Ερκιγιές πριν από 2.000 χρόνια. Στάχτη και λάβα δημιούργησαν ένα εκπληκτικής ομορφιάς τοπίο, που καλύπτει έκταση πάνω από 20.000 τ.χλμ. Το μαλακό πέτρωμα διαβρώθηκε από τον αέρα και τις βροχοπτώσεις, αφήνοντας σκληρές τις κορυφές στους σχηματισμούς των βράχων που μοιάζουν με καμινάδες.
         Σε έναν τέτοιο βράχο έχει λαξευτεί η εκκλησία της Πόρπης (Tikali Kilise), η είσοδος της οποίας είναι εξαιρετικά χαμηλή, ενώ στο εσωτερικό ο χώρος ανοίγει.


Αποκατάσταση
 Τρεις ναοί γεννιούνται ξανά...


       Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται η εκκλησία του Ελμαλί, επίσης λαξευμένη σε σπηλιά, που χτίστηκε περίπου το 1050 και έχει κεντρικό θέμα τον Μυστικό Δείπνο και γραμμένη σε έναν τοίχο τη λέξη «ΙΧΘΥΣ». Εκτός από την εκκλησία του Ελμαλί, ανακαινίζεται επίσης αυτή της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Ονούφριου, αλλά και η περίφημη Μαύρη ή Σκοτεινή εκκλησία, που ονομάζεται έτσι επειδή μπαίνει λίγο φως από έναν πολύ μικρό φεγγίτη. Πρόκειται για θολωτή εκκλησία του 11ου αιώνα που έχει μία κύρια αψίδα και δύο μικρές, αλλά και τέσσερις στύλους.
      Είναι διακοσμημένη με παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη: τη Γέννηση του Χριστού, το Προσκύνημα των Μάγων, τον Χριστό Παντοκράτορα, τον Μυστικό Δείπνο, την Προδοσία του Ιούδα, τη Σταύρωση, την Ανάσταση. Μετά την τουρκική εισβολή και μέχρι το 1950 χρησιμοποιούνταν ως περιστερώνας. Τα τελευταία χρόνια γίνεται επίπονη εργασία στους τοίχους για να καθαριστούν από τα περιττώματα των πουλιών και να αποκαλυφθούν οι αγιογραφίες. Το λιγοστό φως που μπαίνει από τον φεγγίτη διατήρησε σε πολύ καλή κατάσταση τα χρώματα και τις μορφές των αγίων, τουλάχιστον σε όσα σημεία δεν έχουν καλυφθεί από ακαθαρσίες περιστεριών.

ΜΑΡΙΑ ΡΙΤΖΑΛΕΟΥ

ethnos.gr
 http://sophia-siglitiki.blogspot.gr

 

         

      

Γρηγόριος Παλαμάς

 

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο Θαυματουργός - τέλη 16ου αι. μ.Χ. - Mονή Διονυσίου, Άγιον Όρος

Γρηγόριος Παλαμάς (1296-1359) Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς ήταν Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και τιμάται ως ένας από τους σημαντικότερους Αγίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. H διδασκαλία του και το πνευματικό τους έργο αποτελούν θεμέλιο της Ορθόδοξης Πίστης.

              Ο Γρηγόριος γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη από αριστοκρατική γενιά. Μεγαλώνοντας εγκατέλειψε την Πόλη και κινήθηκε πρώτα προς το Παπίκιον Όροςτης Θράκης και τελικά προ το Άγιο Όρος. Το 1335 εμφανίστηκε για πρώτη φορά με τους δύο αποδεικτικούς λόγους του «Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», με τους οποίους ήλθε σε σύγκρουση με τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό, ο οποίος δίδασκε πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει το Θεό, κι ακόμα περισσότερο δεν μπορεί να ενωθεί μαζί του. Άρα οι μοναχοί, οι «ησυχαστές», που κήρυτταν ότι ο άνθρωπος ανεξάρτητα από τη μόρφωσή του μπορεί να γνωρίσει το Θεό , να δει το <<Άκτιστο Φως>>, σύμφωνα με τον Βαρλαάμ έλεγαν ψέματα.
            Ο Παλαμάς αφήνει το Άγιο Όρος και επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη, γράφει τους δικούς του λόγους και ξεκινάει το δικό του αγώνα. Η θέση του, που αποτελεί την επιτομή της Ορθόδοξης ησυχαστικής παράδοσης, ήταν ότι «ο Θεός υπάρχει κατά δύο τρόπους. Κατά την ουσία Του και κατά τις Θείες και άκτιστες Ενέργειές Του. 0 άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τον Θεό κατά την ουσία Του. Μπορεί όμως να γνωρίσει και να ενωθεί μαζί Του, μέσα από τις Θείες και άκτιστες Ενέργειές Του». Η σύγκρουση Παλαμά-Βαρλαάμ σχετικά με το πώς ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει το Θεό ονομάστηκε ησυχαστική έριδα.
            Ουσιαστικά επρόκειτο για τη διάσταση μεταξύ της φιλοσοφίας, του στοχασμού από την μια και της άσκησης και της Θείας Φώτισης από την άλλη. Έτσι όμως ετέθη στην πράξη το πρόβλημα της σχέσεως της «θείας» προς την «έξω» ή «θύραθεν» σοφία. Ο Παλαμάς διέκρινε -πατερικά- δύο σοφίες: τη θεία και την έξω, σαφώς διακρινόμενες μεταξύ τους, διότι χρησιμοποιούν διαφορετικό καθεμιά χώρο (καρδία-εγκέφαλος). Η Αποκάλυψη του Θεού δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο της διανοίας του ανθρώπου, διότι υπερβαίνει κάθε κατάληψη. Γι’ αυτό η παιδεία και η φιλοσοφία δεν συνιστούν προϋπόθεση της θεογνωσίας. Στη δυτική θεολογική παράδοση προχωρεί κανείς με την πίστη, μέσω της φιλοσοφίας και της Γραφής, στη λογική σύλληψη της αποκαλύψεως. H προτεραιότητα δίνεται στη διάνοια, όχι μόνο στη φυσική, αλλά και στην υπερφυσική γνώση. Για τον ορθόδοξο-ησυχαστή η «έξω» σοφία ως προς την Θεογνωσία είναι μέγεθος αδιάφορο. Γι' αυτό η θέωση, η προσέγγιση του Θεού, είναι υπόθεση κοινή, εγγραμμάτων και αγραμμάτων.
            Τρεις μεγάλες τοπικές σύνοδοι που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1341, 1347 και 1351 επικύρωσαν τις Θέσεις του Παλαμά ως ορθόδοξες, δικαιώνοντας τους ησυχαστές. Παράλληλα καταδίκασαν τον Βαρλαάμ. Το 1347 ο Παλαμάς δικαιώθηκε οριστικά και εξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.

Η ΣΦΑΓΗ ΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΟ 390 μ.Χ.

 

Αναπαράσταστη της Θεσσαλονίκης των πρωτοβυζαντινών χρόνων

Ο Ιππόδρομος βρισκόταν δίπλα στα ανατολικά τείχη της πόλης (σημερινή Πλατεία Ιπποδρoμίου). Είχε μήκος 500 μέτρα και πλάτος 125. Λειτουργούσε μέχρι και τον 7ο αιώνα μ.Χ. Σ’ αυτόν έγινε η σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων το 390 μ.Χ. μετά από εντολή του αυτοκράτορα Θεοδόσιου. Σήμερα σώζονται ελάχιστα τμήματα, διατηρημένα στα υπόγεια των παρακείμενων πολυκατοικιών.

 

 

του Θάνου Δασκαλοθανάση
 

                  Ιστορική για τη σκληρότητά της έχει μείνει η σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο το 390μ.Χ., με διαταγή του Θεοδοσίου, ως τιμωρία για την εξέγερση εναντίον της φρουράς του, που αποτελούνταν από Γότθους υπό τον Βουτέριχο.

             Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α' (379-395 μ.Χ.), στην προσπάθεια του να εξουδετερώσει τον κίνδυνο των Γότθων, επιδίωξε να αποκαταστήσει φιλικές σχέσεις μαζί τους και κάλεσε πολλούς από αυτούς να εγκατασταθούν μέσα στο βυζαντινό κράτος. Οι ντόπιοι κάτοικοι ωστόσο, δε σταματούσαν να τους μισούν και γιατί ήταν ξένοι και γιατί συνέχιζαν τις ληστρικές επιδρομές. Η δυσαρέσκεια αυτή ήταν ιδιαίτερα έντονη στη Θεσσαλονίκη, όπου η φρουρά της πόλης αποτελούνταν από Γότθους.

            Το 390 μ.Χ. ο διοικητής της γοτθικής φρουράς της Θεσσαλονίκης Βουτέριχος συνέλαβε και φυλάκισε, για ασήμαντο λόγο, έναν πολύ δημοφιλή ηνίοχο του ιπποδρόμου. Επειδή εκείνες τις μέρες θα γίνονταν αρματοδρομίες, οι Θεσσαλονικείς ζήτησαν από το Βουτέριχο να αφήσει ελεύθερο τον ηνίοχο, για να πάρει κι αυτός μέρος στους αγώνες. Ο Γότθος διοικητής όμως αρνήθηκε.
           Η άρνηση αυτή στάθηκε αφορμή για να ξεσπάσει η δυσαρέσκεια και να πυροδοτήσει μια λαϊκή εξέγερση που ήταν φαινόμενο όχι ασυνήθιστο στο Βυζάντιο. Ο λαός της πόλης εξεγέρθηκε και στη διάρκεια των βίαιων ταραχών που ακολούθησαν, σκοτώθηκαν όλοι σχεδόν οι Γότθοι της φρουράς, καθώς και άλλοι αξιωματούχοι, ενώ πολλά δημόσια κτίρια καταστράφηκαν.

             Όταν ο Θεοδόσιος πληροφορήθηκε τα γεγονότα εξοργίστηκε και αποφάσισε να τιμωρήσει σκληρά την πόλη. Στα Μεδιόλανα όπου βρισκόταν, ο επίσκοπος Αμβρόσιος προσπάθησε να τον πείσει να φανεί επιεικής, χωρίς αποτέλεσμα.

              Η βάρβαρη γοτθική φρουρά της πόλης εκτέλεσε την τιμωρία με σατανικό τρόπο. Την επόμενη μέρα ο λαός προσκλήθηκε στον Ιππόδρομο, τάχα για να παρακολουθήσει τους αγώνες.. Κι όταν το ανυποψίαστο πλήθος συγκεντρώθηκε και παγιδεύτηκε, ξεχύθηκαν μέσα στον ιππόδρομο οι Γότθοι στρατιώτες και άρχισαν να σφάζουν όποιον έβρισκαν μπροστά τους, χωρίς διάκριση. Τα θύματα της φοβερής αυτής σφαγής έφτασαν τις 7.000 ή, κατ' άλλους, τις 15.000.

          Ύστερα απὸ το έγκλημα αυτό, ο Θεοδόσιος κατὰ την εορτὴ των Χριστουγέννων βρέθηκε στὰ Μεδιόλανα και θέλησε να μεταβεί στην Εκκλησία και να κοινωνήσει. Ο άγιος Αμβρόσιος, ντυμένος τα ιερατικά του άμφια, βγήκε στη θύρα του ναού και δεν επέτρεψε στον αυτοκράτορα να προχώρησει. «Είναι τα χέρια σου βαμμένα με αίμα», του είπε. Ο Θεοδόσιος θέλησε να δικαιολογηθεί κι απάντησε στον Ιεράρχη: «Κι ο Δαβὶδ αμάρτησε».
              Τότε ο άγιος Αμβρόσιος είπε στον Θεοδόσιο. «Τον μιμήθηκες στο έγκλημα, να τον μιμηθείς και στη μετάνοια»!
              Ο Θεοδόσιος δεν τόλμησε να μπει στην Εκκλησία κι έφυγε μετανιωμένος.

Θεοδόσιος και Αμβρόσιος



ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΕΣ: Ειρήνη Δούκαινα

              Ειρήνη Δούκαινα (1066 - 1133).

 

 

Ειρήνη Δούκαινα

 

           Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, σύζυγος του Αλεξίου Α' Κομνηνού και μεγαλύτερη κόρη του Ανδρόνικου Δούκα και της Μαρίας της Βουλγαρίας. Παντρεύτηκε (1078) σε ηλικία έντεκα χρονών τον Αλέξιο. Με τον καθαρά πολιτικό αυτό γάμο οι Κομνηνοί εξασφάλιζαν την υποστήριξη της μεγάλης και σπουδαίας οικογένειας των  Δουκών.

 

              Η Ειρήνη Δούκαινα ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Αλεξίου Α' Κομνηνού (1081-1118) και μητέρα της Άννας Κομνηνής συγγραφέως της περίφημης "Αλεξιάδας". Ήταν γυναίκα σημαντικής εκπαίδευσης και μελετηρή. Η θυγατέρα της Άννα διηγείται περί αυτής ότι πάντα είχε μαζί της ένα βιβλίο και σπούδαζε τους βίους των αγίων πατέρων, προπαντώς του φιλοσόφου μάρτυρα Μαξίμου. Αναφέρεται στο ποίημα του Καβάφη "Βυζαντινός άρχων":"να όψεται η κακεντρεχής Ειρήνη Δούκαινα".

           Εξωτερική εμφάνιση της Ειρήνης, μας παραδίδει η κόρη της Άννα Κομνηνή: "Στεκόταν σαν ένα μικρό παιδάκι, όρθια και ανθηρή, όλα τα άκρα της και τα άλλα μέρη του σώματός της είναι απολύτως συμμετρικά και σε αρμονία το ένα με το άλλο. Με την υπέροχη εμφάνισή της και τη γοητευτική φωνή της ποτέ δεν έπαψε να συναρπάζει όλους εκείνους που την είδαν και την άκουσαν. Το πρόσωπό της λάμπει στο απαλό φως του φεγγαριού. Δεν είναι απόλυτα στρογγυλό πρόσωπο όπως μιας γυναίκας Ασσυρίων, ούτε μακρύ, όπως το πρόσωπο μιας Σκύθισσας, αλλά ελαφρώς ωοειδές. Τα μάγουλά της ήταν σαν άνθη τριαντάφυλλου, ορατά από πολύ μακριά. Τα μάτια της ήταν φωτεινά γαλάζια: η γοητεία και η ομορφιά τους προσέλκυε τους πάντες και κανείς δεν μπορούσε να στρέψει μακριά τη ματιά του. Τα λόγια της τα συνοεύει με χαριτωμένες κινήσεις, τα χέρια της γυμνά τους καρπούς, θα έλεγα ότι είναι από ελεφαντόδοντο σμιλευμένα από κάποιον τεχνίτη. Οι κόρες των ματιών της, με το λαμπρό βαθύ μπλε, θύμιζε την ήρεμη θάλασσα, ενώ το λευκό γύρω τους έλαμπε σε αντίθεση, έτσι ώστε το σύνολο των ματιών απέκτησε μια περίεργη λάμψη και γοητεία που είναι ανείπωτη".

          Η Ειρήνη ήταν ντροπαλή και προτιμούσε να μην εμφανίζεται στο κοινό, αν και ήταν ισχυρή και σοβαρή όταν ενεργούσε επίσημα ως αυτοκράτειρα. Προτιμούσε να εκτελεί τα καθήκοντά του νοικοκυριού της και απολάμβανε την ανάγνωση, την λογοτεχνία αγίων και έκανε φιλανθρωπικές δωρεές σε μοναχούς και ζητιάνους. Παρά το γεγονός ότι ο Αλέξιος μπορεί να είχε τη Μαρία ως ερωμένη στην αρχή της βασιλείας του, κατά το δεύτερο μισό της βασιλείας του ήταν πραγματικά ερωτευμένος με την Ειρήνη (τουλάχιστον σύμφωνα με την κόρη τους Άννα).

          Η Ειρήνη τον συνόδευε συχνά στις αποστολές του, συμπεριλαμβανομένης της εκστρατείας ενάντια του πρίγκιπα Βοημούνδου I της Αντιοχείας το 1107, καθώς και στην Χερσόνησο το 1112. Σε αυτές τις εκστρατείες ενήργησε ως νοσοκόμα για το σύζυγό της, όταν είχε προσβληθεί από ουρική αρθρίτιδα στα πόδια του. Σύμφωνα με την Άννα, λειτούργησε επίσης ως ένα είδος «φρουράς», καθώς υπήρχαν συνεχείς συνωμοσίες εναντίον του Αλεξίου. Η επιμονή του Αλέξιου να τον συνοδεύει η Ειρήνη στις εκστρατείες μπορεί να υποδηλώνει ότι δεν την εμπιστεύονταν πλήρως για να την αφήνει στην πρωτεύουσα. Όταν, όμως, παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη, ενήργησε ως αντιβασιλέας, μαζί με τον Νικηφόρο Βρυέννιο, σύζυγο της Άννας.

            Η Ειρήνη πέθανε στις 19 Φρεβουαρίου 1138.

         

 

  Με τον Αλέξιο Α' άπέκτησε εννέα παιδιά:

 •Άννα Κομνηνή (1083-1153).
 •Μαρία Κομνηνή.
 •Ιωάννης Β' Κομνηνός (1087-1143).
 •Ανδρόνικος Κομνηνός.
 •Ισαάκιος Κομνηνός.
 •Ευδοκία Κομνηνή.
 •Θεοδώρα Κομνηνή, που παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Άγγελο. Μεταξύ των παιδιών τους ήταν ο Ιωάννης Δούκας (ο οποίος πήρε το επώνυμο της γιαγιάς του) και ο Ανδρόνικος Άγγελος, ο πατέρας των αυτοκρατόρων Αλεξίου Γ' Αγγέλου και του Ισαάκ Β' Αγγέλου.
 •Μανουήλ Κομνηνός.
 •Ζωή Κομνηνή.


Οι τρεις γεωγραφικοί χώροι του Βυζαντίου

Οι τρεις γεωγραφικοί χώροι του Βυζαντίου

 

 

 

 

 

 

 

     Η Κωνσταντινούπολη είναι ο συνεκτικός κρίκος τριών διαφορετικών εκτάσεων, με διαφορετικές γειτνιάσεις και ιστορικές διαδρομές, αλλά συναφών: της Μικράς Ασίας, από την οροσειρά του Ταύρου ως την Εύφορη Ημισέληνο, του Καυκάσου μαζί με τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και τις αρχαίες ελληνικές αποικίες στις βορινές από αυτές, ιδίως τη Χερσώνα, του παραδουνάβιου τόξου που εκτείνεται από τις εκβολές του ποταμού και τη Θράκη μέχρι τη Δαλματία και τέλος, της ανατολικής και κεντρικής Μεσογείου.

 

 

Η Μικρά Ασία
 

       Η Μικρά Ασία περιβάλλεται από διεθνούς σημασίας περάσματα: από την οροσειρά του Ταύρου στα νοτιοδυτικά, από τους πρόποδες της Αρμενίας στα ανατολικά, και από τη γραμμή των πόλεων της πεδιάδας  της Εύφορης Ημισελήνου στον νότο. Στη Μαύρη Θάλασσα , κατά μήκος της παράκτιας διαδρομής, ξεχωρίζει η Σινώπη απέναντι από τη Χερσώνα, και κυρίως η Τραπεζούντα, απόληξη των θαλάσσιων δρόμων του διηπειρωτικού εμπορίου. Στη Μεσόγειο ξεχωρίζουμε τη Σμύρνη και τα επίνειά της, τη Μίλητο και την Αττάλεια. Ένας οδικός άξονας που οδηγεί μέχρι την οροσειρά του Ταύρου διασχίζει πρώτα την Αρμενία από νότο προς βορρά διαμέσου του Τιβίου, του Ανίου και του Καρσέ ( Καρς), κατηφορίζει στη συνέχεια προς τη Θεοδοσιούπολη(Ερζερούμ) και ακολουθεί από ανατολικά προς δυτικά μια κεντρική πορεία από τη Σεβάστεια (Σιβάς) μέχρι την Άγκυρα, προτού διακλαδιστεί προς δύο κατευθύνσεις, εκ των οποίων η μία καταλήγει στην Πόλη μέσω Νίκαιας, και η άλλη συναντά την παράκτια διαδρομή από βορρά προς νότο στο ύψος της Περγάμου. Στα σύνορα με την αριστοκρατική και πολεμοχαρή Αρμενία, οι οδικοί άξονες ταυτίζονται με τις διαδρομές της μετανάστευσης που εντείνεται μετά την αραβική επέκταση τον 8ο και 9ο αιώνα κι αργότερα με τις τουρκικές επελάσεις από τη δεύτερη δεκαετία του 11ου αιώνα. Τρεις ποτάμιοι άξονες κατέχουν στρατηγική σημασία, ο Άλυς, ο Σαγγάριος και ο Μαίανδρος. Στα νότια όρια, από την Ταυρική ως της Μεσοποταμία, η αυτοκρατορία του 9ου και 10ου αιώνα αντιμετωπίζει τους περιφερειακούς εμίρηδες του χαλιφάτου των Αββασιδών. Το 1071 η αποφασιστική νίκη των Τούρκων στο Μαντζικέρτ τους ανοίγει το δρόμο για την αυτοκρατορική Μικρά Ασία, κι έτσι το 1354 περνούν τα στενά κι αποκτούν στην Καλλίπολη ένα προκεχωρημένο φυλάκιο στη Βαλκανική.

 

 

 

 

Η βαλκανική χερσόνησος
 

      Στη βαλκανική πλευρά, η αρχαία ρωμαϊκή οδός διασχίζει ακόμα και σήμερα τη περιοχή για να καταλήξει στα Στενά, μέσω της Ναϊσσού (Νις), της Σερδικής (Σόφια), της Φιλιππούπολης (Πλόντιβ) και της Αδριανούπολης. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται κι αυτή στην παράκτια οδό που τέμνει την ελληνική χερσόνησο για να καταλήξει στην ακτή της Αδριατικής. Από τη Σηλυμβρία μέχρι το Δυρράχιο, μέσω της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, μια σειρά πόλεων σημαδεύει το νήμα της Ιστορίας. Ο ρόλος τους ενισχύεται από τη στιγμή που το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας  μεταφέρεται προς τη βαλκανική τον 14ο αιώνα – η Αδριανούπολη, το Διδυμότειχο, οι Σέρρες, η Βέροια, η Καστοριά και τα Ιωάννινα. Η Θεσσαλονίκη είναι η  μεσογειακή κλείδα αυτού του γεωγραφικού χώρου και παραμένει,  μεταξύ 9ου και 15ου αιώνα, η δεύτερη πόλη της αυτοκρατορίας, ο έτερος πόλος της. Στη χερσόνησο του Άθω αρχίζουν να συγκεντρώνονται ασκητές γύρω στα μέσα του 9ου αιώνα. Το πρώτο γνωστό σχετικό έγγραφο χρονολογείται στο 883. Η μοναστική οργάνωση λαμβάνει χώρα  στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα, και ο Άθως εξακολουθεί να λειτουργεί ως άξονας και ως εχέγγυο για τα ορθόδοξα κράτη μέχρι το τέλος  της αυτοκρατορίας αλλά και αργότερα. Μια διακλάδωση του άξονα Θεσσαλονίκης – Δυρράχιου εξυπηρετεί την Ελλάδα μέσω Λάρισας, Θήβας, Αθήνας, Κορίνθου και Πάτρας.
      Ο βαλκανικός χώρος παρουσιάζει εθνολογική ποικιλότητα. Στη Θεσσαλία σημειώνεται κατά τον 11ο αιώνα η παρουσία μετακινούμενων Βλάχων. Την πρώτη γνωστή μνεία των Αλβανών τη συναντάμε στον Μιχαήλ Ατταλειάτη, ιστοριογράφο του Νικηφόρου Γ΄ (1078-1081): Φαίνεται ότι αρχικά εγκαταστάθηκαν στο μεσαίο και ανώτερο στρώμα της κοιλάδας του Σκούμπι, κάτω από το Δυρράχιο, από όπου διερχόταν η Εγνατία Οδός. Τον 14ο αιώνα τους συναντούμε στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία. Στα ανατολικά, στρατηγικός ορίζοντας της αυτοκρατορίας παραμένει η δεξιά όχθη. Το δέλτα του ποταμού είναι μια ιδιαίτερη ευαίσθητη ζώνη, όπου συρρέουν ορμητικά από τον 3ο αιώνα τα διαδοχικά κύματα των λαών της στέπας, ορμώμενα από τη ουραλοαλταική μήτρα. Οι Βούλγαροι περνούν το Δούναβη το 680 και εκσλαβίζονται. Το 889 οι Πετσενέγοι εξωθούν από την Ουκρανία τους Ούγγρους, οι οποίοι εγκαθίστανται στην πεδιάδα μεταξύ Δούναβη και Τισσού το 895. Το 10ο και 11ο αιώνα η ελληνική αυτοκρατορία επιστρατεύει όπλα, διπλωματία και ιεραποστολή εναντίον των Πετσενέγων. Οι Κούμάνοι φτάνουν  στην Ουκρανία στα μέσα του 11ου αιώνα και  στα χρόνια του Αλέξιου Κομνηνού τους βρίσκουμε σε βουλγαρικά εδάφη.
     Aπό την άλλη μεριά, η περίοδος από τον 9ο ως τον 11ο αιώνα σημαδεύεται από τον εκχριστιανισμό- που επιβάλλει την επιλογή μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης-, και παράλληλα από τη μετάβαση στη μοναρχία. Ο Βούλγαρος χάνος Μπόρις δέχεται τελικά το ελληνικό βάπτισμα το 864 ή 865, με ανάδοχο τον Μιχαήλ Γ΄. Μετά από μια περίοδο μεγαλείου και το 10ο αιώνα, το βουλγαρικό κράτος γίνεται επαρχία της αυτοκρατορίας το 1018. Ανεξαρτητοποιείται εκ νέου με την εξέγερση των αδερφών Ασάν το 1185. Από την άλλη μεριά γύρω στο 1000 ο πάπας Σιλβέστρος ο Β΄ στέλνει ένα στέμμα και δώρα στον πρίγκιπα Βάικ που είχε βαπτιστεί Στέφανος. Έτσι γεννιέται το ουγγρικό κράτος και εντάσσεται στη λατινική Δύση. Στα δυτικά του βαλκανικού-παραδουνάβιου χώρου, το κροατικό κράτος μεταξύ Σάβου και Αδριατικής περνάει στην εξουσία της Ρώμης, την οποία έμελλε να μην εγκαταλείψει ποτέ. Η Σερβία αντίθετα περιέρχεται το 10ο αιώνα στην εξουσία της Κωνσταντινούπολης, όμως η υποταγή της παραμένει αβέβαιη και περιστασιακή, μέχρι την ανάκτηση της ανεξαρτησίας της υπό τον Στέφανο Νεμάνια (1168-1195).

 

 

Η θάλασσα και οι ακτές της
 

      Στις αρχές του 9ου αιώνα η αυτοκρατορία διατηρεί υπό την κυριαρχία της την Καλαβρία και την ακτή της Καμπανίας και από την άλλη πλευρά της γη του Υδρούντος (Οτράντο) κι ενδεχομένως την Καλλίπολη στον κόλπο του Τάραντα. Μετά από μια περίοδο ανακαταλήψεων, η κυριαρχία στη νότιο Ιταλία χάνεται οριστικά από τη στιγμή που οι Νορμανδοί κυριεύουν το Μπάρι το 1071. Τα τρία μεγάλα νησιά, η Σικελία, η Κρήτη και η Κύπρος, παραμένουν διαφιλονικούμενα ανά τους αιώνες ανάμεσα στην ελληνική κυριαρχία και τις ξένες δυνάμεις. Κάθε θαλάσσιο ταξίδι είχε κι από ένα νησιωτικό σταθμό, την Κύπρο μεταξύ Πόλης ή Αττάλειας και Αιγύπτου, την Κέρκυρα μεταξύ νότιας Ιταλίας και Ηπείρου ενώ η Κρήτη ήταν ένα σημαντικό νησί για το εμπόριο από τη Δύση στην Ανατολή. Ένα διπλό νησιωτικό πλέγμα απλώνεται σε όλο το μήκος των ακτών του Αιγαίου, με την Εύβοια από τη μία πλευρά, τη Ρόδο, τη Σάμο και τη Χίο από την άλλη. Η μοναστική εγκατάσταση στην Πάτμο, συνέπεια της τουρκικής πίεσης στην περιοχή της Μιλήτου, λαμβάνει χώρα μόλις το δεύτερο μισό του 11ου αιώνα.

 

 

Η Κωνσταντινούπολη στο κέντρο
 

    Η Κωνσταντινούπολη, η Νέα Ρώμη, που ανεγείρεται μεταξύ του 324 και 330 από τον Κωνσταντίνο σε απαράμιλλη στρατηγική και εμπορική θέση, αλλά και Νέα Ιερουσαλήμ, έδρα του Μεγάλου Παλατιού και του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου, της διοίκησης της αυτοκρατορίας και του πατριαρχείου, βρίσκεται στη συμβολή τριών γεωγραφικών χώρων. Ορίζει πλέον ένα χώρο απολύτως δικό της, με είσοδο τη στη Μαύρη Θάλασσα και τις ακτές της θάλασσας του Μαρμαρά – όπου η παράκτια οδός που έρχεται από τη Θεσσαλονίκη συνδέεται με τη θρακική οδό που κατεβαίνει από την Αδριανούπολη- καθώς και μια ασιατική ενδοχώρα που φτάνει περίπου μέχρι τη Νίκαια. Έτσι η Ιστορία του γεωγραφικού χώρου της αυτοκρατορίας είναι τριπλή και ενιαία. Οι τρεις γεωγραφικοί χώροι του Βυζαντίου και η πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη, τρία θέατρα όπου εκτυλίσσεται συγχρόνως μια μοναδική ιστορία που παραχωρεί την πρωτοκαθεδρία πότε στον ένα και πότε στον άλλο, είναι ταυτόχρονα ο τόπος όπου αυτή η ιστορία γεννά τις πηγές της, τις οποίες μελλοντικά μια άλλη ιστορία, αυτή της  νεώτερης Δύσης, θα επιλέξει ή όχι να διατηρήσει.

Τα ιστορικά στάδια
 

     Η αυτοκρατορική επικράτεια δεν αποτελεί ενιαία πολιτική πραγματικότητα, και ως εκ τούτο δεν δικαιολογεί μια Ιστορία σε ενικό αριθμό, παρά μόνο κατά την περίοδο εκείνη που  κλείνει με την Δ΄ Σταυροφορία  και την άλωση της Κωνσταντινούπολης τον Απρίλη του 1204. Κι αυτό, δίχως να παραγνωρίζουμε  τις εξεγέρσεις , τόσο εκείνες που είχαν αφορμή τη φορολογία όσο και τις στρατιωτικές, τις στάσεις των επαρχιών, τις παλινδρομικές μετατοπίσεις , τις παραβιάσεις των συνόρων και εν γένει την κινητικότητα που αυξάνεται κατά το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. Αλλά και πάλι η προ του 1204 περίοδος δεν ανήκει αποκλειστικά στους Βυζαντινούς. Το Βυζάντιο υπέστη τον 9ο αιώνα την επέκταση του αραβικού Ισλάμ σε ξηρά και θάλασσα, και την επέλαση των Βουλγάρων στο παραδουνάβιο μέτωπο. Ήδη η βασιλεία του Θεόφιλου (829-842), του γιου του Μιχαήλ Γ΄(842-867) και κυρίως του Βασιλείου Α΄(867-886), εγκαινιάζει μία περίοδο νικηφόρων επιθέσεων, ανακτήσεων και διπλωματικών επιτυχιών που εξασφαλίζουν την επιβολή της αυτοκρατορίας προς πάσα κατεύθυνση, από την ιταλική Δύση μέχρι την συριακή και καυκάσια Ανατολή, διαμέσου της Σικελίας και της Κρήτης. Η περίοδος αυτή κορυφώνεται στα μέσα του 10ου αιώνα και φτάνει στο τέρμα της κατά τη δεκαετία του 1040. Στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα και κατά τον 12ο αιώνα η αυτοκρατορική επικράτεια υφίσταται νέα πλήγματα από την τουρκική επέκταση στη Μικρά Ασία και τις πρώτες δύο σταυροφορίες. Παραμένει ωστόσο ενιαία, μέχρι να εμφανιστούν οι πρώτες ρωγμές μετά το θάνατο του Μανουήλ Α΄Κομνηνού το 1180, οι οποίες διευρύνθηκαν με την ανασύσταση του βουλγαρικού και τη γέννηση του σερβικού κράτους στο τέλος του αιώνα, την αποστασία του Ιωάννη Κομνηνού Βατάτζη στη Φιλαδέλφεια το 1182, του Ισαάκ Κομνηνού στην Κύπρο το 1185, και άλλων, όπως του Λέοντος Σγουρού στην Κεντρική Ελλάδα. Ύστερα πό όλα αυτά η πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 δεν έχει απλώς ως αποτέλεσμα τις γνωστές απώλειες  εδαφών ως τότε αυτοκρατορικών. Καθιστά επιπλέον δυνατό τον εσωτερικό κατακερματισμό τους και μια νέα πολλαπλότητα στις σχέσεις εξουσίας και επικράτειας. Η επάνοδος του Έλληνα αυτοκράτορα στην Πόλη το 1261 αποτελεί ορόσημο αυτής της εξέλιξης, χωρίς να την ανατρέπει. Επιπλέον η αυτοκρατορία του 14ου και 15ου αιώνα στρέφεται προς την ευρωπαϊκή της πλευρά υπό την τουρκική πίεση, η οποία σταδιακά την απωθεί από την Μικρά Ασιά, και μετατρέπεται σε συνιστώσα του βαλκανικού γεωγραφικού χώρου, στον προσδιορισμό του οποίου συμβάλλει το αυτοκρατορικό μοντέλο. Από την πλευρά τους οι Τούρκοι εξαπλώνονται στα βαλκανικά εδάφη από το 1354.
    Η πρωτεύουσα   της αυτοκρατορίας, έχοντας γίνει τόσο απαραίτητη για τη νέα Οθωμανική αυτοκρατορία, κατελήφθη με επίθεση του Μωάμεθ του Β΄ στις 29 Μαΐου του 1453. Το γεγονός αυτό συγκλόνισε τον χριστιανικό κόσμο. Τα ελληνικά δημώδη μοιρολόγια λένε ότι η Παναγιά δάκρυσε για την πτώση της Νέας Ιερουσαλήμ και υπόσχονται την μελλοντική της αποκατάσταση. Η Αθήνα πέφτει το 1458. Η κατάκτηση του Μορέα ολοκληρώνεται το 1460. Στα μέσα Αυγούστου του 1461 έρχεται η σειρά της Τραπεζούντας. Από τη βυζαντινή αυτοκρατορία δε μένει παρά μόνο μια ιδέα και μια άσβεστη ανάμνηση.

 

 

 

Από το βιβίο <<Ο ελληνικός μεσαίωνας, Bυζάντιος - 9ος -15ος αιώνας>> της Έβελύν Πατλαζάν, καθήγήτριας βυζαντινής Ιστορίας του πανεπιστημίου του Παρισιού.


Η ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑ: χθες και σήμερα

                 Εικόνες από τα κοσμικά και εκκλησιαστικά μνημεία της Κωνσταντινούπολης, με την αναπαράστασή τους και την σημερινή τους μορφή. Είναι βέβαια γνωστό ότι ένα μεγάλο μέρος των βυζαντινών μνημείων της Πόλης έχει καταστραφεί.







H παραλία της Βασιλεύουσας. Στην πάνω εικόνα αναπαράσταση της πολιορικίας από τους Σταυροφόρους (1204)

 



Μέρος των τειχών της Πόλης

 

 

πύλη Αγίου Ρωμανού

 

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

 

 το παλάτι των Βλαχερνών

 

 

 

 

 

 

Μονή της Χώρας

ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΜΥΡΕΛΑΙΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΗ ΜΟΝΗ

 

 

 

  IΠΠΟΔΡΟΜΟΣ

 

 

 

 

Μονή Παντοκράτορος

 

ΧΡΥΣΗ ΠΥΛΗ

 

Ναός Αγίας Θεοδοσίας, σήμερα Τέμενος Γκιουλ

 

 

 

ΜΟΝΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΥΡΙΩΤΙΣΣΑΣ, σήμερα KALENDERHANE CAMII

 

 

 

 

 

 

 

Tείχη Βλαχερνών

 

 

 

 

Παλάτι Πορφυρογέννητου

 

 

 

 

 

 

ΚΙΟΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

 

Mονή Ακατάληπτου Χριστού

 

Άγιος Σέργιος και Βάκχος

 

 

                                      Οι Σταυροφόροι στα τείχη της Πόλης

Βυζαντινή εκκλησία με εντυπωσιακά ψηφιδωτά ανακαλύφθηκε στο Ισραήλ

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ <<ΑΝΑΣΚΑΦΗ>>

http://anaskafi.blogspot.gr/

 

               Οι αρχαιολόγοι στο Ισραήλ ανακάλυψαν ένα περίτεχνο ψηφιδωτό στο δάπεδο μιας βυζαντινής εκκλησίας, 1500 ετών, που μεταξύ άλλων απεικονίζει το Χριστόγραμμα να περιβάλλεται από πτηνά.

              Τα ερείπια ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια σωστικών ανασκαφών πριν την κατασκευή ενός έργου στην Aluma, ένα χωριό περίπου 50 χιλιόμετρα νότια του Τελ Αβίβ, όπως ανακοίνωσε η Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων (ΙΑΑ) την περασμένη Τετάρτη. Ο αρχαιολόγος Davida Eisenberg Degen δήλωσε ότι η ομάδα χρησιμοποίησε έναν βιομηχανικό εκσκαφέα για να εξετάσει το ανάχωμα στην περιοχή, και μέσα από μια τρύπα βάθους 3 μέτρων, μπόρεσαν να δουν τα λευκά τμήματα του αρχαίου ψηφιδωτού.

Ο χώρος της ανασκαφής

             Μεγάλο μέρος της εκκλησίας αποκαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές του περασμένου μήνα. Η βασιλική αποτελούσε μέρος ενός τοπικού βυζαντινού οικισμού, ενώ οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι λειτουργούσε επίσης και ως κέντρο χριστιανικής λατρείας για τις γειτονικές κοινότητες, επειδή βρισκόταν δίπλα στον κεντρικό δρόμο που περνάει ανάμεσα από το αρχαίο λιμάνι του Ashkelonστα δυτικά και του Beit Guvrin και της Ιερουσαλήμ στα ανατολικά.

«Συνήθως,ένα βυζαντινό χωριό είχε μια εκκλησία, αλλά το μέγεθος της εκκλησίας και η θέση της στο δρόμο την καθιστά πιο σημαντική», δήλωσε ο Degen στο LiveScience.

Αξιόλογα ευρήματα

             Οι αρχαιολόγοι σχεδιάζουν να συνεχίσουν τις εργασίες τους στην περιοχή για άλλη μια εβδομάδα, αλλά ένα από τα πιο αξιόλογα ευρήματα μέχρι τώρα ήταν ένα ψηφιδωτό που περιέχει το Χριστόγραμμα ή ένα «είδος μονόγραμμα του ονόματος του Ιησού», όπως αναφέρει ο Degen.

Το εντυπωσιακό ψηφιδωτό στο δάπεδο της βυζαντινής βασιλικής.

           Εκείνη την εποχή, οι βυζαντινοί Χριστιανοί δεν τοποθετούσαν σταυρούς στα ψηφιδωτά δάπεδα τους, προκειμένου να μην πατούν το σύμβολο του Χριστού, εξηγεί ο Degen. Το Χριστόγραμμα στο ψηφιδωτό μπορεί να μοιάζει με σταυρό, αλλά στην πραγματικότητα είναι περισσότερο ένα σύμβολο, το οποίο συνδυάζει τα δύο πρώτα κεφαλαία γράμματα στην ελληνική λέξη «Χριστός», και συχνά μοιάζει με ένα Χ επάνω σε έναP. Υπάρχουν επίσης και ένα Α και το Ω (το πρώτο και το τελευταίο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου) σε κάθε πλευρά του, το οποίο αποτελεί άλλο ένα χριστιανικό σύμβολο, όπου ο Χριστός συχνά περιγράφεται ως «η αρχή και το τέλος». Τέσσερα πτηνά διακοσμούν επίσης το ψηφιδωτό, και δύο από αυτά κρατούν ένα στεφάνι στην κορυφή του Χριστογράμματος.

               Μέσα στην βασιλική, η οποία έχει διαστάσεις 22x 12 μέτρα, οι αρχαιολόγοι βρήκαν επίσης μαρμάρινους κίονες και μια ανοιχτή αυλή στρωμένη με ένα λευκό ψηφιδωτό δάπεδο, δήλωσε ο Daniel Varga, διευθυντής των ανασκαφών του ΙΑΑ.

                Ακριβώς έξω από την αυλή, στο νάρθηκα της εκκλησίας υπάρχει «ένα λεπτό ψηφιδωτό δάπεδο διακοσμημένο με χρωματιστά γεωμετρικά σχέδια καθώς και αναθηματική επιγραφή δώδεκα σειρών στην ελληνική γλώσσα που περιέχει τα ονόματα «Μαρία» και «Ιησούς» και το όνομα του ατόμου που χρηματοδότησε την κατασκευή του ψηφιδωτού», εξηγεί οVarga.

Ανάμεσα στα διάφορα ζώα και πτηνά.

Λεπτομέρεια από το ψηφιδωτό, με απεικόνιση λεοπάρδαλης.

              Τα ψηφιδωτά στον κυρίως ναό είναι διακοσμημένα με έλικες αμπέλου σε σχήμα 40 μεταλλίων,ένα εκ των οποίων περιέχει το Χριστόγραμμα. Πολλά από τα υπόλοιπα μετάλλια περιέχουν φυτικά μοτίβα και ζώα, όπως ζέβρες, παγόνια, λεοπαρδάλεις και αγριογούρουνα. Τρία από αυτά περιέχουν επιγραφές μνημονεύοντας δύο επικεφαλείς της τοπικής περιφερειακής εκκλησίας, με τα ονόματα «Δημήτριος» και «Ηρακλής».

Άλλες ανακαλύψεις

        Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν επίσης τα ίχνη της μετέπειτα κατοχής στην κορυφή της εκκλησίας, συμπεριλαμβανομένων των πρώτων ισλαμικών τοίχων και οθωμανικών λάκκων απορριμμάτων (η Aluma βρίσκεται κοντά στο οθωμανικό και μετέπειτα παλαιστινιακό χωριό Hatta). Οι ανασκαφές αποκάλυψαν επίσης γυάλινα βυζαντινά αγγεία και ένα εργαστήριο κεραμικής για την παραγωγή αμφορέων, μαγειρικών σκευών, κρατήρων, κυπέλλων και λύχνων.

           Οι αρχαιολόγοι συχνά πραγματοποιούν σωστικές ανασκαφές πριν από τα κατασκευαστικά έργα όπως σε αυτή την περίπτωση, προκειμένου να αποφευχθεί η οικοδόμηση πάνω στα αρχαία μνημεία. Μερικές φορές ωστόσο, αυτού του είδους οι ανασκαφές αποδίδουν εκπληκτικές ανακαλύψεις. Για παράδειγμα, ένας «λατρευτικός» ναός και ίχνη μιας οικίας, ηλικίας 10.000 ετών ανακαλύφθηκαν στο Eshtaol, δυτικά της Ιερουσαλήμ στο πλαίσιο της προετοιμασίας διαπλάτυνσης ενός δρόμου. Επίσης, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επέκτασης του κεντρικού δρόμου που συνδέει την Ιερουσαλήμ με το Τελ Αβίβ, που ονομάζεται Highway 1, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν έναν φαλλό από τη Λίθινη Εποχή,ένα ιερό από την περίοδο του Πρώτου Ναού καθώς και ζωόμορφα ειδώλια που χρονολογούνται πριν από 9.500 χρόνια.

           Όσον αφορά τις νέες ανακαλύψεις, η IAA σχεδιάζει να αφαιρέσει το ψηφιδωτό για να το εκθέσει στο περιφερειακό μουσείο ή στο κέντρο επισκεπτών ενώ ο υπόλοιπος αρχαιολογικός χώρος θα πρέπει να καλυφθεί.



Τα βυζαντινά εγκόλπια της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου Αγίου Όρους

Επιστήθιος σταυρός,
Χριστός καιΘεοτόκος σε προτομή,
Καμέοιαπό ίασπι, ασήμι επίχρυσο,
μαργαριτάρια, πολύτιμοι λίθοι,
Καμέος:12ος αιώνας, Σταυρός:15ος αιώνας

 

 

 ANAΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ <<η ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ>>

 

http://leipsanothiki.blogspot.gr/

 

 

           Τα εγκόλπια είναι μικρά αντικείμενα που προορίζονταν για ανάρτηση. Τα περισσότερα συγκρατούνταν από έναν κινητό δακτύλιο. Συχνό γνώρισμα αποτελεί ο ελεύθερος δακτύλιος ανάρτησης, που πλαισιώνεται από ένα ζευγάρι μαργαριταριών ή από πολύτιμους λίθους.

             Ο όρος «εγκόλπιο» έχει γενικότερη σημασία· αναφέρεται τόσο στους «επίπεδους σταυρούς» ή τους «σταυρούς-λειψανοθήκες», όσο και σε κάθε κυκλικό, ορθογώνιο ή πολυγωνικό εικονίδιο, με ή χωρίς άγια λείψανα. Αυτά τα αντικείμενα λατρείας αντλούν τη δύναμή τους από τα άγια λείψανα που περικλείουν αλλά και από τα εικονογραφικά τους θέματα.

              Τα βυζαντινά εγκόλπια της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου, μία ομάδα εξήντα τεσσάρων αντικειμένων, χρονολογούνται από τον 6^ο– 7^ο αιώνα ως τα τέλη του 14^ου - αρχές 15^ου αιώνα. Τα συνδέει ο γενικός όρος «εγκόλπια»,παρότι παρουσιάζουν ποικιλία υλικών, τύπων και τεχνικών κατασκευής· αυτό επιβάλλει την πολύπλευρη προσέγγισή τους. Τα βατοπαιδινά εγκόλπια εκφράζουν έτσι την ιεραρχική οργάνωση της βυζαντινής κοινωνίας και την ανταπόκριση των τεχνιτών στην ποικιλία της ζήτησης.

          Η συλλογή των βυζαντινών εγκολπίων της μονής Βατοπαιδίου περιλαμβάνει δεκαέξι σταυρούς· οι εννέα αποτελούνται από ένα τεμάχιο, ενώ οι επτά είναι σύνθετοι.

         Τα εγκόλπια της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου αναφέρονται από τον ρώσο περιηγητή Grigorovic Barskij, που επισκέφθηκε το Άγιον Όρος το 1744.Φυλάσσονταν τότε σε κιβώτιο στο ιερό της Μονής μαζί με το πολύτιμο λείψανο της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου.

         

Πολύλοβο εγκόλπιο,
Χριστός Παντοκράτωρ σε προτομή,
Καμέοςαπόπράσινο ίασπι,χρυσός, συρματερός, χαρακτός,
πολύτιμες πέτρες, μαργαριτάρια,
Καμέος: 13ος αιώνας, Ένδεση: τέλος 15ου αιώνα

Ελλειψοειδές εγκόλπιο,
Ο προφήτης Δανιήλ σε προτομή,
καμέος από σαρδόνυχα, χρυσός,
μαργαριτάρια, πολύτιμοι λίθοι,
Καμέος:12ος αιώνας, Ένδεση 15ος αιώνας (Novgorod)

Ελλειψοειδές εγκόλπιο,
Χριστός καιΘεοτόκος Οδηγήτρια,
Καμέος από αιματίτη, ασήμι επίχρυσο, συρματερό,
πολύτιμες πέτρες,μαργαριτάρια, ίχνοι σμάλτου,
Καμέος: 12ος αιώνας, Ένδεση: Τέλος 15ου - αρχές16ου αιώνα

Η πίσω πλευρά του παραπάνω εγκολπίου

Εγκόλπιο,
Προτομή του Χριστού,Καμέοςαπό αχάτη, χρυσός, συρματερός,
πολύτιμες πέτρες,μαργαριτάρια,
Καμέος: 12ος αιώνας, Ένδεση: Τέλος 15ου αιώνα

Η πίσω πλευρά του παραπάνω εγκολπίου

Ωοειδές εγκόλπιο,
Θεοτόκος Αγιοσορίτισσα – Σταυρός,
Μελίχρους λίθος, πιθανώς αμέθυστος,ασήμι επίχρυσο,
μαργαριτάρια, πράσινες πέτρες, σμάλτο,
12ος – 13ος

Αμφιπρόσωπο ελλειψοειδές εγκόλπιο,
Χριστός σε Δόξα,
Σφραγιδόλιθος από πράσινο ίασπι,περίκλειστα σμάλτα,
Τέλος 12ου – αρχὲς 13ου αιώνα

Τρίπτυχο εγκόλπιο,
Μεγάλη Δέηση,
Στεατίτης, ασήμι επίχρυσο,σμάλτο,
13ος αιώνας

Σταυρός – Λειψανοθήκη,
Ασήμι επίχρυσο,πολύτιμοι λίθοι, μαργαριτάρια,
13ος αιώνας

Εγκόλπιος σταυρός,
Σταύρωση,
Μαύρος στεατίτης,χρυσός,
13ος - 14ος αιώνας

Εγκόλπιος σταυρός,
Πέτρα, χρυσός σκαλιστός,χαρακτός, μαργαριτάρια,
13ος - 14ος αιώνας

Σταυρός - Λειψανοθήκη,
Εσταυρωμένος – Θεοτόκος δεομένη,
χυτός ορείχαλκος,
11ος – 12ος αιώνας

Εγκόλπιος σταυρός,
πέτρα, χρυσός σκαλιστός,
12ος αιώνας