Ο Ελληνισμός στη Βενετία: Η ΜΑΡΚΙΑΝΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

                    Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ του Αγίου Μάρκου, σήμερα Εθνική Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, οφείλει τη γέννησή της σε έναν Έλληνα, τον καρδινάλιο Βησσαρίωνα. Ο μεγάλος αυτός ουμανιστής καρδινάλιος δημιούργησε μια βιβλιοθήκη που δεν απείχε πολύ από το να περιλαμβάνει όλη την Κλασική Γραμματεία. Βαθύς γνώστης ο ίδιος της φιλολογίας και της φιλοσοφίας, εισηγητής σε μεγάλο βαθμό στην Ιταλία της Πλατωνικής Φιλοσοφίας, θέλησε να διαφυλάξει τον πολύτιμο (ανεκτίμητο) θησαυρό, χάριν του Ελληνισμού της διασποράς, και γενικότερα για την ανθρωπότητα.

 

 

Ο καρδινάλιος Βησσαρίων. Βυζαντινός ουμανιστής, θεολόγος και φιλόσοφος. (Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, Βενετία).

 

            Με την πίστη ότι η Βενετία, με τη μακρόχρονη παράδοση με το Βυζαντινό κράτος και τον Ελληνισμό γενικότερα, αποτελούσε σχεδόν ένα άλλο Βυζάντιο, αποφάσισε λίγα χρόνια πριν πεθάνει (1469) να δωρίσει στη Βενετική Δημοκρατία τον περίφημο αυτό θησαυρό. Οι σχεδόν 800 κώδικες (ελληνικοί και λατινικοί), βάσει της συγκεκριμένης γραπτής δωρεάς, θα αποτελούσαν τον πυρήνα μιας βιβλιοθήκης, ανοιχτής στο κοινό και με κανονισμό για τον δανεισμό των χειρογράφων.

 

Χειρόγραφα

   

          Τα πολύτιμα αυτά χειρόγραφα συγκεντρώθηκαν από τον καρδινάλιο Βησσαρίωνα, ήδη είκοσι περίπου χρόνια πριν από την πτώση (1457). Όταν, μετά τη μόνιμη εγκατάστασή του στην Ιταλία, δεν ξαναγύρισε στην Κωνσταντινούπολη μετά το τέλος των εργασιών της συνόδου Φερράρας - Φλωρεντίας (1437 - 1439), άρχισε να συλλέγει ελληνικά χειρόγραφα με πολλούς τρόπους: έστελνε πράκτορες στην Ανατολή και αγόραζε κώδικες από μοναστήρια (ή έβαζε ανθρώπους να τους αντιγράψουν) είχε συστήσει στην έπαυλή του στη Ρώμη ένα κωδικογραφικό εργαστήρι, όπου Ελληνες οι οποίοι έψαχναν δουλειά στην Ιταλία έβρισκαν καταφύγιο και, τέλος, αγόραζε κώδικες που έφερναν Ελληνες πρόσφυγες στην Ιταλία. Το κωδικογραφικό αυτό εργαστήρι, που σύντομα έγινε μια μικρή ακαδημία, αποτέλεσε ένα κέντρο συστηματικής καταγραφής, μελέτης και σχολιασμού της Κλασικής Γραμματείας, στο οποίο μάλιστα σύχναζαν πολλοί διάσημοι Ιταλοί φιλόλογοι και μελετητές της κλασικής σκέψης.

            Έτσι γεννήθηκε η Βιβλιοθήκη του Αγίου Μάρκου, με τους 746 κώδικες (482 ελληνικοί και 264 λατινικοί), μια από τις πλουσιότερες βιβλιοθήκες της εποχής. Η αποστολή των βιβλίων έγινε σταδιακά και τους 466 κώδικες που στάλθηκαν το 1469, ακολούθησαν και άλλοι· όταν μάλιστα στο τέλος μετρήθηκαν, βρέθηκαν 1.024 τόμοι τοποθετημένοι σε 57 κιβώτια.

 

 

Συλλογή

           Τουλάχιστον είκοσι δύο γραφείς, καλλιγράφοι, διάσημοι λόγιοι και φιλόσοφοι της εποχής, κυνηγοί χειρογράφων, και ο ίδιος ο Βησσαρίωνος συνεισέφεραν ώστε να συγκεντρωθεί αυτή η συλλογή, η οποία μάλιστα είχε τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της Ελληνικής Γραμματείας και σπουδαία κείμενα της βυζαντινής παιδείας και της ορθόδοξης πίστης.

     Ανάμεσα σ’ αυτούς που υπογράφουν τους κώδικες είναι ο φίλος και προστατευόμενός του Μιχαήλ Αποστολής, ο μεγάλος δάσκαλος και φιλόλογος που άφησε εποχή στη Φλωρεντία Ανδρόνικος Κάλλιστος, ο Αθανάσιος Χαλκιόπουλος, ο αξιοθαύμαστος για την καλλιγραφική του δεινότητα Ιωάννης Ρώσσος, ο δάσκαλος του καρδινάλιου Γεώργιος Γεμιστός και μεταξύ των Ελλήνων και ο πασίγνωστος κυνηγός χειρογράφων στη Δύση και στην Ανατολή Ciriaco d’ Ancona. Τα χειρόγραφα αυτά περιείχαν έργα φιλοσοφικά, ποιητικά, λογοτεχνικά, ρητορικά, ιστορικά, γεωγραφικά, μαθηματικά, αστρονομικά, ιατρικά και λογιών λογιών άλλα.

 

 

Κείμενα

          Η βιβλιοθήκη υπερέχει σε φιλοσοφικά κείμενα και εκτός από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, συγκαταλέγονται έργα του Θεόφραστου, του Αλέξανδρου Αφροδισιέα, του Σιμπλίκιου, του Πλωτίνου, του Ιεροκλή και του Πλήθωνα βέβαια. Από τους ιστορικούς δεν λείπουν ο Θουκυδίδης, ο Ξενοφών, ο Πολύβιος και ο Ηρόδοτος, ενώ από τις ιατρικές πραγματείες συνελέγησαν πολλά χειρόγραφα του Γαληνού και ένα του Παύλου Αιγινίτου.

Άποψη από την Salla Sansovino της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης στη Βενετία.

 

             Ο Όμηρος αντιπροσωπεύεται από τον αρχαιότερο κώδικα της Ιλιάδας του Γ΄ αιώνα, τον περίφημο Venetus Α, ενώ στην ποιητική συλλογή βρίσκονται ο Αριστοφάνης, οι τρεις τραγικοί, Αισχύλος, Ευριπίδης και Σοφοκλής, ο Πίνδαρος και ο Λυκόφρων.

          Η Σφαίρα του Πρόκλου, τα Κυνηγητικά του Υππιανού, σε ένα μικρογραφημένο κώδικα του ΙΑ΄ αιώνα και τα Μυστήρια των Αιγυπτίων του Ιάμβλιχου δεν λείπουν από τη βιβλιοθήκη του Βησσαρίωνα.

           Υπάρχουν επίσης αρκετά χειρόγραφα της Δογματικής Θεολογίας, η Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσέβειου, Ομιλία του Ιωάννη του Χρυσόστομου και ένας κώδικας με Ωδές και Ψαλμούς, του Γ ή ΙΑ’ αιώνα, στην πρώτη σελίδα του οποίου βρίσκεται μια μικρογραφία του αυτοκράτορα Βασιλείου Β’ (976 -1025). 

 

 

 αναδημοσίευση από την " Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"