Γιώτα Μυρτσιώτη, αναδημοσίευση από την Καθημερινή
Το Επταπύργιο, έργο της εποχής των Παλαιολόγων, χτισμένο σε σχήμα βεντάλιας, στο ψηλότερο σημείο της βυζαντινής Ακρόπολης της Θεσσαλονίκης, διατήρησε τη στρατιωτική χρήση έως τον 19ο αιώνα. Στέγασε τις δικαστικές φυλακές της πόλης επί έναν αιώνα (1890-1989). Σήμερα, αναστηλωμένο, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μνημειακά συγκροτήματα, επισκέψιμο για το κοινό.
Αν επιχειρούσαμε ένα γκάλοπ, στην
ερώτηση τι ήταν το Επταπύργιο, οι εννέα, αν όχι οι δέκα στους δέκα θα
απαντούσαν φυλακές. Αυτονόητο, αφού στη συνείδηση όλων το γνωστό ως
Γεντί Κουλέ είναι το διαβόητο κάτεργο. Επί έναν αιώνα στέγασε τις
δικαστικές φυλακές της πόλης. Στα ανήλιαγα κελιά του φυλακίστηκαν
ποινικοί κατάδικοι και πολιτικοί κρατούμενοι, στους τοίχους του έγιναν
εκτελέσεις κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Ποτισμένο με δάκρυα και αίμα,
πολυτραγουδισμένο, πέρασε στην ιστορία και στη μυθολογία του ρεμπέτικου
από την τουρκοκρατία ώς την περίοδο της δικτατορίας.
Βαρύ το ιστορικό και συναισθηματικό φορτίο, άσβεστες οι μνήμες και οι φωνές, δικαίως, επικαλύπτουν τη μνημειακή διάσταση ενός από τα μεγαλύτερα βυζαντινά κτίσματα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι φυλακές τραβούν το βλέμμα, μονοπωλούν το ενδιαφέρον, συγκινούν τους επισκέπτες. Κι ας άδειασαν πριν από 27 χρόνια κι ας πέρασε το μνημείο πολλές φάσεις αναστήλωσης και συντήρησης για την ανάδειξή του κι ας είναι επισκέψιμο ένα τμήμα του εδώ και χρόνια.
Και να που ήρθε η ώρα, οι περιηγητές του να κατανοήσουν το μέγεθος, τη μοναδικότητα και τη διαχρονική χρήση του Επταπυργίου από την περίοδο της κατασκευής του ώς τα νεότερα χρόνια. Πώς; Περπατώντας πάνω στα τείχη του! Ο περίδρομος των επάλξεων, εκεί όπου από το Βυζάντιο ώς τα οθωμανικά χρόνια ακοίμητοι φρουροί επέβλεπαν περιμετρικά την πόλη για να προστατεύουν τους κατοίκους της από την εξωτερική απειλή, είναι έτοιμος να ανοίξει για το κοινό.
Στρατιωτική χρήση
Πάνω στον περίδρομο, ο επισκέπτης έχει την αίσθηση ότι το Γεντί Κουλέ ήταν πρωτίστως ένα βυζαντινό φρούριο με στρατιωτική χρήση ώς τον 19ο αιώνα. Χτισμένο σε σχήμα ριπιδίου (βεντάλιας) στο βόρειο υψηλότερο σημείο της βυζαντινής Ακρόπολης, αποτελούσε το κεντρικό συγκρότημα ενός συνολικού αμυντικού συστήματος οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, σημαντικό τμήμα της οποίας διασώζεται μέχρι τις μέρες μας. Δεσπόζει αλώβητο από τα βυζαντινά χρόνια και η θέα 360 μοιρών που προσφέρει από τις επάλξεις του είναι μοναδική. Η ματιά σαρώνει τα πάντα· από τα βάθη του Θερμαϊκού και τον Ολυμπο ώς τις πεδιάδες του Κιλκίς.
Φανταστείτε τον περίδρομο σαν ένα πέτρινο φαρδύ μονοπάτι στην απόληξη των Τειχών, περίπου δέκα μέτρα ψηλά από τα θεμέλια του τείχους, πλάτους περίπου 1,80 μέτρων και συνολικού μήκους περίπου 240 μέτρων. Περιμετρικά εναλλάσσεται με τους κλειστούς στεγασμένους πύργους. Αριστερά των τειχών απλώνεται ολόκληρη η πόλη και δεξιά, στο εσωτερικό του, οι θρυλικές φυλακές με τα νεότερα κτίσματα που έχουν κτιστεί εντός και εκτός του οχυρωματικού περιβόλου σταδιακά από τα τέλη του 19ου αιώνα για να στεγάσουν γυναικείες, ανδρικές και στρατιωτικές φυλακές.
Η πρώτη ξενάγηση-περπάτημα πάνω στα τείχη έγινε στον δήμαρχο της Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη τέλη του περασμένου Ιουνίου, από τον απελθόντα προϊστάμενο της Εφορείας Πόλης Θεσσαλονίκης, δρ Σταμάτιο Χονδρογιάννη. «Στο μυαλό μου, το Επταπύργιο είχε μόνο την εικόνα των φυλακών. Αυτό που είδα, βίωσα είναι μια απίστευτη εμπειρία. Το συγκρότημα είναι ένα κόσμημα για τη Θεσσαλονίκη. Ενα βυζαντινό οχυρό που δεν μπορούσα να φανταστώ. Οι φυλακές, ως τόπος μαρτυρίου, έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη νεότερη ιστορία, αλλά η ανάδειξη του μνημειακού συγκροτήματος στο σύνολό του δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο αφήγημα για τη μακραίωνη πορεία της Θεσσαλονίκης», μας έλεγε ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης.
Στην κυκλική του διαδρομή, ο περιπατητής βιώνει τη ζωή ενός φρουρίου. Περπατάει στον περίδρομο των επάλξεων, διέρχεται από τους πύργους, ανεβαίνει στους ορόφους του, εισέρχεται στον πύργο-κατοικία του φρούραρχου και μπορεί να κατεβεί στο εσωτερικό των τειχών για να θαυμάσει την καταπληκτική βυζαντινή κινστέρνα, αναστηλωμένη και φωτισμένη, που συγκέντρωνε το νερό αποκλειστικά για τις ανάγκες του φρουρίου.
Σκληρές συνθήκες
«Είναι ένα παρεξηγημένο μνημείο. Συνδεδεμένο με την πολυκύμαντη πολιτική ιστορία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα είχε την ατυχία να ταυτιστεί μόνο με τις μαύρες σελίδες τόσο του πολιτικού όσο και του σωφρονιστικού συστήματος για τις σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες. Αυτό κάλυψε την πραγματική του ουσία και υπόσταση που ήταν η Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης – επιτομή της οχυρωματικής της οργάνωσης σε όλη τη βυζαντινή περίοδο που μπορεί και σήμερα να συγκριθεί με αυτήν της Κωνσταντινούπολης ή με εκείνη της Ρώμης», μας εξηγούσε κατά την ξενάγηση ο κ. Χονδρογιάννης.
Οχυρό εντός της Ακρόπολης, το τελευταίο καταφύγιο για τους υπερασπιστές της πόλης σε περιόδους πολιορκίας, το Επταπύργιο –εκ της οθωμανικής ονομασίας Γεντί Κουλέ (Yedi Kule)– σημαίνει επτά πύργοι. Ωστόσο δέκα πύργοι (πέντε στη βόρεια και πέντε στη νότια πλευρά), εξωτερικό προτείχισμα, μεσοπύργια διαστήματα, περίδρομος των επάλξεων και επιμέρους κτίσματα συνθέτουν το συγκρότημα. «Το φρούριο, αποτέλεσμα διαφορετικών οικοδομικών φάσεων, ολοκληρώθηκε τους τελευταίους βυζαντινούς χρόνους, την εποχή της αυτοκρατορικής δυναστείας των Παλαιολόγων (1261-1453)», γράφει σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, ρωσικά) η νέα πινακίδα που είχε ήδη τοποθετηθεί έξω από την κεντρική είσοδο του μνημείου.
Φυλακή το 1890
Το βορειότερο καμπύλο τμήμα του με την εναλλαγή τετραγώνων και τριγωνικών πύργων ανήκει στον αρχικό οχυρωματικό περίβολο της Ακρόπολης. Η κατασκευή της νότιας πλευράς δημιούργησε έναν κλειστό, αυτόνομο, ισχυρά οχυρωμένο πυρήνα για τη φρουρά της πόλης. Μεγάλης έκτασης επισκευές που πραγματοποιήθηκαν το 1431 από τους Οθωμανούς μετά την κατάληψη της πόλης, αναγράφονται σε μαρμάρινη οθωμανική επιγραφή στον πύργο της κεντρικής πύλης. Μολονότι ακριβείς ημερομηνίες για τη μετατροπή του σε φυλακή δεν είναι γνωστές, ένας χάρτης του 19ου αιώνα της πόλης παρέχει ένα terminus ante quem για την αλλαγή της χρήσης ως φυλακή γύρω στο 1890.
«Το Επταπύργιο είναι ένα ογκώδες μνημειακό σύνολο», διευκρίνιζε ο κ. Χονδρογιάννης. «Για την ολοκληρωμένη ανάδειξή του χρειάζεται και η συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ώστε να προχωρήσουν πολεοδομικές ρυθμίσεις και οργάνωση χώρου για στάθμευση οχημάτων που θα διευκολύνουν την προσέγγιση των επισκεπτών από την πόλη. Απομένει στις επόμενες γενιές η επαναδιαχείριση όλων των νεότερων κτιριακών κτισμάτων εντός του μνημείου και η ανασκαφή της Βασιλικής, η οποία, σύμφωνα με ενδείξεις, θα δώσει ένα ακόμη διαμάντι στον αρχαιολογικό χάρτη. Μια συντονισμένη στρατηγική δηλαδή, που μπορεί να αποκαλύψει όλο το χρονολογικό φάσμα του Επταπυργίου, ενός τόσο σημαντικού μνημείου της UNESCO στην πόλη».
Ενα έργο με ιστορία 25 ετών
Το άνοιγμα του περιδρόμου, εξηγούσε ο κ. Χονδρογιάννης, είναι το επιστέγασμα μιας σειράς έργων που ξεκίνησε πριν από μια εικοσιπενταετία η τέως 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Εργο σύνθετο, χρονοβόρο, προηγήθηκαν πολλές μελέτες, ιστορικές έρευνες, προτάσεις, εκτενείς συζητήσεις για τη διατήρηση των νεότερων κτισμάτων και τη χρήση του, καθώς και πολυετείς αναστηλωτικές εργασίες.
Με την ολοκλήρωση του βορείου μεσαίου πύργου τον Οκτώβριο του 2015, η Εφορεία Πόλης Θεσσαλονίκης είχε θέσει τον νέο της στόχο: να ανοίξει τον περίδρομο των επάλξεων για το κοινό. Εντάσσεται στη στρατηγική που ακολούθησε η νεοσύστατη τότε Εφορεία Πόλης Θεσσαλονίκης (Οκτώβριος 2014) με κύριο άξονα να βελτιώσει την εικόνα των μνημείων πολλά από τα οποία, παρά την ολοκλήρωση των αναστηλώσεών τους, παρουσίαζαν την εικόνα του εργοταξίου. Ετσι μετά τη Ροτόντα, την Αχειροποίητο, το Κρηναίο, το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αγοράς και άλλα, σειρά είχε το Επταπύργιο.
Επεμβάσεις μικρής κλίμακας συμπλήρωσαν τις αναστηλωτικές εργασίες του τελευταίου ΕΣΠΑ, άλλαξαν την εικόνα του. Οι βελτιώσεις δεν περιορίστηκαν στο εσωτερικό του μνημείου αλλά και σε ολόκληρο τον περιβάλλοντα χώρο. Οι αλλαγές είναι πλέον εντυπωσιακές. Η μελέτη για την εγκατάσταση νέου κιγκλιδώματος στον περίδρομο των επάλξεων με πολεοδομικές προδιαγραφές για την ασφάλεια των πολιτών, ήταν έτοιμη από περασμένο Απρίλιο.
Εκκρεμεί ωστόσο η γνωμοδότηση του ΚΑΣ κατόπιν των ήδη θετικών εισηγήσεων τόσο της διεύθυνσης βυζαντινών μνημείων όσο και της διεύθυνσης αναστήλωσης βυζαντινών μνημείων επί της πρότασης που θα δώσει τώρα πλέον το «πράσινο φως» στην Εφορεία να υλοποιήσει την κατασκευή και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να ανοίξει τον περίδρομο για το κοινό.
Βαρύ το ιστορικό και συναισθηματικό φορτίο, άσβεστες οι μνήμες και οι φωνές, δικαίως, επικαλύπτουν τη μνημειακή διάσταση ενός από τα μεγαλύτερα βυζαντινά κτίσματα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι φυλακές τραβούν το βλέμμα, μονοπωλούν το ενδιαφέρον, συγκινούν τους επισκέπτες. Κι ας άδειασαν πριν από 27 χρόνια κι ας πέρασε το μνημείο πολλές φάσεις αναστήλωσης και συντήρησης για την ανάδειξή του κι ας είναι επισκέψιμο ένα τμήμα του εδώ και χρόνια.
Και να που ήρθε η ώρα, οι περιηγητές του να κατανοήσουν το μέγεθος, τη μοναδικότητα και τη διαχρονική χρήση του Επταπυργίου από την περίοδο της κατασκευής του ώς τα νεότερα χρόνια. Πώς; Περπατώντας πάνω στα τείχη του! Ο περίδρομος των επάλξεων, εκεί όπου από το Βυζάντιο ώς τα οθωμανικά χρόνια ακοίμητοι φρουροί επέβλεπαν περιμετρικά την πόλη για να προστατεύουν τους κατοίκους της από την εξωτερική απειλή, είναι έτοιμος να ανοίξει για το κοινό.
Στρατιωτική χρήση
Πάνω στον περίδρομο, ο επισκέπτης έχει την αίσθηση ότι το Γεντί Κουλέ ήταν πρωτίστως ένα βυζαντινό φρούριο με στρατιωτική χρήση ώς τον 19ο αιώνα. Χτισμένο σε σχήμα ριπιδίου (βεντάλιας) στο βόρειο υψηλότερο σημείο της βυζαντινής Ακρόπολης, αποτελούσε το κεντρικό συγκρότημα ενός συνολικού αμυντικού συστήματος οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, σημαντικό τμήμα της οποίας διασώζεται μέχρι τις μέρες μας. Δεσπόζει αλώβητο από τα βυζαντινά χρόνια και η θέα 360 μοιρών που προσφέρει από τις επάλξεις του είναι μοναδική. Η ματιά σαρώνει τα πάντα· από τα βάθη του Θερμαϊκού και τον Ολυμπο ώς τις πεδιάδες του Κιλκίς.
Φανταστείτε τον περίδρομο σαν ένα πέτρινο φαρδύ μονοπάτι στην απόληξη των Τειχών, περίπου δέκα μέτρα ψηλά από τα θεμέλια του τείχους, πλάτους περίπου 1,80 μέτρων και συνολικού μήκους περίπου 240 μέτρων. Περιμετρικά εναλλάσσεται με τους κλειστούς στεγασμένους πύργους. Αριστερά των τειχών απλώνεται ολόκληρη η πόλη και δεξιά, στο εσωτερικό του, οι θρυλικές φυλακές με τα νεότερα κτίσματα που έχουν κτιστεί εντός και εκτός του οχυρωματικού περιβόλου σταδιακά από τα τέλη του 19ου αιώνα για να στεγάσουν γυναικείες, ανδρικές και στρατιωτικές φυλακές.
Η πρώτη ξενάγηση-περπάτημα πάνω στα τείχη έγινε στον δήμαρχο της Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη τέλη του περασμένου Ιουνίου, από τον απελθόντα προϊστάμενο της Εφορείας Πόλης Θεσσαλονίκης, δρ Σταμάτιο Χονδρογιάννη. «Στο μυαλό μου, το Επταπύργιο είχε μόνο την εικόνα των φυλακών. Αυτό που είδα, βίωσα είναι μια απίστευτη εμπειρία. Το συγκρότημα είναι ένα κόσμημα για τη Θεσσαλονίκη. Ενα βυζαντινό οχυρό που δεν μπορούσα να φανταστώ. Οι φυλακές, ως τόπος μαρτυρίου, έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη νεότερη ιστορία, αλλά η ανάδειξη του μνημειακού συγκροτήματος στο σύνολό του δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο αφήγημα για τη μακραίωνη πορεία της Θεσσαλονίκης», μας έλεγε ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης.
Στην κυκλική του διαδρομή, ο περιπατητής βιώνει τη ζωή ενός φρουρίου. Περπατάει στον περίδρομο των επάλξεων, διέρχεται από τους πύργους, ανεβαίνει στους ορόφους του, εισέρχεται στον πύργο-κατοικία του φρούραρχου και μπορεί να κατεβεί στο εσωτερικό των τειχών για να θαυμάσει την καταπληκτική βυζαντινή κινστέρνα, αναστηλωμένη και φωτισμένη, που συγκέντρωνε το νερό αποκλειστικά για τις ανάγκες του φρουρίου.
Σκληρές συνθήκες
«Είναι ένα παρεξηγημένο μνημείο. Συνδεδεμένο με την πολυκύμαντη πολιτική ιστορία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα είχε την ατυχία να ταυτιστεί μόνο με τις μαύρες σελίδες τόσο του πολιτικού όσο και του σωφρονιστικού συστήματος για τις σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες. Αυτό κάλυψε την πραγματική του ουσία και υπόσταση που ήταν η Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης – επιτομή της οχυρωματικής της οργάνωσης σε όλη τη βυζαντινή περίοδο που μπορεί και σήμερα να συγκριθεί με αυτήν της Κωνσταντινούπολης ή με εκείνη της Ρώμης», μας εξηγούσε κατά την ξενάγηση ο κ. Χονδρογιάννης.
Οχυρό εντός της Ακρόπολης, το τελευταίο καταφύγιο για τους υπερασπιστές της πόλης σε περιόδους πολιορκίας, το Επταπύργιο –εκ της οθωμανικής ονομασίας Γεντί Κουλέ (Yedi Kule)– σημαίνει επτά πύργοι. Ωστόσο δέκα πύργοι (πέντε στη βόρεια και πέντε στη νότια πλευρά), εξωτερικό προτείχισμα, μεσοπύργια διαστήματα, περίδρομος των επάλξεων και επιμέρους κτίσματα συνθέτουν το συγκρότημα. «Το φρούριο, αποτέλεσμα διαφορετικών οικοδομικών φάσεων, ολοκληρώθηκε τους τελευταίους βυζαντινούς χρόνους, την εποχή της αυτοκρατορικής δυναστείας των Παλαιολόγων (1261-1453)», γράφει σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, ρωσικά) η νέα πινακίδα που είχε ήδη τοποθετηθεί έξω από την κεντρική είσοδο του μνημείου.
Φυλακή το 1890
Το βορειότερο καμπύλο τμήμα του με την εναλλαγή τετραγώνων και τριγωνικών πύργων ανήκει στον αρχικό οχυρωματικό περίβολο της Ακρόπολης. Η κατασκευή της νότιας πλευράς δημιούργησε έναν κλειστό, αυτόνομο, ισχυρά οχυρωμένο πυρήνα για τη φρουρά της πόλης. Μεγάλης έκτασης επισκευές που πραγματοποιήθηκαν το 1431 από τους Οθωμανούς μετά την κατάληψη της πόλης, αναγράφονται σε μαρμάρινη οθωμανική επιγραφή στον πύργο της κεντρικής πύλης. Μολονότι ακριβείς ημερομηνίες για τη μετατροπή του σε φυλακή δεν είναι γνωστές, ένας χάρτης του 19ου αιώνα της πόλης παρέχει ένα terminus ante quem για την αλλαγή της χρήσης ως φυλακή γύρω στο 1890.
«Το Επταπύργιο είναι ένα ογκώδες μνημειακό σύνολο», διευκρίνιζε ο κ. Χονδρογιάννης. «Για την ολοκληρωμένη ανάδειξή του χρειάζεται και η συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ώστε να προχωρήσουν πολεοδομικές ρυθμίσεις και οργάνωση χώρου για στάθμευση οχημάτων που θα διευκολύνουν την προσέγγιση των επισκεπτών από την πόλη. Απομένει στις επόμενες γενιές η επαναδιαχείριση όλων των νεότερων κτιριακών κτισμάτων εντός του μνημείου και η ανασκαφή της Βασιλικής, η οποία, σύμφωνα με ενδείξεις, θα δώσει ένα ακόμη διαμάντι στον αρχαιολογικό χάρτη. Μια συντονισμένη στρατηγική δηλαδή, που μπορεί να αποκαλύψει όλο το χρονολογικό φάσμα του Επταπυργίου, ενός τόσο σημαντικού μνημείου της UNESCO στην πόλη».
Ενα έργο με ιστορία 25 ετών
Το άνοιγμα του περιδρόμου, εξηγούσε ο κ. Χονδρογιάννης, είναι το επιστέγασμα μιας σειράς έργων που ξεκίνησε πριν από μια εικοσιπενταετία η τέως 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Εργο σύνθετο, χρονοβόρο, προηγήθηκαν πολλές μελέτες, ιστορικές έρευνες, προτάσεις, εκτενείς συζητήσεις για τη διατήρηση των νεότερων κτισμάτων και τη χρήση του, καθώς και πολυετείς αναστηλωτικές εργασίες.
Με την ολοκλήρωση του βορείου μεσαίου πύργου τον Οκτώβριο του 2015, η Εφορεία Πόλης Θεσσαλονίκης είχε θέσει τον νέο της στόχο: να ανοίξει τον περίδρομο των επάλξεων για το κοινό. Εντάσσεται στη στρατηγική που ακολούθησε η νεοσύστατη τότε Εφορεία Πόλης Θεσσαλονίκης (Οκτώβριος 2014) με κύριο άξονα να βελτιώσει την εικόνα των μνημείων πολλά από τα οποία, παρά την ολοκλήρωση των αναστηλώσεών τους, παρουσίαζαν την εικόνα του εργοταξίου. Ετσι μετά τη Ροτόντα, την Αχειροποίητο, το Κρηναίο, το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αγοράς και άλλα, σειρά είχε το Επταπύργιο.
Επεμβάσεις μικρής κλίμακας συμπλήρωσαν τις αναστηλωτικές εργασίες του τελευταίου ΕΣΠΑ, άλλαξαν την εικόνα του. Οι βελτιώσεις δεν περιορίστηκαν στο εσωτερικό του μνημείου αλλά και σε ολόκληρο τον περιβάλλοντα χώρο. Οι αλλαγές είναι πλέον εντυπωσιακές. Η μελέτη για την εγκατάσταση νέου κιγκλιδώματος στον περίδρομο των επάλξεων με πολεοδομικές προδιαγραφές για την ασφάλεια των πολιτών, ήταν έτοιμη από περασμένο Απρίλιο.
Εκκρεμεί ωστόσο η γνωμοδότηση του ΚΑΣ κατόπιν των ήδη θετικών εισηγήσεων τόσο της διεύθυνσης βυζαντινών μνημείων όσο και της διεύθυνσης αναστήλωσης βυζαντινών μνημείων επί της πρότασης που θα δώσει τώρα πλέον το «πράσινο φως» στην Εφορεία να υλοποιήσει την κατασκευή και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να ανοίξει τον περίδρομο για το κοινό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου