Bυζαντινή Αθήνα: Άγιοι Θεόδωροι

 

 

 

του Θάνου Δασκαλοθανάση
 

 

 

       Ο ναός βρίσκεται κοντά στην πλατεία Κλαυθμώνος, στις οδούς Ευρυπίδου και Σκουλενίου, στο κέντρο της Αθήνας. Είναι κηρυγμένος ως προέχον βυζαντινό μνημείο της χώρας. Χρονολογείται στα μέσα του 11ου αιώνα και είναι απλός δίστυλος σταυροειδής εγγεγραμμένος.

       Για το ναό υπάρχει η ιστορική μαρτυρία κτητορικής επιγραφής, εντοιχισμένης πάνω από την είσοδο του ναού στα δυτικά. Στην επιγραφή αναφέρεται η ημερομηνία της ίδρυσης, 1049 ή 1065-οι μελετητές διαφωνούν σχετικά με την ανάγνωση της χρονολογίας της. Ως ιδρυτής της αναφέρεται ο Νικόλαος Καλόμαλος, σπαθαροκανδιδάτος (βυζαντινός αξιωματούχος).
           

            

 Η επιγραφή:

"Τον πριν παλαιόν όντα σου ναόν μάρτυς/και μικρόν και πήλινον και σαθρόν λίαν / ανήγειρε Νικόλαος ο σος οικέτης / ο Καλόμαλος σπαθαροκανδιδάτος ος εύρε σε προστάτην παιδιόθεν μέγαν / βοηθόν και πρόμαχον πολλών κινδύνων/ όν πρέσβευε  του άνω τυχειν κλήρου/ λαβόντα την άφεσιν των εσφαλμένων".

Μηνί Σεπτεμβρίω ινδικτιώνος γ΄. Έτους ΣΤΦΝΗ (;)

[ Τον παλαιό σου ναό, που ήταν μικρός, χωμάτινος και σαθρός, ξανάχτισε ο δούλος σου Νικόλαος ο Καλόμαλος, σπαθαροκανδιδάτος, ο οποίος από παιδί σε είχε προστάτη και μεγάλο βοηθό και υπερασπιστή σε πολλούς κινδύνους, γι' αυτόν μεσολάβησε να τύχει της άνωθεν σωτηρίας, αφού λάβει άφεση των αμαρτιών του].

Σεπτέμβριος, Τρίτη ινδικτιών, έτος 6.588 από Κτίσεως Κόσμου (1049 μ.Χ.)

 

 

Bυζαντινή Αθήνα: Άγιοι Θεόδωροι

 

 

 Εξωτερική μορφή

 

    Είναι ένας ναός απλός δίστυλος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Το σύστημα τοιχοδομίας είναι το πλινθοπερίκλειστο. Ο τρούλος είναι οκταγωνικός και στην επιφάνειά του υπάρχουν δίλοβα μικρά παράθυρα. Στηρίζεται ανατολικά σε δυο κίονες και δυτικά σε δυο τοιχοπεσσούς οι οποίοι είναι ενσωματωμένοι στον δυτικό τοίχο. Στην ανατολική πλευρά έχει τρεις ογκώδεις τριγωνικές αψίδες, από τις οποίες η μεσαία είναι πλατύτερη και ψηλότερη και στην κάθε πλευρά της έχει από ένα μονόλοβο παράθυρο, ενώ οι άλλες δυο αψίδες είναι μικρότερες και έχει η καθεμία από ένα δίλοβο παράθυρο. Στη δυτική πλευρά έχει δυο θύρες, με αψιδωτά και παραστάδες, μια στο κέντρο και μια προς βορρά, ενώ προς το νότο, αντί θύρας έχει ένα μικρό μονόλοβο αψιδωτό παράθυρο. Σε ψηλότερο σημείο, επάνω από την κεντρική θύρα, έχει ένα δίλοβο αψιδωτό παράθυρο. Στη νότια πλευρά υπάρχει μια ακόμα αψιδωτή θύρα με ένα δίλοβο αψιδωτό παράθυρο.
   Λίγο πιο πάνω υπάρχει ένα πλατύ τρίλοβο μεταγενέστερο κωδωνοστάσιο, στο οποίο ενσωματώθηκαν μαρμάρινα σπαράγματα από το μαρμάρινο τέμπλο του ναού.

      Στην ίδια πλευρά υπάρχουν ακόμα δυο μονόλοβα παράθυρα και ένα δίλοβο. Όμοια παράθυρα υπάρχουν και στη βόρεια πλευρά. Τα ανοίγματα των τοίχων είναι συντηρητικής μορφής.
             
    Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγκεκριμένος ναός αποτελεί έναν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν δόμους, δηλαδή συμμετρικές σειρές πλίνθων, για τους εξωτερικούς τοίχους. Επίσης, τα κουφικά αυτού του ναού είναι λαξευμένα σε πήλινα πλακίδια τα οποία εντάσσονται στη ζωφόρο, καθιστώντας έτσι το συγκεκριμένο μνημείο την πρώτη εφαρμογή αυτής της τεχνοτροπίας.

     Για την εσωτερική και εξωτερική διακόσμηση του ναού χρησιμοποιήθηκε οδοντωτή διακοσμητική ταινία και ταινία από πλακίδια με κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Εξωτερικά, ο ναός είναι διακοσμημένος με κουφικά γράμματα, φυτά και ζώα, ενώ στο κωδωνοστάσιο η διακόσμηση είναι μεταγενέστερη και εκτελέστηκε από τον Αθανάσιο Κανδρή κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα.
       Εξαιτίας των πολλών φθορών που υπέστη κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, λίγο αργότερα, το 1840, επισκευάστηκε, με συνδρομή πολλών, ανάμεσα στους οποίους ήταν και οι βασιλείς Όθωνας και Αμαλία, μάλιστα επί σειρά ετών, στις 8 Σεπτεμβρίου κάθε έτους, τελούνταν «η επέτειος εορτή».
      Το 1910, κατά την πλακόστρωση του Ναού, διαπιστώθηκε κάτω από το δάπεδο η ύπαρξη τάφων. Επίσης στα έργα συντήρησης του Ναού το 1967, βρέθηκαν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία άλλοι δεκαέξι τάφοι και τμήμα μωσαϊκού δαπέδου ρωμαϊκής εποχής.

 

 

Άγιοι Θεόδωροι Κλαυθμώνος. Χαρακτηριστική πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία, οδοντωτή διακοσμητική ταινία και ταινία από πλακίδια με κεραμοπλαστικό διάκοσμο.

 Πρόσοψη (λεπτομέρεια). Κτητορική επιγραφή και τμήμα της ταινίας με κεραμοπλαστικό διάκοσμο.

                                                                          Μερική άποψη ανατολικής πλευράς.

                                                                       Άποψη ανατολικής πλευράς του ναού.

                       Το κωδωνοστάσιο. Ανεγέρθηκε σε μεταγενέστερη εποχή και έχει ενσωματωμένα μαρμάρινα τμήματα από το αρχικό τέμπλο του ναού.