Οι ποινές στο Βυζάντιο

H ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

                Οι πιο συνηθισμένες ποινές που επέβαλαν τα βυζαντινά δικαστήρια ήταν τα χρηματικά πρόστιμα, ο περιορισμός σε μοναστήρι, η δήμευση της περιουσίας και ο ακρωτηριασμός. Η ποινή του θανάτου μετά τον 8ο αιώνα διατηρήθηκε μόνο για την προδοσία, τη λιποταξία, το φόνο και τις παρά φύσιν έξεις, αλλά και στις περιπτώσεις αυτές σπάνια εφαρμοζόταν. Οι Βυζαντινοί πίστευαν ότι ο ακρωτηριασμός ήταν ένα φιλάνθρωπο υποκατάστατο της θανατικής ποινής, που θεωρούσαν ότι δεν ήταν αντιφατικό προς το σχετικό κήρυγμα του Χριστού:<< Να βγάλεις τα μάτια σου και να κόψεις τα μέλη σου άμα σε σκανδαλίζουν>>. Πρώτος ο Λέων ο Γ΄ ο Ίσαυρος καθιέρωσε τον ακρωτηριασμό σε μεγάλη κλίμακα και από τότε οι Βυζαντινοί το χρησιμοποιούσαν αρκετά συχνά. Σήμερα βέβαια το αντιμετωπίζουμε σαν μια αποκρουστική και βάρβαρη συνήθεια, ωστόσο πολλοί άνθρωποι προτιμούσαν και προτιμούν τον ακρωτηριασμό από το θάνατο.

 

Ο ρόλος της Εκκλησίας

             Πολλές φορές οι φυγόδικοι κατέφευγαν σε εκκλησίες, όπου δεν μπορούσε ο νόμος να παρέμβει και να τους αποσπάσει με τη βία. Αν ο φυγόδικος ήταν δούλος που είχε αποδράσει, υποχρεωνόταν να ακολουθήσει τον κύριο του, εφόσον εκείνος εγγυόταν ότι η συζήτηση για την υπόθεσή του θα γινόταν ήσυχα. Αν  όμως ο αφέντης επιχειρούσε να τον αποσπάσει από το ναό με τη βία, τότε αυτός μαστιγωνόταν 12 φορές και στη συνέχεια γινόταν η συζήτηση. Αν κατέφευγε στην εκκλησία κάποιος εξ΄αμελείας φονιάς, πρώτα έχανε την περιουσία του και στη συνέχεια, αν ήθελε, κλεινόταν σε μοναστήρι. Αν όμως είχε διαπράξει φόνο εκ προμελέτης, αναγκαζόταν να ασπαστεί τον μοναχικό βίο για πάντα.

 

Διαπόμπευση

               Όσοι συλλαμβάνονταν για κλοπή, για εμπρησμό, για μοιχεία ή άλλα αδικήματα, πριν τους επιβληθεί η προβλεπόμενη από το νόμο ποινή, γνώριζαν τη διαπόμπευση. Η σχετική διαδικασία άρχιζε με το κούρεμα. Ύστερα μαύριζαν το πρόσωπο του διαπομπευόμενου χρησιμοποιώντας καπνιά και, αφού τον έντυναν με κουρέλια, τον υποχρέωναν να ανέβει σε έναν γάιδαρο καθισμένος ανάστροφα, ώστε να βλέπει και να κρατάει την ουρά του ζώου. Ύστερα, καθώς περιφερόταν στους δρόμους, όλοι τον έφτυναν στο πρόσωπο, του πετούσαν ακαθαρσίες, πολλές φορές τον λιθοβολούσαν και τον περιέπαιζαν με κάθε τρόπο.

 

Βούκινο…

            Όταν διαπομπευόταν οι θεωρούμενοι εγκληματίες ( παιδεραστές, εμπρηστές, βιαστές, κλέφτες, λιποτάκτες κά.), υπήρχε ειδικός τελάλης, ο <<πλατσάριος>>, που διαλαλούσε το έγκλημα, με σκοπό να παραδειγματίζεται ο κόσμος και να απέχει από άδικες πράξεις. Συχνά οι πλατσάριοι, για να προ(κ)αλέσουν  το πλήθος να δει τον διαπομπευόμενο, χρησιμοποιούσαν σάλπιγγα, γεγονός στο οποίο παραπέμπει και η σημερινή φράση << έγινε βούκινο>> (βούκινο = σάλπιγγα από κέρατο ).

 

Σκληρός νόμος, αλλά νόμος

 

            Στο Βυζάντιο οι ποινές για τους κλέφτες ήταν πολύ αυστηρές. Όταν συλλαμβανόταν  κάποιος να κλέβει, του σημάδευαν το μέτωπο με πυρακτωμένο σίδερο. Αν μάλιστα υπέπιπτε στο ίδιο αδίκημα για δεύτερη φορά, αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο να του κόψουν το χέρι ή το πόδι. Στους μοιχούς και στις μοιχαλίδες επιβαλλόταν η ποινή της ρινότμησης  και φαίνεται ότι έτσι, με κομμένη τη μύτη, γινόταν η διαπόμπευσή τους. Για άλλα παραπτώματα, ιδίως σε περιπτώσει λιποτακτών, επιβαλλόταν ακόμα πιο σκληρές ποινές, όπως η τύφλωση. Επειδή ο νόμος δεχόταν το <<οφθαλμόν αντί οφθαλμού>>, οι μοιχοί κινδύνευαν να χάσουν το ανδρικό μόριό τους.

Αναθεώρηση
 

           Ο αυτοκράτωρ Λέων ο ΄Γ  (717-741) εισήγαγε τον πρώτο  σημαντικό κώδικα νόμων το 726, που πήρε την ονομασία <<Εκλογή>>. Ο ίδιος ο Λέων  υπερηφανευόταν ότι αναθεώρησε  την προηγούμενη νομοθεσία  <<εις το φιλανθρωπότερον>>, ωστόσο έφερε για πρώτη φορά στο ρωμαϊκό δίκαιο βάρβαρες ποινές, μάλλον υπό την επίδραση ανατολικών  συνηθειών. Για παράδειγμα, η ψευδορκία τιμωρούνταν με την αποκοπή της γλώσσας, η κλοπή λατρευτικών σκευών με τύφλωση, η παραχάραξη με αποκοπή ενός χεριού, η αποπλάνηση μοναχής, η μοιχεία και η αιμομιξία με ρινότμηση, η κτηνοβασία με την αποκοπή του γεννητικού μορίου κά. Η ποινή του θανάτου επιβαλλόταν για άλλα αδικήματα, όπως η μαγεία, η φαρμακεία (δηλητηρίαση) η ανθρωποκτονία εκ προμελέτης, η ληστεία, η λιποταξίας κά.

 

 

           από το βιβλίο << Το άγωνστο Βυζάντιο>>  Ι. Γρυντάκης, Γ. Δάλκος, Ά. Χόρτης, Ε. Χόρτης