Βυζαντινό αριστούργημα επιστρέφει στη Μακεδονία

ΣΠΑΝΙΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

Βυζαντινό αριστούργημα επιστρέφει στη Μακεδονία

Ενα ανεκτίμητο βυζαντινό κειμήλιο, μια σπάνια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη 674 σελίδων, γραμμένη τον 9ο αιώνα, επαναπατρίζεται μέσω Αμερικής και παίρνει ξανά τη θέση της, έπειτα από έναν αιώνα, στη Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης στη Δράμα, από όπου την είχαν αρπάξει Βούλγαροι το 1917, μαζί με πολλούς ακόμη ιστορικούς και εκκλησιαστικούς θησαυρούς. 

    Η σπάνια Καινή Διαθήκη επαναπατρίζεται έπειτα από έναν αιώνα στη Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης στη Δράμα

Τις επόμενες μέρες θα την παραλάβει προσωπικά ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, Δημήτριος από εκπαιδευτικό ίδρυμα του Σικάγου όπου κατέληξε, και θα τη μεταφέρει ο ίδιος στην Ελλάδα στις αρχές Δεκεμβρίου, προκειμένου να την παραδώσει σε ειδική τελετή στη Δράμα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της πολιούχου Αγίας Βαρβάρας.

             Ο «Κώδικας 1424» (Codex 1424), όπως ονομάζεται το κειμήλιο, αποτελεί το παλαιότερο πλήρες χειρόγραφο της Καινής Διαθήκης στον κόσμο, γραμμένο στα ελληνικά στη ρέουσα γραφή. Είχε πουληθεί στις ΗΠΑ -όπου κατέληξε- το 1920 από έναν Ευρωπαίο βιβλιοπώλη, και βρέθηκε στην κατοχή της Λουθηρανής Θεολογικής Σχολής του Σικάγου, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Η διοίκηση της Σχολής απάντησε θετικά μετά από πολλές προσπάθειες στο αίτημα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής και θα παραδώσει το κειμήλιο στον Αρχιεπίσκοπο Δημήτριο, σε εκδήλωση στις 15 Νοεμβρίου.

              Πρόκειται για ένα από τα εκατοντάδες χειρόγραφα και άλλα αντικείμενα- ανεκτίμητα κειμήλια της θρησκευτικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, που αφαιρέθηκαν από την Παναγία Εικοσιφοίνισσα Δράμας, τον Τίμιο Πρόδρομο Σερρών και άλλες ελληνικές μονές κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οπως αποκαλύφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, τα περισσότερα απ΄ αυτά βρίσκονται σήμερα στη Σόφια, στο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών Ivan Dujev και στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της γειτονικής χώρας, και έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς αιτήματα για την επιστροφή τους, ενώ ένας αριθμός κειμηλίων βρίσκεται σε βιβλιοθήκες εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ιδιωτικές συλλογές της Ευρώπης και των ΗΠΑ.

             Ενα απ΄ αυτά είναι ο «Κώδικας 1424», που γράφτηκε τον 9ο ή 10ο αιώνα από τον μοναχό Σάββα. Το χειρόγραφο έχει διαστάσεις 28 επί 18 εκατοστά και στις 674 σελίδες του (337 φύλλα γραμμένα και στις δύο πλευρές, με 29 ως 33 γραμμές ανά σελίδα), περιλαμβάνει το σύνολο της Καινής Διαθήκης. Αιώνες μετά τη γραφή του προστέθηκαν ως σχόλια στα περιθώρια των σελίδων αποσπάσματα κειμένων του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, του Βασιλείου του Μεγάλου και άλλων. 

Το κειμήλιο φυλάσσεται μέχρι σήμερα στη Λουθηρανική Θεολογική Σχολή στο Σικάγο

            Σύμφωνα με τον Γερμανό λόγιο και μελετητή της Βίβλου, Κουρτ Αλαντ, υπάρχουν σε συλλογές ανά τον κόσμο μόλις 60 ελληνικά χειρόγραφα που περιέχουν το σύνολο της Καινής Διαθήκης. Ο «Κώδικας 1424» είναι το παλαιότερο παγκοσμίως πλήρες χειρόγραφο γραμμένο σε ρέουσα γραφή.

              Επιπλέον, όπως επισημαίνεται, είναι ασυνήθιστη η σειρά των βιβλίων της Καινής Διαθήκης, όπως παρατίθενται στο χειρόγραφο. Για παράδειγμα, το βιβλίο της Αποκάλυψης, που σήμερα βρίσκεται στο τέλος της Καινής Διαθήκης, εδώ προηγείται των επιστολών του Αποστόλου Παύλου.

 Η κλοπή
               Ο επιμελητής της συλλογής σπάνιων βιβλίων της Λουθηρανικής Θεολογικής Σχολής του Σικάγου, επίσης διακεκριμένος μελετητής της Βίβλου, Ralph W. Klein, επεσήμανε πως χειρόγραφα σαν τον «Κώδικα 1424» έχουν δώσει τη δυνατότητα στους μελετητές να διαμορφώσουν μια πλήρη εικόνα για το οριστικό κείμενο της ελληνικής Καινής Διαθήκης, με δεδομένο ότι δεν έχει διασωθεί κανένα από τα αρχικά αρχαία κείμενα και υπάρχουν χιλιάδες διαφορετικές παραλλαγές. «Είμαστε υπόχρεοι απέναντι στους προγόνους μας για την πίστη και τη φροντίδα που έδειξαν απέναντι στην Αγία Γραφή, κληροδοτώντας τη στις επόμενες γενιές», τόνισε.

               Ο Κώδικας εκλάπη την άνοιξη του 1917 από τον βουλγαρικό στρατό κατοχής, στη διάρκεια επιχείρησης αφαίρεσης πολύτιμων βυζαντινών κειμηλίων, που εξαπολύθηκε ταυτόχρονα τόσο στην Ιερά Μονή της Παναγίας Εικοσιφοινίσσης του Παγγαίου στη Δράμα, όσο και σ΄ αυτή του Τιμίου Προδρόμου στο Μενοίκιο Ορος των Σερρών, αλλά και από άλλα μοναστήρια της περιοχής.

             Το 1920, τρία μόλις χρόνια μετά την αρπαγή του, το χειρόγραφο βρέθηκε στις ΗΠΑ, στην κατοχή ενός Ευρωπαίου βιβλιοπώλη που πέρασε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αναζητώντας αγοραστές. Το πούλησε στον Levi Franklin Gruber, ο οποίος μετέπειτα έγινε πρόεδρος της Λουθηρανικής Θεολογικής Σχολής του Σικάγου. Το συγκεκριμένο κειμήλιο, όπως και άλλα σπάνια βιβλία που είχε στη συλλογή του ο Gruber, κληροδοτήθηκαν στη σύζυγό του, η οποία τα διέθεσε στη Σχολή, όπου παραμένει ως σήμερα. Το βιβλίο έχει τεκμηριωθεί, μελετηθεί και ψηφιοποιηθεί από τους υπευθύνους της Σχολής και φυλάσσεται στο ιστορικό της αρχείο ως μέρος της συλλογής Gruber.

            Στις αρχές του 2016, εκπρόσωπος της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας επικοινώνησε με τον πρόεδρο της Λουθηρανικής Θεολογικής Σχολής, James Nieman και του ζήτησε την εθελοντική επιστροφή του χειρογράφου στο μέρος όπου ανήκει. Η απάντησή του ήταν αμέσως θετική.

Ευγνωμοσύνη
 

             «Για σχεδόν έναν αιώνα έχουμε την ευλογία να είμαστε οι κάτοχοι αυτού του σημαντικού χειρογράφου. Τώρα είμαστε και πάλι ευλογημένοι για την ευκαιρία που μας δίνεται να το επιστρέψουμε στους Ελληνες ορθόδοξους φίλους μας και να ενισχύσουμε τους κοινούς δεσμούς μας με τον Ιησού Χριστό», δήλωσε ο James Nieman, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος εξέφρασε τη βαθιά του ευγνωμοσύνη για την ευγενική και ιδιαίτερα γενναιόδωρη χειρονομία των ανθρώπων της Σχολής.

          «Πριν από περίπου έναν αιώνα, οι πιστοί μας έχασαν ένα αναπόσπαστο μέρος των θησαυρών της ορθόδοξης πίστης και της παράδοσής μας, όταν λεηλατήθηκε η βιβλιοθήκη της Μονής Κοσίνιτζα (σ.σ. παλιά ονομασία της Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου στη Δράμα) και κλάπηκαν πολλά χειρόγραφα, μεταξύ αυτών και το Codex 1424. Ελπίζουμε ότι και άλλες συλλογές στις ΗΠΑ που προέρχονται από την ίδια Μονή θα ακολουθήσουν το καλό παράδειγμα της Λουθηρανικής Σχολής και θα επιστρέψουν τα χειρόγραφα στο νόμιμο σπίτι τους», επεσήμανε.

Οπως αναφέρεται σε ανακοίνωση που εξέδωσε το αμερικανικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, η παράδοση του χειρογράφου στον Αρχιεπίσκοπο Δημήτριο θα γίνει στις 15 Νοεμβρίου. Στη συνέχεια, υπό την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ο προκαθήμενος της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική και ο πρόεδρος της Σχολής Nieman θα φέρουν το χειρόγραφο στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες μέρες του Νοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου.

           Σύμφωνα με πληροφορίες, το κειμήλιο θα παραδοθεί στον Μητροπολίτη Δράμας, κ. Παύλο, σε ειδική τελετή που θα πραγματοποιηθεί στη διάρκεια των πανηγυρικών εκδηλώσεων για την πολιούχο Αγία Βαρβάρα, στις 3 ή στις 4 Δεκεμβρίου. Στη συνέχεια, ο μητροπολίτης θα τα μεταφέρει στην Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου, όπου θα τοποθετηθεί ξανά στη θέση του, κάτι λιγότερο από εκατό χρόνια μετά την κλοπή του. Σε επικοινωνία που είχαμε χθες, ο μητροπολίτης Παύλος αρνήθηκε να προβεί σε οποιαδήποτε δήλωση ή ενημέρωση επί του θέματος.

 Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε θέσει το αίτημα

            Το αίτημα για την επιστροφή των εκατοντάδων κλαπέντων κειμηλίων που βρίσκονται στη Βουλγαρία έχει απασχολήσει κατ΄ επανάληψη διαπραγματεύσεις μεταξύ εκπροσώπων ελληνικών και βουλγαρικών κυβερνήσεων.

           Τον περασμένο Νοέμβριο, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έθεσε ευθέως και δημόσια το ίδιο αίτημα στη Σόφια, κατά τη διάρκεια αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών, παρουσία του προέδρου της Βουλγαρίας, Ρόσεν Πλεβνελίεφ, προκαλώντας την έντονη ενόχληση της βουλγαρικής κυβέρνησης.

            Ο κ. Βαρθολομαίος χαρακτήρισε ως αμαρτία τα κειμήλια αυτά να μη χρησιμοποιούνται στις λειτουργίες από τους φυσικούς τους ιδιοκτήτες, έκανε λόγο για μεγάλη ανοιχτή πληγή και ζήτησε από τον Βούλγαρο πρόεδρο να συνδέσει τη θητεία του με μια χρυσή σελίδα στις σχέσεις της χώρας του με τους γειτονικούς ορθόδοξους λαούς και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η συνέντευξη Τύπου που είχε προγραμματιστεί για μετά την τελετή ακυρώθηκε, όπως και η συνάντηση του κ. Βαρθολομαίου με τον πρωθυπουργό της Βουλγαρίας, Μπόικο Μπορίσοφ, την επόμενη μέρα.

 ΒΑΣΙΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΑΔΗΣ