Γρηγόριος Παλαμάς

 

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο Θαυματουργός - τέλη 16ου αι. μ.Χ. - Mονή Διονυσίου, Άγιον Όρος

Γρηγόριος Παλαμάς (1296-1359) Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς ήταν Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και τιμάται ως ένας από τους σημαντικότερους Αγίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. H διδασκαλία του και το πνευματικό τους έργο αποτελούν θεμέλιο της Ορθόδοξης Πίστης.

              Ο Γρηγόριος γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη από αριστοκρατική γενιά. Μεγαλώνοντας εγκατέλειψε την Πόλη και κινήθηκε πρώτα προς το Παπίκιον Όροςτης Θράκης και τελικά προ το Άγιο Όρος. Το 1335 εμφανίστηκε για πρώτη φορά με τους δύο αποδεικτικούς λόγους του «Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», με τους οποίους ήλθε σε σύγκρουση με τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό, ο οποίος δίδασκε πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει το Θεό, κι ακόμα περισσότερο δεν μπορεί να ενωθεί μαζί του. Άρα οι μοναχοί, οι «ησυχαστές», που κήρυτταν ότι ο άνθρωπος ανεξάρτητα από τη μόρφωσή του μπορεί να γνωρίσει το Θεό , να δει το <<Άκτιστο Φως>>, σύμφωνα με τον Βαρλαάμ έλεγαν ψέματα.
            Ο Παλαμάς αφήνει το Άγιο Όρος και επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη, γράφει τους δικούς του λόγους και ξεκινάει το δικό του αγώνα. Η θέση του, που αποτελεί την επιτομή της Ορθόδοξης ησυχαστικής παράδοσης, ήταν ότι «ο Θεός υπάρχει κατά δύο τρόπους. Κατά την ουσία Του και κατά τις Θείες και άκτιστες Ενέργειές Του. 0 άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τον Θεό κατά την ουσία Του. Μπορεί όμως να γνωρίσει και να ενωθεί μαζί Του, μέσα από τις Θείες και άκτιστες Ενέργειές Του». Η σύγκρουση Παλαμά-Βαρλαάμ σχετικά με το πώς ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει το Θεό ονομάστηκε ησυχαστική έριδα.
            Ουσιαστικά επρόκειτο για τη διάσταση μεταξύ της φιλοσοφίας, του στοχασμού από την μια και της άσκησης και της Θείας Φώτισης από την άλλη. Έτσι όμως ετέθη στην πράξη το πρόβλημα της σχέσεως της «θείας» προς την «έξω» ή «θύραθεν» σοφία. Ο Παλαμάς διέκρινε -πατερικά- δύο σοφίες: τη θεία και την έξω, σαφώς διακρινόμενες μεταξύ τους, διότι χρησιμοποιούν διαφορετικό καθεμιά χώρο (καρδία-εγκέφαλος). Η Αποκάλυψη του Θεού δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο της διανοίας του ανθρώπου, διότι υπερβαίνει κάθε κατάληψη. Γι’ αυτό η παιδεία και η φιλοσοφία δεν συνιστούν προϋπόθεση της θεογνωσίας. Στη δυτική θεολογική παράδοση προχωρεί κανείς με την πίστη, μέσω της φιλοσοφίας και της Γραφής, στη λογική σύλληψη της αποκαλύψεως. H προτεραιότητα δίνεται στη διάνοια, όχι μόνο στη φυσική, αλλά και στην υπερφυσική γνώση. Για τον ορθόδοξο-ησυχαστή η «έξω» σοφία ως προς την Θεογνωσία είναι μέγεθος αδιάφορο. Γι' αυτό η θέωση, η προσέγγιση του Θεού, είναι υπόθεση κοινή, εγγραμμάτων και αγραμμάτων.
            Τρεις μεγάλες τοπικές σύνοδοι που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1341, 1347 και 1351 επικύρωσαν τις Θέσεις του Παλαμά ως ορθόδοξες, δικαιώνοντας τους ησυχαστές. Παράλληλα καταδίκασαν τον Βαρλαάμ. Το 1347 ο Παλαμάς δικαιώθηκε οριστικά και εξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.