Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

 

 

 

 

 Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Ο ΑΡΑΒΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 7o ΑΙΩΝΑ (610-717)

από την Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας του Καρόλου Ντηλ

 

 

 

 

επιμέλεια-διασκευή: Θάνος Δασκαλοθανάσης

 

 

           Στην ιστορία του Βυζαντίου ο 7ος αιώνας είναι μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους. Είναι μια εποχή σοβαρής κρίσης, μια αποφασιστική στιγμή όπου φαίνεται ότι διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξη της αυτοκρατορίας. Στο εξωτερικό φοβεροί κίνδυνοι, πρώτα ο κίνδυνος των Περσών, και πολύ ο σύντομα ο φοβερότερος των Αράβων, απειλούν την εξαντλημένη μοναρχία. Μέχρι τότε η μοναρχία είχε παραμείνει μία ρωμαϊκή αυτοκρατορία με παγκόσμιο χαρακτήρα. Τα λατινικά είχαν παραμείνει η επίσημη γλώσσα, η ρωμαϊκή παράδοση διατηρούσε τους τίτλους  και τα πλαίσια που είχε ορίσει η Ρώμη. Αντίθετα στις αρχές του 7ου αιώνα, έχει δημιουργηθεί μια καθαρά βυζαντινή αυτοκρατορία, όλες οι δυνάμεις της οποίας συγκεντρώνονται γύρω από την Κωνσταντινούπολη και ο χαρακτήρας της οποίας γίνεται ολοένα και περισσότερο ανατολίτικος.

 

 

Η ανασύσταση της αυτοκρατορίας από τον Ηράκλειο

 

 

             Τη στιγμή που ο Ηράκλειος (610-641) ανέβαινε στο θρόνο, η κατάσταση της μοναρχίας φαινόταν σχεδόν απελπιστική.  Οι Πέρσες κυρίευαν νέες περιοχές, το 612 την Αντιόχεια,  την Καισάρεια, το 614 τη Δαμασκό, το 615 την Ιερουσαλήμ, από όπου μετέφεραν στην Κτησιφώντα τον Τίμιο Σταυρό και τα ιερότερα λείψανα του χριστιανισμού. Το 617 κατέλαβαν την Αίγυπτο. Την ίδια εποχή οι Άβαροι πολιορκούν την Πόλη (619), οι Λογγοβάρδοι απειλούν στην Ιταλία ενώ χάνονται οι κτήσεις στην Ισπανία.

            Χτυπημένος από τόσες καταστροφές, ο Ηράκλειος σκέφτηκε για μια στιγμή να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη και να μεταφέρει την έδρα της εξουσίας στην Αφρική. Ένας άνθρωπος τον στήριξε με την αδάμαστη ενεργητικότητά του, ο Πατριάρχης Σέργιος, του οποίου η επιρροή ήταν μεγάλη. Άνθρωπος εύκολα εντυπωσιαζόμενος και νευρικός, ικανός για μεγάλους ενθουσιασμούς και ξαφνικές καταπτώσεις, γεμάτος φλογερή θρησκευτική πίστη και φλεγόμενος από την επιθυμία να εκδικηθεί για τις προσβολές των Περσών, γενναίος στρατηγός και καλός διοικητής, ο Ηράκλειος ξαναβρήκε το θάρρος του. ο Πατριάρχης έθεσε στη διάθεσή του τους θησαυρούς της Εκκλησίας. Ο ίδιος με ακούραστη ενεργητικότητα ανασυγκρότησε το στρατό. Το 622 ήταν έτοιμος για μάχη. Επί έξι χρόνια, χωρίς να αφήσει τίποτα να τον αποθαρρύνει, ακόμη και τη φοβερή επίθεση των συνασπισμένων Περσών και Αβάρων  (626), πολέμησε τα στρατεύματα του Μεγάλου Βασιλέως μεταφέροντας τον πόλεμο στο εχθρικό έδαφος, στο Αζερμπαϊτζάν  και στην περσική Αρμενία νικώντας στη Νινευή (627) και στις πύλες της Κτησιφώντας παίρνοντας το θρύλο του πρώτου Σταυροφόρου. Ο θάνατος του Χοσρόη (628) και η επανάσταση που ακολούθησε  επέβαλαν στους Πέρσες μια ταπεινωτική ειρήνη, με την οποία επέστρεφαν όλες οι κατακτήσεις τους, και κυρίως τον Τίμιο Σταυρό,  τον οποίο ο Ηράκλειος έφερε θριαμβευτικά στην Ιερουσαλήμ (629).
              Στη θρησκευτική του πολιτική ο Ηράκλειος προσπάθησε να φέρει την πνευματική ενότητα και να ξανακερδίσει τους μονοφυσίτες της Συρίας και της Αιγύπτου. Με το μονοθελητικό δόγμα προσπάθησε για μια συμβιβαστική λύση που θα επανέφερε τους αιρετικούς στην Ορθοδοξία.
           Το γόητρο της αυτοκρατορίας  στην Ανατολή είχε αποκατασταθεί, στα βαλκάνια είχε γίνει ο προσηλυτισμός Κροατών και  Σέρβων. Πίσω όμως από αυτά υπήρχε η πραγματική εξάντληση. Η κατάσταση των οικονομικών ήταν αξιοθρήνητη. Σε μερικά χρόνια η αραβική εισβολή θα εκμηδένιζε όλα τα αποτελέσματα των νικών του Ηρακλείου ενώ η θρησκευτική πολιτική του έσπερνε τους σπόρος μακροχρόνιων ερίδων και σοβαρών συγκρούσεων.


 

 

Αραβικός κίνδυνος

 

           Η αρχή του 7ου αιώνα είχε σημαδευτεί από ένα μεγάλο γεγονός, τη γέννηση του Ισλάμ. Μέσα σε είκοσι χρόνια, η νέα θρησκεία θα κατακτούσε το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου της Ανατολής και θα απλωνόταν σε βάρος της Περσίας και του Βυζαντίου.
          Οι αραβικές επιθέσεις και η ήττα στο Υαμούρκ (636) έκανε τον Ηράκλειο ν΄ αποφασίσει να αποχαιρετήσει για πάντα τη Συρία. Οι πληθυσμοί, εχθρικοί προς τους Έλληνες, έσπευδαν να ταχτούν με το μέρος του νικητή. Η Ιερουσαλήμ συνθηκολογούσε το 637, η Αντιόχεια υπέκυπτε το 638, η Μεσοποταμία και η Αίγυπτος (642). Ο Ηράκλειος γερασμένος κι άρρωστος, πέθανε απελπισμένος. Επί της βασιλείας του διαδόχου του Κώνστα Β΄ (642-668) οι Άραβες συνέχιζαν τις προόδους τους. το 647 εισέβαλαν για πρώτη φορά στη Βόρειο Αφρική. Λεηλάτησαν τη Μικρά Ασία και υπέταξαν την Αρμενία, δημιούργησαν στόλο και έγιναν απειλητικοί και στη θάλασσα. Κατέκτησαν την Κύπρο (649), λεηλάτησαν τη Ρόδο(654). Η ίδια η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν σε κίνδυνο και ο Κώνστας ο Β΄, κρίνοντας ότι η Ανατολή είχε χαθεί, πήγαινε να περάσει στη Δύση τα τελευταία χρόνια της ζωής του (663-668).
           Aυτό διευκόλυνε τις επιχειρήσεις των Μουσουλμάνων που κάθε χρόνο έκαναν μία εισβολή στη Μικρά Ασία ενώ ξανάρχιζαν επιθέσεις στη Σικελία και στη Βόρειο Αφρική.  Το 673 κάνοντας την υπέρτατη προσπάθεια επιτέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Όμως ο νέος αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος ο Δ’ (668-685) ήταν δραστήριος ηγεμόνας. Μάταια οι Άραβες επιτίθονταν στην Πόλη από την ξηρά και η θάλασσα επί πέντε ολόκληρα χρόνια (673-678). Ο ελληνικός στόλος, στον οποίο η πρόσφατη ανακάλυψη του υγρού πυρός εξασφάλιζε αναμφισβήτητη υπεροχή, εξανάγκασε το μουσουλμανικό στόλο σε υποχώρηση και του επέβαλε μια φοβερή ήττα στα νερά του Συλλάκου. Στην ξηρά τα στρατεύματα του χαλίφη είχαν ηττηθεί στην Ασία. Ο Μωαβίας αναγκάστηκε να υπογράψει  ειρήνη (678). Ήταν η πρώτη αναχαίτιση του Ισλάμ. Ο Κωνσταντίνος ο Δ΄ μπορούσε να είναι υπερήφανος για το έργο του. Το γόητρο της αυτοκρατορίας είχε αποκατασταθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε όλοι οι αντίπαλοι της μοναρχίας υποκλίνονταν  μπροστά της: « και μεγάλη ησυχία βασίλευε στην Ανατολή και στη Δύση», λέει ο χρονογράφος Θεοφάνης.


 

 

Η θρησκευτική πολιτική και η Δύση



 

         Ο αυτοκράτορας αποκαθιστούσε ταυτόχρονα την ειρήνη στην Εκκλησία.
          Η θρησκευτική πολιτική του Ηρακλείου είχε σοβαρές συνέπειες. Στην Αφρική και στην Ιταλία ο  μονοθελητισμός  είχε προκαλέσει έντονη δυσαρέσκεια, εξεγέρσεις των εξάρχων της Καρχηδόνας και της Ραβέννας, δυσαρέσκεια των ιταλικών πληθυσμών  με τη φλογερή αντιπολίτευση των ρωμαίων ποντίφηκων. Οι ενέργειες του αυτοκράτορα Κώνστα Β΄, όπως η έκδοση διατάγματος (Τύπος), η σύλληψη και καταδίκη του πάπα Μαρτίνου (653), η επίσκεψή του στη Δύση, είχαν  αποδειχτεί μάταιες.
           Ο Κωνσταντίνος ο Δ΄ κατάλαβε ότι χρειαζόταν μια διαφορετική πολιτική. Η απώλεια της Αιγύπτου και της Συρίας καθιστούσε περιττή την αναζήτηση συμφωνίας με τους μονοφυσίτες. Αποκαθιστώντας τη θρησκευτική ησυχία με τη συνεννόηση με τη Ρώμη, ο ηγεμόνας ήλπιζε να συνδέσει στενότερα με την αυτοκρατορία  ό,τι  είχε απομείνει από την Ιταλία. Η Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως (680-681) είχε ως έργο της την αποκατάσταση της θρησκευτικής ενότητας και, σε πλήρη συμφωνία με την  παποσύνη, καταδίκασε την αίρεση του μονοθελητισμού και αποκατέστησε την Ορθοδοξία.
         Όταν ο Κωνσταντίνος Δ΄ πέθανε το 685, η αυτοκρατορία φαινόταν να έχει βγει από την κρίση όπου παραλίγο να βουλιάξει. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν φοβερά μειωμένη και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οικονομική ευημερία της είχε χτυπηθεί σοβαρά από την απώλεια της Αιγύπτου, που το σιτάρι της ήταν από  τους σημαντικότερους πόρους της αυτοκρατορίας, της Συρίας, της οποίας οι ακμάζουσες βιομηχανίες ήταν ένα μέρους του πλούτου της, και των λιμανιών της Αλεξάνδρειας, της Γάζας, της Βηρυτού, της Αντιόχειας, κέντρων μιας αξιοθαύμαστης εμπορικής δραστηριότητας. Ένα νέο μελανό σημείο είχε αρχίσει να διαφαίνεται στον ορίζοντα: από το 679 οι Βούλγαροι, διασχίζοντας το Δούναβη, είχαν εγκατασταθεί ανάμεσα στον ποταμό και στα Βαλκάνια.
Γενικά όμως η μοναρχία είχε αντέξει στις μανιασμένες επιθέσεις του Ισλάμ. Η άμυνα της επικράτειας  είχε εξασφαλιστεί με μια μεγάλη διοικητική μεταρρύθμιση  και η αυτοκρατορία, πιο μαζεμένη, πιο ομοιογενής, απαλλαγμένη από τον κίνδυνο των ανατολικών χωριστικών τάσεων  και το νεκρό βάρος της Δύσης έμοιαζε ένας στέρεος οργανισμός που μπορούσε να ζήσει με τη νέα και εντελώς ανατολίτικη μορφή που είχε πάρει κατά τον 7ο αιώνα.

 

 

 Η Μεταμόρφωση της αυτοκρατορίας κατά τον 7ο αιώνα

 

 

 

          Μια βαθιά μεταμόρφωση είχε συντελεστεί. Πρώτα από όλα εθνογραφική μεταμόρφωση. Στη βαλκανική χερσόνησο,  λεηλατημένη και ερημωμένη από τον πληθυσμό της, νέοι λαοί είχαν εγκατασταθεί σιγά-σιγά. Στα  βορειοδυτικά ο Ηράκλειος είχε αναγκαστεί να ανεχτεί την εγκατάσταση των Κροατών και των Σέρβων,  υπό τον όρο ότι θα προσηλυτίζονταν στον χριστιανισμό και θα γίνονταν υποτελείς στην αυτοκρατορία. Υπήρχαν σλαβικοί οικισμοί,  οι Σκλαβηνίες, στη Μοισία και στη Μακεδονία και ακόμη και στις πύλες της Θεσσαλονίκης, η οποία είχε δεχθεί πολλές φορές την επίθεση των βαρβάρων και είχε κινδυνεύσει να κυριευθεί. Υπήρχαν Σλάβοι στη Θεσσαλία, στην κεντρική Ελλάδα, ακόμη και στην Πελοπόννησο και στα νησιά του Αρχιπελάγους. Κι αν είναι υπερβολή να πιστέψουμε, όπως υποστήριξε ο  Falmerayer, στον πλήρη εκσλαβισμό αυτών των περιοχών, παραμένει το γεγονός ότι  πολυάριθμα ξένα στοιχεία είχαν αναμιχθεί με τους ελληνικούς πληθυσμούς και ότι αυτοί οι εισβολείς απασχολούσαν πολύ τους αυτοκράτορες του 7ου αιώνα που δυσκολεύονταν πολύ να τους υποτάξουν και να τους αφομοιώσουν. Στο βορειοδυτικό τμήμα της χερσονήσου, οι Βούλγαροι είχαν εγκατασταθεί μαζικά, εκσλαβίστηκαν  και θεμελίωσαν ένα στέρεο κράτος. Όλα αυτά δημιούργησαν ασφαλώς σοβαρούς κινδύνους για την αυτοκρατορία. Όμως αντλούσε κι ένα πλεονέκτημα από αυτό το ανακάτεμα των φυλών. Ανανεωνόταν με την ένεση αυτού του νέου αίματος.

          Ταυτόχρονα είχε συντελεστεί μια διοικητική μεταρρύθμιση κεφαλαιώδους σημασίας. Οι διάδοχοι του Ηρακλείου θέσπισαν διοικήσεις που ονόμασαν Θέματα, που πήραν αυτήν την ονομασία από μια λέξη που σήμαινε αρχικά  το στρατιωτικό σώμα και που πολύ σύντομα εφαρμόστηκε στο έδαφος που κατείχε αυτό το στρατιωτικό σώμα. Σ΄ αυτές τις περιφέρειες  η εξουσία ανατέθηκε σ΄ένα στρατιωτικό αρχηγό, τον στρατηγό, ενώ η πολιτική διοίκηση διατηρήθηκε αλλά σε κατώτερη μοίρα. Έτσι γεννήθηκαν στην Ασία τα θέματα των Αρμενίων, των Ανατολικών και του Οψικίου,    και στην Ευρώπη το θέμα της  Θράκης. Οι παραθαλάσσιες περιοχές και τα νησιά οργανώθηκαν με τον ίδιο τρόπο. Σχημάτισαν το θέμα των Ναυτικών.  Στο τέλος του 7ου αιώνα αντί να είναι διαιρεμένη  σε επαρχίες  όπως κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η αυτό κρατορία περιλάμβανε επτά ή οκτώ θέματα  με σημαντική έκταση. Το καθεστώς των θεμάτων που καθιερώθηκε κα γενικεύτηκε από τους αυτοκράτορες του 8ου αιώνα, επρόκειτο να διαρκέσει όσο και η μοναρχία.
           Κυρίως όμως κατά τον 7ο αιώνα, η αυτοκρατορία εξελληνιζόταν. Την εποχή του  Ηρακλείου, το 627, εμφανίζεται για πρώτη φορά στο αυτοκρατορικό πρωτόκολλο, στη θέση των αρχαίων ρωμαϊκών τίτλων η  ελληνική ονομασία «πιστός εν Θεώ βασιλεύς»  που χαρακτήριζε έκτοτε όλους τους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Ταυτόχρονα τα ελληνικά γινόταν η επίσημη γλώσσα. Ήδη ο Ιουστινιανός, αν και θεωρούσε τα λατινικά «εθνική γλώσσα» της αυτοκρατορίας, είχε δεχθεί να δημοσιεύσει τα περισσότερα διατάγματά του στην κοινή γλώσσα που ήταν η ελληνική, για να τα κάνει πιο κατανοητά. Κατά τον   7ο αιώνα όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα συντάσσονται στα ελληνικά όπως και όλες οι  πράξεις της κυβέρνησης. Στη διοίκηση οι παλαιοί λατινικοί τίτλοι εξαφανίζονται ή εξελληνίζονται, και νέες ονομασίες παίρνουν τη θέση τους: λογοθέτης, έπαρχος, στρατηγός, δρογγάριος. Στο στρατό, όπου κυριαρχούν τα ασιατικά και αρμενικά στοιχεία, τα ελληνικά γίνονται η γλώσσα της διοίκησης. Κι αν και μέχρι την  τελευταία μέρα του ο βυζαντινός αυτοκράτορας εξακολούθησε να ονομάζεται «αυτοκράτορας των Ρωμαίων», δεν καταλάβαινε λατινικά και η λέξη Ρωμαίοι σήμαινε τους Έλληνες. Τέλος στη θέση της κομψής και λίγο τεχνητής γλώσσας που χρησιμοποιούσαν οι συγγραφείς του 5ου και 6ου αιώνα, και όπου συνέχιζαν την παράδοση της κλασσικής φιλολογίας, η  κοινή ελληνική εμφανίζεται και γίνεται η ομιλούμενη γλώσσα της πλειοψηφίας των πληθυσμών της μοναρχίας.
         Ενώ η αυτοκρατορία εξελληνιζόταν, ο θρησκευτικός χαρακτήρας που την χαρακτήριζε ανέκαθεν γινόταν πιο βαθύς με την ολοένα και σημαντικότερη θέση που καταλάμβανε η Εκκλησία στη δημόσια ζωή και στην κοινωνία. Στο κράτος τα θρησκευτικά θέματα κατέχουν βασική θέση, οι πόλεμοι του Ηράκλειου είναι σταυροφορίες και τα θεολογικά  προβλήματα απασχολούν το πνεύμα των αυτοκρατόρων. Η  Ορθοδοξία, από αυτή τη στιγμή, συγχέεται στο Βυζάντιο με την εθνικότητα. Εξάλλου ο πατριάρχης της Κωνσταντινουπόλεως που μετά την κατάκτηση των πατριαρχείων της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας και της  Ιερουσαλήμ από τους Άραβες έχει γίνει ο μοναδικός αρχηγός της βυζαντινής αυτοκρατορίας, φαίνεται  πολύ μεγάλη προσωπικότητα με μεγάλη επιρροή. Η ανάπτυξη του μοναχισμού, ο μεγάλος αριθμός και ο πλούτος των μοναστηριών, η επιρροή που ασκούν οι μοναχοί στη διεύθυνση των συνειδήσεων, ο σεβασμός προς αυτούς και προς τις ιερές εικόνες είναι πολύ σημαντικά γεγονότα.

             Τέλος, από το τέλος του  6ου αιωνα, η ειδωλολατρία εξαφανίστηκε και μαζί της και το αρχαίο πνεύμα. Από την αρχή του 7ου  αιώνα η βυζαντινή λογοτεχνία παίρνει σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτική και λαϊκή μορφή. Από διανοητική και καλλιτεχνική άποψη η περίοδος αυτή είναι μια από τις φτωχότερες  που γνώρισε το Βυζάντιο. Με όλα αυτά όμως, τα ελληνικά που ήταν πάντα η γλώσσα  της Εκκλησίας στην Ανατολή, κατακτούσαν την αυτοκρατορία και οι φιλοδοξίες των πατριαρχών της Πόλης που έθιγαν τις ρωμαϊκές ευαισθησίες, η θρησκευτική πολιτική των αυτοκρατόρων που μάχονταν και κακομεταχειρίζονταν τους πάπες, η ολοένα μεγαλύτερη ασυνεννοησία και εχθρότητα μεταξύ Ανατολής και Δύσης προετοίμαζαν τη ρήξη ανάμεσα στους δύο κόσμους και συντελούσαν στην ώθηση της αυτοκρατορίας προς την Ανατολή. Το Βυζάντιο είχε βρει τα δύο ισχυρά στηρίγματα που εξασφάλισαν την ύπαρξή της και της έδωσαν το χαρακτήρα της επί αιώνες: τον ελληνισμό και την ορθοδοξία.


 

 

Το τέλος της δυναστείας του Ηρακλείου και η παρακμή της αυτοκρατορίας (685-717)


 

           Θα αρκούσε ένα στιβαρό χέρι για να ευημερήσει η μεταμορφωμένη αυτοκρατορία. Οι τρέλες του Ιουστινιανού Β΄(685-695) κατέστρεψαν τη πολιτική του πατέρα του, οι πόλεμοι ξανάρχισαν και η ρήξη ήταν ορατή με τη Ρώμη. Το  695 μια επανάσταση ανέτρεψε τη δυναστεία του Ηράκλειου και άνοιγε μια περίοδο είκοσι ετών αναρχίας (695-717). Έξι αυτοκράτορες διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον στο θρόνο μετά από ισάριθμα πραξικοπήματα. Η Αφρική έπεφτε οριστικά στα χέρια των Μουσουλμάνων, στην ανατολή παρά τις πρόσκαιρες επιτυχίες του Τιβέριου, οι Άραβες λυμαίνονταν ολόκληρες πειροχές. Οι Βούλγαροι, που είχαν παρέμβει, αποκαθιστώντας στο θρόνο τον Ιουστινιανό Β΄, έκαναν την εμφάνισή τους μπροστά στην Πόλη. Η μοναρχία ήταν στα πρόθυρα της καταστροφής.
         Η εσωτερική κατάσταση δεν ήταν καθόλου καλύτερη. Στην κοινωνία της εποχής διαπιστώνουμε μεγάλη πνευματική και ηθική κατάπτωση. Κατά τη διάρκεια των εμφυλίων πολέμων, μια πνοή αγριότητας και προδοσίας έχει εισχωρήσει παντού. Ατέλειωτες επαναστάσεις, αχαλίνωτες φιλοδοξίες, εξεγέρσεις, μαρτυρούν την ολοένα και μεγαλύτερη έλλειψη πίστης. Η δεισιδαιμονία, η αφοσίωση στα λείψανα, η πίστη στις θαυματουργικές αρετές των εικόνων, η πίστη στο θαυμαστό  και στο υπερφυσικό – ας σκεφτούμε στο ρόλο που αποδόθηκε στην Παρθένο στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης το 626 και την  επέμβαση που αποδίδεται στον Άγιο Δημήτριο κατά την πολιορκία της Θεσσαλονίκης- η πίστη στη μοιρολατρία, κυριαρχούν στις ψυχές της εποχής. Και όσα γνωρίζουμε για τα ήθη, τόσο των εκκλησιαστικών όσο και των λαϊκών, μαρτυρούν μια μεγάλη διαφθορά. Η επιρροή που ασκούσαν οι μοναχοί ήταν ένα ακόμη πρόβλημα. Όλα αυτά ανησυχούσαν και  σκανδάλιζαν δικαίως πολλούς ανθρώπους.
           Η αυτοκρατορία περίμενε, απαιτούσε ένα σωτήρα και αρχηγό. Αυτός ήταν ο Λέων ο Γ΄ ο  Ίσαυρος. Όταν το 717, ο στρατηγός του Ανατολικού θέματος σε συνεννόηση με τον στρατηγό του Αρμενικού εξεγέρθηκε κατά του αυτοκράτορα και βάδισε προς την Πόλη, όλοι, ο λαός, η Σύγκλητος, ο Πατριάρχης και οι στρατιώτες τάχτηκαν με το μέρος του. Η δυναστεία των Ισαύρων που ανέβαινε μαζί του στο θρόνο, επρόκειτο να αποκαταστήσει την τάξη και την ασφάλεια στην αυτοκρατορία και να την αναδιοργανώσει ένδοξα.

 

 Κάρολος Ντηλ, η Ιστορία της  Βυζαντινής Αυτοκρατορίας