του Θάνου Δασκαλοθανάση
Κορυφαία και πρωτεύουσα θέση ανάμεσα στις γιορτές του καλοκαιριού κατέχει στην καρδιά του Αυγούστου η Κοίμησις της Θεοτόκου. Άπειρα τα επίθετα και οι προσωνυμίες που συνδέουν την Παναγιά με τους διάφορους τόπους, την Παναγιά όλης της χριστιανικής οικουμένης. Άπειρα και τα προσκυνήματα που καθιστούν το μήνα Αύγουστο το μήνα της Παναγιάς. Η μορφή της υμνήθηκε από την εκκλησία και εικαστικά μέσω των εικόνων και των ψηφιδωτών έχει αποτυπωθεί σε άπειρες παραλλαγές. Σύμφωνα με την παράδοση ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφισε πρώτος την Παναγία στο γνώριμο ως σήμερα τύπο της Οδηγήτριας. Η εικόνα άρεσε και στην ίδια και είχε την ευλογία της.
Το να ασχοληθεί κανείς με το πρόσωπο της Θεοτόκου και τις απεικονίσεις του στη βυζαντινή τέχνη είναι ένα πανδύσκολο έργο. Εδω απλά θα αναφέρουμε τους εικονογραφικούς τύπους που διαμόρφωσε η αγιογραφική-καλλιτεχνική παράδοση στο χώρο της ορθοδοξίας. Η πλατυτέρα των ουρανών, η μητέρα του Θεού, η τιμιωτέρα των χερουβίμ, η βλαχερνίτισσα, η νικοποιός, η παράκληση, η ελεούσα, η γλυκοφιλούσα, η κυρία των αγγέλων, η χώρα του αχωρήτου, η γαλακτοτροφούσα, η φοβερὰ προστασία, η οδηγήτρια, η βρεφοκρατούσα, η ελεοῦσα, η ρίζα του Iεσσαί, η ζωοδόχος πηγή, η αμίαντος, η αμόλυντος, η αγγελόκτιστη, η Παναγία τοῦ πάθους και πέρα απὸ τα καθιερωμένα ονόματα που η αγιογραφικὴ παράδοση μας κατέλειπε, ο κάθε τόπος ήθελε μια δικιά του Παναγιά, μία δικιά του Μάννα, που να προστρέχει σε καλὲς ή δύσκολες ώρες. Η Παναγιὰ της Τήνου, η Εικοσιφοίνισσα, η των Ιβήρων, η Καταπολιανή, των Βλαχερνών, η Σουμελά, η Παρηγορήτισσα της Αρτας, η Λαμπηνή, η Χρυσκαλίτισσα στα Χανιά καὶ τόσες άλλες που συνέδεσαν τὸ όνομά της, με το όνομα της πόλεως που προστατεύει και μεσιτεύει για το λαό της.
Η σύνδεση του ονόματος της Παναγιάς και η κατασκευή του ναού προς τιμήν της έχει να κάνει και με την τεχνοτροπία του Ναού της (Μολυβδοσκέπαστη, Θολωτή κ.ά.).
Κορυφαία και πρωτεύουσα θέση ανάμεσα στις γιορτές του καλοκαιριού κατέχει στην καρδιά του Αυγούστου η Κοίμησις της Θεοτόκου. Άπειρα τα επίθετα και οι προσωνυμίες που συνδέουν την Παναγιά με τους διάφορους τόπους, την Παναγιά όλης της χριστιανικής οικουμένης. Άπειρα και τα προσκυνήματα που καθιστούν το μήνα Αύγουστο το μήνα της Παναγιάς. Η μορφή της υμνήθηκε από την εκκλησία και εικαστικά μέσω των εικόνων και των ψηφιδωτών έχει αποτυπωθεί σε άπειρες παραλλαγές. Σύμφωνα με την παράδοση ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφισε πρώτος την Παναγία στο γνώριμο ως σήμερα τύπο της Οδηγήτριας. Η εικόνα άρεσε και στην ίδια και είχε την ευλογία της.
Το να ασχοληθεί κανείς με το πρόσωπο της Θεοτόκου και τις απεικονίσεις του στη βυζαντινή τέχνη είναι ένα πανδύσκολο έργο. Εδω απλά θα αναφέρουμε τους εικονογραφικούς τύπους που διαμόρφωσε η αγιογραφική-καλλιτεχνική παράδοση στο χώρο της ορθοδοξίας. Η πλατυτέρα των ουρανών, η μητέρα του Θεού, η τιμιωτέρα των χερουβίμ, η βλαχερνίτισσα, η νικοποιός, η παράκληση, η ελεούσα, η γλυκοφιλούσα, η κυρία των αγγέλων, η χώρα του αχωρήτου, η γαλακτοτροφούσα, η φοβερὰ προστασία, η οδηγήτρια, η βρεφοκρατούσα, η ελεοῦσα, η ρίζα του Iεσσαί, η ζωοδόχος πηγή, η αμίαντος, η αμόλυντος, η αγγελόκτιστη, η Παναγία τοῦ πάθους και πέρα απὸ τα καθιερωμένα ονόματα που η αγιογραφικὴ παράδοση μας κατέλειπε, ο κάθε τόπος ήθελε μια δικιά του Παναγιά, μία δικιά του Μάννα, που να προστρέχει σε καλὲς ή δύσκολες ώρες. Η Παναγιὰ της Τήνου, η Εικοσιφοίνισσα, η των Ιβήρων, η Καταπολιανή, των Βλαχερνών, η Σουμελά, η Παρηγορήτισσα της Αρτας, η Λαμπηνή, η Χρυσκαλίτισσα στα Χανιά καὶ τόσες άλλες που συνέδεσαν τὸ όνομά της, με το όνομα της πόλεως που προστατεύει και μεσιτεύει για το λαό της.
Η σύνδεση του ονόματος της Παναγιάς και η κατασκευή του ναού προς τιμήν της έχει να κάνει και με την τεχνοτροπία του Ναού της (Μολυβδοσκέπαστη, Θολωτή κ.ά.).
Η εικόνα της σχετίζεται και ονομάζεται από τα θαύματα της Παναγίας: Γοργοϋπήκοος, Ελεούσα κά. ή μπορεί να έχει πάρει το όνομά της από εγκωμιαστικά λόγια, λόγω της μεγάλης αγάπης των πιστών και της αναφοράς τους στο πρόσωπό της: Χρυσοκελλαριά, Χρυσοσπηλιώτισσα κά.
Υπάρχουν εικόνες της που τα ονόματα τους προέρχονται από τα επίθετα που της προσέδωσαν οι υμνογράφοι της εκκλησίας μας, Αμόλυντος, Υψηλοτέρα κά.
Επίσης θα προσπαθήσουμε να καταδείξουμε την ειδική λατρευτική σχέση της Παναγίας με την Κωνσταντινούπολη ως προστάτιδας της Πόλης μέσα από ιστορικά γεγονότα, εκστρατείες και πολιορκίες της Πόλης.
Η εξέχουσα θέση της Θεοτόκου στο Βυζάντιο επιβεβαιώνεται και από τις πολλές εκκλησίες που χτίστηκαν στη Κωνσταντινούπολη και αφιερώθηκαν στην χάρη της.
Ξεχωριστό κομμάτι αποτελεί η εικόνα της Υπερμάχου στρατηγού στη δημόσια λατρεία της αυτοκρατορίας (νομίσματα, σφραγίδες, δίπτυχα κά), αλλά και στην ιδιωτική λατρεία των πιστών χριστιανών (κοσμήματα,ενδύματα κά.).
Σημαντικό κεφάλαιο της Βυζαντινής τέχνης είναι η μορφή της Παναγίας στα εξαιρετικά ψηφιδωτά των εκκλησιών της Βασιλεύουσας αλλά και όλων των Ορθόδοξων εκκλησιών.
Η μελέτη και η καταγραφή όλων αυτών των στοιχείων θα επιβεβαιώσει τη ειδική όσο και πρωτεύουσα θέση της Παναγίας στην Ορθοδοξία, στην τέχνη και στο πολιτισμό του Βυζαντίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου