του Θάνου Δασκαλοθανάση
Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Τιβέριος κυβέρνησε από το 574 μέχρι το 582. Ήταν άνθρωπος πράος και γενναιόδωρος, προικισμένος με υψηλές στρατιωτικές και πολιτικές αρετές. Ανήκει στην κατηγορία εκείνη των ιστορικών προσωπικοτήτων που μπορεί να μην σημείωσαν κάποια μεγάλη στρατιωτική επιτυχία, όμως διακρίθηκαν για το ήθος τους και την πολιτική τους αρετή και τη γενικότερη στάση της ζωής τους.
Είχε την ατυχία να βρεθεί χρονικά ανάμεσα σε δύο τεράστιες προσωπικότητες: τον Ιουστινιανό και τον Ηράκλειο όπως και το να πεθάνει πρόωρα μη προλαβαίνοντας να ολοκληρώσει το έργο του. Είχε όμως το πολιτικό αισθητήριο να παραδώσει την εξουσία στα ικανά χέρια του κατοπινού αυτοκράτορα Μαυρίκιου.
Το στρατιωτικό πολιτικό πλαίσιο της εποχής του
Η μετά τον Ιουστινιανό εποχή ανήκει σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της Βυζαντινής Ιστορίας. Κατά τη διάρκεια της εποχής αυτής υπήρχε μεγάλη φτώχεια, ασθένειες και πολλές εχθρικές επιθέσεις.
« Όταν πέθανε ο Ιουστινιανός», λέει ο Μπιούρυ, «οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν, οι διαλυτικοί παράγοντες άρχισαν να δρουν, το αυθαίρετο σύστημα κατέρρευσε και η μεταμόρφωση της αυτοκρατορίας, η οποία ασφαλώς είχε για μεγάλο διάστημα προοδεύσει… τώρα άρχισε να προχωρεί γρήγορα και αισθητά».
Ο διάδοχος του Ιουστινιανού Ιουστίνος Β΄ ακολουθώντας διαφορετική πολιτική από τον προκάτοχό του, και για να αντισταθμίσει τις απώλειες στη Δύση, έσπασε την ειρήνη με τους Πέρσες (συνθήκη του 562) που με τόση επιδεξιότητα είχε οικοδομήσει ο Ιουστινιανός. Ενθάρρυνε μια αρμενική εξέγερση κατά των Περσών, αρνήθηκε τη διαπραγμάτευση κα εισέβαλε στα περσικά εδάφη. Οι Πέρσες ανταπέδωσαν το 573 πολιορκώντας και κυριεύοντας τη πόλη-φρούριο Δάρα, προμαχώνα των ανατολικών συνόρων από την εποχή του αυτοκράτορα Αναστάσιου.
Οι άσχημες εξελίξεις επηρέασαν τη ψυχική και σωματική υγεία του αυτοκράτορα. Έχασε τα λογικά του και αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει.
Την κατάσταση πήρε στα χέρια της η αυτοκράτειρα Σοφία, ανιψιά της συζύγου του Ιουστινιανού Θεοδώρας, με την οποία είχε αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Έστειλε πρεσβεία στον Χοσρόη ζητώντας ανακωχή, την οποία και πέτυχε καταβάλλοντας 45.000 χρυσά νομίσματα. Κατόπιν έπεισε τον αυτοκράτορα να ανακηρύξει ενώπιον του πατριάρχη, της Συγκλήτου και της ανακτορικής φρουράς, καίσαρα και διάδοχό του τον κόμητα των εξκουβιτόρων Τιβέριο (7 Δεκεμβρίου 574).
Ο Τιβέριος αυτοκράτορας
Ο Τιβέριος ήταν γύρω στα τριανταπέντε, όταν ανέλαβε στη πράξη όλες τις υποθέσεις του κράτους. Στρατιωτικός ιλλυρικής καταγωγής, όπως η οικογένεια του Ιουστινιανού, ικανός και δραστήριος, θεωρούσε ζήτημα τιμής την ανάκτηση της Δάρας, που σήμαινε τη διεξαγωγή ενός δαπανηρού και επικίνδυνου πολέμου.
Το σπάσιμο της ανακωχής από τη μεριά των Περσών είχε σαν αποτέλεσμα την εισβολή τους στην Αρμενία και τη προέλασή τους ως την Καππαδοκία. Εναντίον τους στάλθηκε ο στρατηγός Ιουστινιανός, ανιψιός του φημισμένου αυτοκράτορα. Οι δύο στρατιές συγκρούστηκαν στη Μελιτηνή, σε μια σκληρή μάχη που κράτησε δύο μέρες και έληξε με την ήττα των Περσών και τη φυγή του Χοσρόη. Στην κατοχή των Βυζαντινών περιήλθαν 24 πολεμικοί ελέφαντες, τους οποίους ο Ιουστινιανός έστειλε στη Κωνσταντινούπολη για να τελέσει θρίαμβο ο Τιβέριος.
Ακολούθησε τριετής ανακωχή (575-578) η οποία όμως δεν κατέληξε σε σύναψη ειρήνης. Στη διάρκεια της ανακωχής ο Τιβέριος όχι μόνο μετέφερε στρατεύματα του Ιλλυρικού και της Θράκης στα περσικά σύνορα, αλλά αύξησε μόνιμα τη στρατιά Ανατολής με δεκαπέντε χιλιάδες νεοσύλλεκτους. Τα μέτρα αυτά επιβάρυναν τον κρατικό προϋπολογισμό και έθεσαν σε κίνδυνο το σύνορο του Δούναβη, όμως ο Τιβέριος έλπιζε ότι θα εξασφάλιζε μια γρήγορη νίκη κατά των Περσών. Στην προσπάθειά του αυτή είχε άμεσο βοηθό τον Μαυρίκιο, τον οποίο και τίμησε το 577 με το υψηλότερο στρατιωτικό αξίωμα του αρχιστράτηγου της Ανατολής.
Όταν εξέπνευσε η ανακωχή, οι Πέρσες εισέβαλλαν στη Μεσοποταμία. Ο Μαυρίκιος κινήθηκε εναντίον τους και σημείωσε σημαντικές επιτυχίες. Την ίδια χρονιά (578), πέθανε ο άρρωστος Ιουστίνος Β΄ και τον διαδέχτηκε και επίσημα ο Τιβέριος.
Οι Πέρσες απέρριψαν την πρόταση του Τιβέριου να τους επιστραφούν οι περιοχές που τους είχε αφαιρέσει ο Μαυρίκιος στην Αρμενία με αντάλλαγμα τη σημαντικότατη Δάρα. Παρόλο που οι Βυζαντινοί, με τη μικρή βοήθεια που έστειλε ο Τιβέριος, είχαν βελτιώσει τη θέση τους στην Ισπανία και στην Ιταλία αλλά και στην Αφρική, ωστόσο στα Βαλκάνια, όπου η άμυνα ήταν ισχνή, οι Άβαροι άρχισαν να απειλούν τα σύνορα, ενώ τα σλαβικά φύλα περνούσαν το Δούναβη και κατευθύνονταν προς το νότο, φτάνοντας μέχρι την Ελλάδα.
Στο μεταξύ ο ικανός Μαυρίκιος κέρδισε κι άλλες νίκες στην Ανατολή, και κάποια στιγμή απείλησε ακόμη και την πρωτεύουσα Κτησιφώντα. Ο στρατηγός διέκοψε την εκστρατεία του το 582, όταν ο βαριά άρρωστος από φυματίωση Τιβέριος τον ανακάλεσε στην πρωτεύουσα. Τον πάντρεψε με την κόρη του, ονομάζοντάς τον διάδοχό του.
Στις 13 Αυγούστου του 582 εξαντλημένος από την αρρώστια, μπροστά στον πατριάρχη Ιωάννη τον Νηστευτή και την σύγκλητο παραδίδει την εξουσία στο γαμπρό του τον Μαυρίκιο. Παρά τη σοβαρή κατάσταση της υγείας του θα εκφωνήσει έναν αποχαιρετιστήριο λόγο. Στο τελευταίο τμήμα του λόγου θα στραφεί προς τον διάδοχό του Μαυρίκιο και θα του απευθύνει μια πολιτική νουθεσία που αναδεικνύει την ψυχική του καλλιέργεια, αλλά και την αντίληψη που είχε ο Τιβέριος για τους σκοπούς και τη λειτουργία της πολιτικής εξουσίας.
Είχε την ατυχία να βρεθεί χρονικά ανάμεσα σε δύο τεράστιες προσωπικότητες: τον Ιουστινιανό και τον Ηράκλειο όπως και το να πεθάνει πρόωρα μη προλαβαίνοντας να ολοκληρώσει το έργο του. Είχε όμως το πολιτικό αισθητήριο να παραδώσει την εξουσία στα ικανά χέρια του κατοπινού αυτοκράτορα Μαυρίκιου.
Το στρατιωτικό πολιτικό πλαίσιο της εποχής του
Η μετά τον Ιουστινιανό εποχή ανήκει σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της Βυζαντινής Ιστορίας. Κατά τη διάρκεια της εποχής αυτής υπήρχε μεγάλη φτώχεια, ασθένειες και πολλές εχθρικές επιθέσεις.
« Όταν πέθανε ο Ιουστινιανός», λέει ο Μπιούρυ, «οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν, οι διαλυτικοί παράγοντες άρχισαν να δρουν, το αυθαίρετο σύστημα κατέρρευσε και η μεταμόρφωση της αυτοκρατορίας, η οποία ασφαλώς είχε για μεγάλο διάστημα προοδεύσει… τώρα άρχισε να προχωρεί γρήγορα και αισθητά».
Ο διάδοχος του Ιουστινιανού Ιουστίνος Β΄ ακολουθώντας διαφορετική πολιτική από τον προκάτοχό του, και για να αντισταθμίσει τις απώλειες στη Δύση, έσπασε την ειρήνη με τους Πέρσες (συνθήκη του 562) που με τόση επιδεξιότητα είχε οικοδομήσει ο Ιουστινιανός. Ενθάρρυνε μια αρμενική εξέγερση κατά των Περσών, αρνήθηκε τη διαπραγμάτευση κα εισέβαλε στα περσικά εδάφη. Οι Πέρσες ανταπέδωσαν το 573 πολιορκώντας και κυριεύοντας τη πόλη-φρούριο Δάρα, προμαχώνα των ανατολικών συνόρων από την εποχή του αυτοκράτορα Αναστάσιου.
Οι άσχημες εξελίξεις επηρέασαν τη ψυχική και σωματική υγεία του αυτοκράτορα. Έχασε τα λογικά του και αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει.
Την κατάσταση πήρε στα χέρια της η αυτοκράτειρα Σοφία, ανιψιά της συζύγου του Ιουστινιανού Θεοδώρας, με την οποία είχε αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Έστειλε πρεσβεία στον Χοσρόη ζητώντας ανακωχή, την οποία και πέτυχε καταβάλλοντας 45.000 χρυσά νομίσματα. Κατόπιν έπεισε τον αυτοκράτορα να ανακηρύξει ενώπιον του πατριάρχη, της Συγκλήτου και της ανακτορικής φρουράς, καίσαρα και διάδοχό του τον κόμητα των εξκουβιτόρων Τιβέριο (7 Δεκεμβρίου 574).
Ο Τιβέριος αυτοκράτορας
Ο Τιβέριος ήταν γύρω στα τριανταπέντε, όταν ανέλαβε στη πράξη όλες τις υποθέσεις του κράτους. Στρατιωτικός ιλλυρικής καταγωγής, όπως η οικογένεια του Ιουστινιανού, ικανός και δραστήριος, θεωρούσε ζήτημα τιμής την ανάκτηση της Δάρας, που σήμαινε τη διεξαγωγή ενός δαπανηρού και επικίνδυνου πολέμου.
Το σπάσιμο της ανακωχής από τη μεριά των Περσών είχε σαν αποτέλεσμα την εισβολή τους στην Αρμενία και τη προέλασή τους ως την Καππαδοκία. Εναντίον τους στάλθηκε ο στρατηγός Ιουστινιανός, ανιψιός του φημισμένου αυτοκράτορα. Οι δύο στρατιές συγκρούστηκαν στη Μελιτηνή, σε μια σκληρή μάχη που κράτησε δύο μέρες και έληξε με την ήττα των Περσών και τη φυγή του Χοσρόη. Στην κατοχή των Βυζαντινών περιήλθαν 24 πολεμικοί ελέφαντες, τους οποίους ο Ιουστινιανός έστειλε στη Κωνσταντινούπολη για να τελέσει θρίαμβο ο Τιβέριος.
Ακολούθησε τριετής ανακωχή (575-578) η οποία όμως δεν κατέληξε σε σύναψη ειρήνης. Στη διάρκεια της ανακωχής ο Τιβέριος όχι μόνο μετέφερε στρατεύματα του Ιλλυρικού και της Θράκης στα περσικά σύνορα, αλλά αύξησε μόνιμα τη στρατιά Ανατολής με δεκαπέντε χιλιάδες νεοσύλλεκτους. Τα μέτρα αυτά επιβάρυναν τον κρατικό προϋπολογισμό και έθεσαν σε κίνδυνο το σύνορο του Δούναβη, όμως ο Τιβέριος έλπιζε ότι θα εξασφάλιζε μια γρήγορη νίκη κατά των Περσών. Στην προσπάθειά του αυτή είχε άμεσο βοηθό τον Μαυρίκιο, τον οποίο και τίμησε το 577 με το υψηλότερο στρατιωτικό αξίωμα του αρχιστράτηγου της Ανατολής.
Όταν εξέπνευσε η ανακωχή, οι Πέρσες εισέβαλλαν στη Μεσοποταμία. Ο Μαυρίκιος κινήθηκε εναντίον τους και σημείωσε σημαντικές επιτυχίες. Την ίδια χρονιά (578), πέθανε ο άρρωστος Ιουστίνος Β΄ και τον διαδέχτηκε και επίσημα ο Τιβέριος.
Οι Πέρσες απέρριψαν την πρόταση του Τιβέριου να τους επιστραφούν οι περιοχές που τους είχε αφαιρέσει ο Μαυρίκιος στην Αρμενία με αντάλλαγμα τη σημαντικότατη Δάρα. Παρόλο που οι Βυζαντινοί, με τη μικρή βοήθεια που έστειλε ο Τιβέριος, είχαν βελτιώσει τη θέση τους στην Ισπανία και στην Ιταλία αλλά και στην Αφρική, ωστόσο στα Βαλκάνια, όπου η άμυνα ήταν ισχνή, οι Άβαροι άρχισαν να απειλούν τα σύνορα, ενώ τα σλαβικά φύλα περνούσαν το Δούναβη και κατευθύνονταν προς το νότο, φτάνοντας μέχρι την Ελλάδα.
Στο μεταξύ ο ικανός Μαυρίκιος κέρδισε κι άλλες νίκες στην Ανατολή, και κάποια στιγμή απείλησε ακόμη και την πρωτεύουσα Κτησιφώντα. Ο στρατηγός διέκοψε την εκστρατεία του το 582, όταν ο βαριά άρρωστος από φυματίωση Τιβέριος τον ανακάλεσε στην πρωτεύουσα. Τον πάντρεψε με την κόρη του, ονομάζοντάς τον διάδοχό του.
 |
Στις 13 Αυγούστου του 582 εξαντλημένος από την αρρώστια, μπροστά στον πατριάρχη Ιωάννη τον Νηστευτή και την σύγκλητο παραδίδει την εξουσία στο γαμπρό του τον Μαυρίκιο. Παρά τη σοβαρή κατάσταση της υγείας του θα εκφωνήσει έναν αποχαιρετιστήριο λόγο. Στο τελευταίο τμήμα του λόγου θα στραφεί προς τον διάδοχό του Μαυρίκιο και θα του απευθύνει μια πολιτική νουθεσία που αναδεικνύει την ψυχική του καλλιέργεια, αλλά και την αντίληψη που είχε ο Τιβέριος για τους σκοπούς και τη λειτουργία της πολιτικής εξουσίας.
H πολιτική διαθήκη του αυτοκράτορα Τιβέριου.
«Εσύ λοιπόν, Μαυρίκιε, κάνε τη βασιλεία σου τον καλύτερο επιτάφιό μου. Στόλισε το τάφο μου με τις αρετές σου και μη διαψεύσεις τις ελπίδες αυτών που σε έχουν εμπιστευτεί, ούτε να φανείς αχάριστος προς τις αρετές σου και να προδώσεις την ευγένεια της ψυχής σου.
Χαλιναγώγησε την εξουσία με τη λογική, κυβέρνησε το κράτος με σοφία, γιατί η βασιλεία είναι κάτι μεγάλο και υψηλό, το οποίο ανεβάζει στα ύψη τον επιβάτη και παρασύρει το νου του. Να σκέπτεσαι ότι δεν είσαι πιο πάνω από τους άλλους σε φρόνηση, έστω κι αν όλους τους ξεπερνάς ως προς το ύψος της τύχης σου.
Να ζητάς πάντα την εύνοια των υπηκόων σου κι όχι το φόβο τους. Αντί της κολακείας, να προτιμάς ως άριστο δάσκαλο την κριτική, γιατί δυστυχώς η εξουσία δεν δέχεται τη νουθεσία ούτε ανέχεται την ειλικρινή και έντιμη καθοδήγηση.
Να έχεις μπροστά στα μάτια σου, ως εκτιμητή, τη δικαιοσύνη, που ρυθμίζει την ανταπόδοση για τις πράξεις. Να θεωρείς ως φιλόσοφος, ότι η βασιλική στολή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα κουρέλι που απλώς το φοράς, κι ότι το στέμμα δεν διαφέρει καθόλου σε αξία από τα πετράδια της θάλασσας. Η λάμψη της βασιλικής στολής είναι οδυνηρή.
Γι΄ αυτό λοιπόν, νομίζω ότι πρέπει κανείς να προτρέπει τους βασιλιάδες να είναι μετριοπαθείς, μέσα στην καλοτυχία τους και να μη χαίρονται κι ούτε να χάνουν τα μυαλά τους γι΄ αυτή τη θλιβερή στολή της μοναρχίας.
Το βασιλικό σκήπτρο δε συμβολίζει την άναρχη κι ανέντιμη εξουσία, αλλά την ένδοξη δουλεία. Πιο πάνω από την οργή ας είναι η επιείκεια κι από τη σωφροσύνη, ο φόβος. Γιατί η φύση όρισε αρχηγούς ακόμα και στις μέλισσες, κι ενίσχυσε τη βασιλική μέλισσα με κεντρί, εφοδιάζοντάς την, κατά κάποιον τρόπο, με μια αυτόματη δύναμη, ώστε να μπορεί ακόμα και να χτυπά αυτόν που δεν υπακούει. Όμως εκείνο το κεντρί δεν είναι τυραννικό, αλλά είναι μάλλον ωφέλιμο για το κοινωνικό σύνολο, αλλά και το δίκαιο. Ας γίνουμε επομένως, μιμητές της μέλισσας, εκτός αν βέβαια η λογική έχει να μας προσφέρει καλύτερα παραδείγματα.
Αυτές είναι λοιπόν οι πατρικές μου συμβουλές. Θα έχεις όμως ως κριτή των αποφάσεών σου την αδέκαστη εξουσία, που τιμά τις αρετές και περιφρονεί την κακία».
Πηγές
Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Α.Α. Βασίλιεφ
Οι Βυζαντινοί, Warren Treadgold
Bυζάντιο, η πραγματική ιστορία της αυτοκρατορίας, Γεώργιος Καρδαράς, Εκδόσεις Γνώμων
Βυζαντινά Υστερόγραφα, Δημήτρης Αποστολίδης
Οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, Ηλίας Λάσκαρης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου