Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ

                Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ

ANAΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ

 "Ορθόδοξοι Ορίζοντες"   http://users.sch.gr/aiasgr/index.html

            Στην Ορθόδοξη Εκκλησία τα ομοιώματα του Πατρός και του Αγίου Πνεύματος, είναι απαγορευμένες απεικονίσεις, επειδή η Αγία Γραφή απαγορεύει σε πολλά εδάφια τις εικόνες της αόρατης Θεότητας. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία η ενσάρκωση του Λόγου δίνει τη δυνατότητα απεικόνισης μόνο του Υιού, και μόνο κατά την ανθρώπινη φύση του. Με την πάροδο του χρόνου, κατά την τελευταία Βυζαντινή περίοδο και εξής, άρχισε να υποστηρίζεται η άποψη, ότι και ο άναρχος Πατήρ πρέπει να ζωγραφίζεται καθώς εφάνη εις τον προφήτην Δανιήλ ως «Παλαιός Ημερών».

          Η απεικόνιση του Αγίου Πνεύματος ως περιστεριού επιτρέπεται μόνο στην εικόνα των Θεοφανείων, όπου το Άγιο Πνεύμα εμφανίστηκε “εν είδει περιστεράς”. Επιτρέπεται επίσης η απεικόνιση της καθόδου του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή, όταν “διεμεριζόμενοι γλώσσαι ωσεί πυρός” ήρθαν και στάθηκαν πάνω στα κεφάλια των Αποστόλων (Πράξεις 2,3).

           Στην Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχουν δυο απεικονίσεις του συνόλου της Αγίας Τριάδας: Η πρώτη είναι η παράσταση των τριών Αγγέλων και φέρει την επιγραφή "Η Αγία Τριάς" ή "Η φιλοξενία του Αβραάμ". Η απεικόνιση αυτή της Αγίας Τριάδας είναι η παραδοσιακή και γενικά η πιο αποδεκτή.

          Η δεύτερη απεικόνιση είναι η παράσταση των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος, δηλαδή του Πατρός ως γέροντος με λευκά μαλλιά και γένια, του Υιού που εικονίζεται καθισμένος στα δεξιά Του και του Αγίου Πνεύματος με τη μορφή περιστεριού να ίπταται ανάμεσά τους. Ο τύπος αυτός της απεικονίσεως της Αγίας Τριάδος, αναφέρεται στους έσχατους βυζαντινούς και ιδιαίτερα στους μεταβυζαντινούς χρόνους εξαιτίας δυτικής επιδράσεως.

          Υπάρχει και μια τρίτη εικόνα, στην οποία παρουσιάζεται ολόκληρη η Αγία Τριάδα, χωρίς ωστόσο το αντικείμενο της εικόνας να αναφέρεται σ' Αυτή. Είναι η εικόνα της Βάπτισης του Κυρίου, που ίσως να είναι και η πιο αντιπροσωπευτική της Αγίας Τριάδος.

ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

ΚΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Η Αγία Τριάδα στη φιλοξενία του Αβραάμ

              Για το δόγμα της Αγίας Τριάδος, εκτός από τις ρητές μαρτυρίες της Καινής Διαθήκης, έχουμε και υπαινιγμούς στην Παλαιά Διαθήκη. Ένας από αυτούς τούς υπαινιγμούς είναι και η εμφάνιση του Θεού στον Αβραάμ υπό την μορφή τριών ανδρών.
Στη Γένεση (18,1) ενώ ο Αβραάμ καθόταν κοντά στη δρυ Μαμβρῆ, όπου είχε στήσει την σκηνή του, τον επισκέφτηκαν τρεις άγνωστοι άνδρες. Ο Αβραάμ τους υποδέχτηκε με εγκαρδιότητα και αγάπη, παρ᾿ όλο που του ήταν άγνωστοι. Στη συνέχεια τους παρέθεσε πλούσιο τραπέζι. Κατά την συζήτηση οι άγνωστοι επισκέπτες ανήγγειλαν στον Αβραάμ ότι η γυναίκα του η Σάρρα θα αποκτήσει παιδί μέσα σ' ένα χρόνο, όπως και έγινε.

            Οι Πατέρες της Εκκλησίας στο βιβλικό αυτό γεγονός είδαν μία προτύπωση του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος, το οποίο απεκαλύφθη πλήρως στην Καινή Διαθήκη. Για αυτό και η φιλοξενία του Αβραάμ απεικονίστηκε στη σχετική εικόνα. Επειδή στην συνέχεια της βιβλικής διηγήσεως οι δύο από τους τρεις άνδρες εμφανίζονται ως Άγγελοι, επικράτησε να εικονίζονται και οι τρεις με την αγγελική μορφή. Μια τέτοια εικόνα υπήρχε και τιμούνταν στους αρχαίους καιρούς στο μέρος, όπου έγινε η φιλοξενία του Αβραάμ κατά την μαρτυρία του Ευσεβίου Καισαρείας.

             Η υπεροχή του μέσου Αγγέλου επικράτησε σε πολλές εικόνες της φιλοξενίας. Αυτό οφείλεται στην ερμηνεία, που έδωσαν μερικοί Πατέρες της Εκκλησίας (Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Ιωάννης Δαμασκηνός) στο γεγονός. Οι Πατέρες είδαν στην φιλοξενία του Αβραάμ την εμφάνιση του Ιησού Χριστού συνοδευόμενου από δύο Αγγέλων, ενώ άλλοι (Κύριλλος ο Αλεξανδρείας, Αμβρόσιος ο Μεδιολάνων) ερμήνευσαν την επίσκεψη των τριών ανδρών ως προτύπωση ολοκλήρου της Αγίας Τριάδος.
            Είναι άξιον παρατηρήσεως, ότι ο μέσος άγγελος όχι μόνο υπερέχει στο μέγεθος των δύο άλλων αλλά είναι και ο μόνος που κρατάει ειλητάριο. Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της εικονογραφίας του Χριστού, ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, γι' αυτό και υποστηρίχτηκε ότι, επειδή μάλιστα έχει και ένσταυρο φωτοστέφανο, ότι συμβολίζει τον Χριστό ή κατ᾿ άλλους τον Θεό Πατέρα.
            Στην δεύτερη περίπτωση που οι Άγγελοι εικονίζονται ως ισοκέφαλοι, χωρίς δηλαδή διάκριση μεγέθους και άλλων χαρακτηριστικών, η εικόνα θέλει να δηλώσει την ισοτιμία των Προσώπων της Αγίας Τριάδος.

             Η πατερική ερμηνεία της φιλοξενίας του Αβραάμ ως συμβολισμού της Αγίας Τριάδος επηρέασε και τα τροπάρια της Εκκλησίας μας. Έτσι ένα τροπάριο της Κυριακής του Παραλύτου παρουσιάζει ωραιότατα τον συμβολισμό: “Μέτοικος ὑπάρχων ὁ ᾿Αβραάμ, κατηξιώθη τυπικῶς ὑποδέξασθαι, ἑνικόν μέν Κύριον ἐν τρισίν ὑποστάσεσιν, ὑπερούσιον, ἀνδρικαῖς δέ μορφώσεσιν” (Κανών Μεσονυκτικού, ωδή στ´).

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΒΑΠΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

Η     Βάπτιση του Ιησού Χριστού (Τα Άγια Θεοφάνεια)

           Στην εικόνα της Βάπτισης του Κυρίου, παρουσιάζεται ολόκληρη η Αγία Τριάδα, χωρίς ωστόσο το αντικείμενο της εικόνας να αναφέρεται σ' Αυτή.

            Στο επάνω μέρος της εικόνας υπάρχει ένα ημικύκλιο, που συμβολίζει το άνοιγμα των ουρανών. Από αυτό βγαίνουν ακτίνες και κατεβαίνει το Άγιο Πνεύμα στο κεφάλι του Χριστού «ἐν εἴδει περιστερᾶς». Οι ουρανοί είναι η θέση του Θεού-Πατέρα, ο οποίος σε μερικές εικόνες της Βαπτίσεως (όπως π.χ. στη Βάπτιση της Μονής του Δαφνίου και της Μονής του Οσίου Λουκά στη Φωκίδα) σημαίνεται με ένα χέρι που ευλογεί. Η φανέρωση της Αγίας Τριάδος είναι σημαντικότερο σε σημασία στοιχείο στην εικόνα της Βαπτίσεως.

          Κατά την προσωπική μου άποψη η εικόνα της Βάπτισης, αποτελεί την πιο ορθή απεικόνιση της Αγίας Τριάδας, γιατί στην εικόνα απεικονίζεται ο Ιησούς Χριστός, το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή του περιστεριού και ο Πατέρας στον ουρανό είτε με το χέρι που ευλογεί είτε όχι. Άλλωστε η μορφή του Πατέρα δεν υπάρχει πουθενά στην Αγία Γραφή, παρά μόνο η παράσταση του Θεού Πατρός ως "Παλαιού των ημερών", στο προφητικό βιβλίο του Δανιήλ (7,9).

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Ο δεύτερος τύπος απεικόνισης της Αγίας Τριάδος

Η Αγία Τριάδα στον Ι.Ν. Παναγία Κουμπελίδικη της Καστοριάς

          Ο δεύτερος τύπος της εικόνας είναι η παράσταση των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος, δηλαδή του Πατρός ως γέροντος, του Υιού που εικονίζεται από τα δεξιά Του και του Αγίου Πνεύματος με τη μορφή περιστεράς. Ο τύπος αυτός της απεικονίσεως της Αγίας Τριάδος, αναφέρεται στους έσχατους βυζαντινούς και ιδιαίτερα στους μεταβυζαντινούς χρόνους εξαιτίας δυτικής επιδράσεως.

         Στην βυζαντινή αγιογραφία ο Πατήρ δεν εικονίζεται, αλλ᾿ αντιπροσωπεύεται κατά κανόνα από τον Υϊό για δύο λόγους: Πρώτον, διότι ο Πατήρ δεν φόρεσε σάρκα, όπως ο Υϊός με την Ενανθρώπησή Του και συνεπώς κανένας δεν έχει δει τον Θεό Πατέρα. Δεύτερον, διότι το κάθε Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος είναι ολόκληρος ο Θεός. Εξαίρεση από τον κανόνα αυτό είναι η παράσταση του Θεού Πατρός ως "Παλαιού των ημερών". Ο χαρακτηρισμός αυτός έχει ληφθεί από το προφητικό βιβλίο του Δανιήλ (7,9) και δηλώνει την αιωνιότητα του Θεού.

Ο ΠΑΛΑΙΟΣ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ

              Στην εκκλησία της Παναγίας Κουμπελίδικης στην Καστοριά (περίπου 1260-1280) υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα και σπάνια απεικόνιση της Αγίας Τριάδoς. Η απεικόνιση αυτή καταλαμβάνει το θόλο του εσωνάρθηκα της εκκλησίας και ο εικονογραφικός της τύπος είναι αυτός “της Πατρότητας”. Ο Θεός Πατέρας, ολόσωμος, με τη μορφή του Παλαιού των Ημερών, κάθεται σε ένα ουράνιο τόξο κρατώντας στην αγκαλιά του ένα γενειοφόρο Χριστό σε ώριμη ηλικία (το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ο Υιός). Το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή περιστεριού έχει τοποθετηθεί στα χέρια του Χριστού μέσα σε ένα “μετάλλιο” φωτός. Ο Θεός Πατέρας φέρει φωτοστέφανο σε σχήμα σταυρού.

          Αυτό το είδος της απεικόνισης, όπου τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος αναπαριστώνται σε κάθετο άξονα είναι σπάνια στη Δυτική και Ανατολική χριστιανική τέχνη πριν από τον 13ο αιώνα.

           Ο πρώτος τύπος της εικόνας της Αγίας Τριάδας είναι γενικά ο πιο αποδεκτός. Επειδή όμως κατά την τελευταία Βυζαντινή περίοδο, έκανε την εμφάνισή της ο δεύτερος τύπος, ο οποίος με την πάροδο του χρόνου, αγκαλιάστηκε από ένα μεγάλο μέρος του λαού. Η εικόνα αυτή είναι βέβαια δυτικής προελεύσεως, αλλά έχει καθαρά βυζαντινά χαρακτηριστικά.

          Η Ορθόδοξη Εκκλησία ορθά δέχεται και τους δύο τύπους εικόνων. Αποδέχεται βέβαια ως την πιο ορθόδοξη αυτή της "φιλοξενίας του Αβραάμ", αλλά και να τιμάται με σεβασμό και ο δεύτερος τύπος της Αγίας Τριάδας.



OI BYZANTINEΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

         OI BYZANTINEΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ 

    ΤΗΣ

 ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

Μνημεία με σπουδαία κεραμοπλαστική διακόσμηση και θαυμάσια τοιχοδομία

Του Νίκου Μουτσόπουλου, αρχιτέκτονα

                 Την περίοδο που χτίστηκαν οι εκκλησίες αυτές, η Καστοριά από μόνη της αποτελεί σύμβολο του πολιτισμού στα Βαλκάνια. Γιατί κατόρθωσε μέσα από τόσες κακοτυχίες να διατηρήσει πάρα πολλά μνημεία του τέλους του 9ου αιώνα και των αρχών του 10ου αιώνα.

                 Αυτή είναι η πιο κρίσιμη περίοδος για όλον το πολιτισμό του Βυζαντίου. Μέχρι τότε, μετά την παλαιοχριστιανική περίοδο και τις επιδρομές των Σλάβων, υπάρχει ένα κενό στην Ιστορία, μια έλλειψη πληροφοριών μας για την Καστοριά. Συνέβη μια διακοπή της σχέσης ανάμεσα στις ακριτικές επαρχίες και την κεντρική εξουσία του Βυζαντίου, η οποία φαίνεται πως δεν μπορούσε να ελέγξει ορισμένα τμήματά του. Έτσι έχουμε κατοχές, μεταγενέστερα στην τελευταία φάση του Βυζαντίου, στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα. Αλβανικές φάρες ήλεγχαν κατά περιόδους την περιοχή. Όμως το Βυζάντιο έπραξε πάντα ό,τι μπορούσε, θυσιάστηκε με τις δυνάμεις που είχε για να διαφεντέψει και τα ακρότατα όρια της αυτοκρατορίας. Αυτές όλες οι εκκλησιές του 10ου αιώνα είναι πάρα πολύ σπουδαίες. Είναι μικρές, ταπεινές, μονόχωρες πολλές φορές και είναι λάθος να τις αποκαλούμε μονόκλιτες βασιλικές.
           Μονόχωροι ναοί, αλλά και τρίκογχοι και άλλοι τύποι. Πραγματικά και μόνο γι΄ αυτής της εποχής τα μνημεία αξίζει κανείς να επισκεφτεί την Καστοριά και θα ήθελα εδώ να ονοματίσω: o Ταξιάρχης της Μητροπόλεως, ο Άγιος Στέφανος, οι Άγιοι Ανάργυροι, η Παναγία η Κουμπελίδικη, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος απέναντι στους λόφους του Τοιχιού, ο Άγιος Νικόλαος του άρχοντα Κασνίτζη και βέβαια δεν πρέπει να ξεχάσω το περίφημο μοναστήρι, την Παναγία Μαυριώτισσα, ένα από τα πλέον αγαπημένα σε μένα, σε ένα ιδανικό τοπίο χτισμένο.

 

Τοιχοποιία σαν κέντημα
 

            Όλα αυτά τα μνημεία είναι μικρά μεν, αλλά κομψοτεχνήματα  με την κεραμοπλαστική τους διακόσμηση εξωτερική και εσωτερική, τη θαυμάσια τοιχοποιία που είναι σαν κέντημα, γι΄ αυτό και οι Βυζαντινοί την ονόμαζαν  «ύφανση».
            Για λόγους σταθερότητας, όπως έχω υποστηρίξει στα βιβλία μου, οι πλίνθοι εναλλάσσονταν με λίθους στους τοίχους των εκκλησιών. Στις εκκλησίες αυτές διαπιστώνουμε μια τρομακτική τάση προς το ύψος είτε με τους τρούλους είτε με το κεντρικό κλίτος.
          Μπορεί παλιότερα στην ίδρυσή τους να ήταν κέντρα ενός μικρού μοναστηριού, πολλές φορές οικογενειακού χαρακτήρα, χτισμένες από κάποιον μαχαλά ή από κάποιον άρχοντα, ο οποίος στο τέλος της ζωής του είχε σκοπό να αναχωρήσει – να ταφεί σε αυτές.
           Και οι άλλοι όμως αιώνες έχουν να επιδείξουν λαμπρά μνημεία και όχι μόνο στην αρχιτεκτονική αλλά και στη ζωγραφική.
 

 

Οι τρίκλιτες της Τουρκοκρατίας
 

            Οι μεγάλες εκκλησίες, οι τρίκλιτες, είναι της εποχής της Τουρκοκρατίας, που κάλυπταν πια τις ανάγκες του κόσμου. Το κεντρικό κλίτος στις μεγάλες εκκλησίες είναι ορισμένες φορές υπερυψωμένο για λόγους φωτισμού. Μιμούνται κατά κάποιον τρόπο τα παραδείγματα των μεγάλων παλαιοχριστιανικών βασιλικών του Αγίου Δημητρίου και της Αχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη. Είναι ένας τύπος που επανήλθε στην Τουρκοκρατία,  όπου οι τεχνίτες με ευτελέστατα υλικά κατόρθωσαν να δημιουργήσουν χώρους που και εξυπηρετούσαν αλλά και πρόσφεραν την εσωτερική ενόραση που ήταν απαραίτητη. Με τη διαφορά όμως ότι το εσωτερικό είναι πιο σκοτεινό, οι τοιχογραφίες είναι έχουν κι αυτές σκοτεινά χρώματα, το θεματολόγιο διαφοροποιείται, τονίζονται ιδιαίτερα τα μαρτύρια των Αγίων, τα Συναξάρια, για να μαθαίνει ο υπόδουλος λαός, ο ραγιάς, να υποφέρει τα δεινά του μεγαλύτερη υπομονή.

           Όλες οι βασιλικές της Καστοριάς είναι του ίδιου τύπου με κορύφωμα την Μητρόπολη, τον Άγιο Νικόλαο που έχει ωραίες εικόνες, πλάι στο μικρό κομψοτέχνημα του Ταξιάρχη της Μητροπόλεως,  το τρίκλιτο εκκλησάκι με υπερβολικά υπερυψωμένο το κεντρικό του κλίτος.
Γενικά ο βυζαντινός ναός δεν αναζητούσε αξίες σημερινές, όπως είναι ο άπλετος φωτισμός. Στον κόσμο που ήθελε να πάει να προσευχηθεί, του προσφερόταν ένας χώρος κατάλληλος για κατάνυξη, για να μπορέσει τη δέησή του να την αποτείνει στον Θεό, μέσα σε μια ατμόσφαιρα απομόνωσης και γαλήνης.

          Η Καστοριά, ολόκληρη, είναι ένα βυζαντινό μουσείο. Εμείς, πρέπει ως κόρη οφθαλμού, να την προσέχουμε. Μαζί με τα μνημεία της Πρέσπας στη Φλώρινα και στα βουνά επάνω, το Ζευγοστάσι, την Ομορφοκκλησιά, αποτελούν το δυναμάρι του έθνους μας και την απόδειξη της συνέχειας και ποιότητας του ελληνισμού, όταν οι άλλοι λαοί, ακριβώς αυτήν την εποχή, δεν είχαν τίποτα. 

 

ΑΓΙΟΣ  ΣΤΕΦΑΝΟΣ



           Άγιος Στέφανος, ανατολική όψη, το Ιερό.

          Κεραμικοί ζωφόροι, οδοντωτές ταινίες, παίρνουν τη μορφή γείσου σε κάποιο σημείο. Κεραμοπλαστικός διάκοσμος πλούσιος, δημιουργεί δύο ήλιους κάτω από το μονόλοβο παράθυρο του κεντρικού κλίτους. Ορισμένοι ναοί, στους ήλιους που συναντάμε και σε άλλους καστοριανούς ναούς, αποδίδουν στοιχεία μυστικισμού. Δέχονται τη μακρινή επιβίωση μιθραϊκών  συμβόλων. Ωστόσο πολλά στοιχεία αυτής της περσικής θεότητας έχουν αφομοιωθεί στον επίσημο χριστιανισμό, εφόσον συνυπήρχαν ανταγωνιστικά ως τον 4ο αιώνα που επικράτησε επίσημο ο χριστιανισμός.

           Ο Άγιος Στέφανος είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες  βυζαντινές εκκλησιές της Καστοριάς από κάθε άποψη: εικονογραφική και αρχιτεκτονική. Προσφέρει στους μελετητές αρκετά συγκριτικά στοιχεία. Διατηρεί τοιχογραφίες δύο διαφορετικών περιόδων. Από αρχιτεκτονική άποψη, το κτίσμα προδίδει τεχνικές γνώσεις ιδιαίτερες για την εποχή του.

Οι  Άγιοι Ανάργυροι
 

       Οι Άγιοι Ανάργυροι, κτίσμα του 11ου αιώνα. Τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, από τις μεγαλύτερες της Καστοριάς.

       Στην τοιχοποιία οι πλίνθοι (βήσαλοι, κατά τους Βυζαντντινούς), είναι τοποθετημένοι έτσι, ώστε να σχηματίζουν σειρά από διακοσμητικά σχέδια. Κεραμοπλαστική διακόσμηση από ήλιους, ρόμβους, χριστόγραμμα  κ.ά.

       Είναι η μόνη εκκλησιά στην Καστοριά αλλά και στην ευρύτερη περιοχή με γλυπτό μαρμάρινο διάκοσμο. Στο νάρθηκα έχουν αποκαλυφθεί δύο στρώματα τοιχογραφίας: του 11ου αιώνα, το πρώτο, του 12ου, το δεύτερο. Δεν αποκλείεται η δεύτερη τοιχογράφηση να ακολούθησε θεματικά την πρώτη.

       Τα βυζαντινά μνημεία της Καστοριάς δεν έχουν μελετηθεί σε εύρος και συστηματικά στο σημείο που επιβάλλεται. Πολλές εκτιμήσεις διαφέρουν μεταξύ τους. Μήπως δεν είναι ανεδαφικό αίτημα η αξίωση αρκετών Καστοριανών για ίδρυση πανεπιστημιακής σχολής με αποκλειστικό αντικείμενο τα βυζαντινά μνημεία;

 



ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΟΥΜΠΕΛΙΔΙΚΗ

 

           Τρίκογχος ναός χρονολογείται στα μέσα του 9ου αιώνα. Χαρακτηριστικό στοιχείο και μοναδικό σε εκκλησία της Καστοριάς, ο ψηλός κυλινδρικός τρούλος – κουμπές, Σε αυτόν οφείλει το όνομά της. Ήταν ένας από τους ναΐσκους της βυζαντινής ακροπόλεως των μεσαιωνικών οχυρώσεων της πόλης. Το σπουδαίο αυτό βυζαντινό μνημείο, με τοιχογραφίες στον εξωνάρθηκα, εσωνάρθηκα και στον κυρίως ναό, έφτασε αλώβητο ως την 1Νοεμβρίου του 1940. Τότε, σε βομβαρδισμό των Ιταλών καταστράφηκε, ευτυχώς μόνο ο τρούλος. Το 1949, βάσει φωτογραφιών και αποτυπώσεων, ο Στ. Πελεκανίδης ανέλαβε και ολοκλήρωσε την ανακατασκευή του.

 Ο ΤΑΞΙΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ

 

Ο ΤΑΞΙΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ, ανατολική άποψη.
 
                 Τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, χρονολογείται προς το τέλος του 9ου ή αρχές του 10ου αιώνα.
 
                 Ο εξωτερικός διάκοσμος στην τοιχοδομία είναι παρόμοιος με τις άλλες εκκλησίες της πόλης. Στη δυτική πλευρά, στο εξωτερικό της εισόδου, διατηρούνται σημαντικές τοιχογραφίες με φυσιογνωμίες αγίων σε υπερφυσικό μέγεθος. Στην ΒΔ γωνιά του εσωνάρθηκα, σε βαθιά κόγχη,  αναπαύεται ο αγωνιστής του Μακεδονικού Αγώνα Παύλος Μελάς.
 
                Τον ναό διακοσμούν τοιχογραφίες δύο περιόδων.

Βήσσαλο με χάραγμα- επιγραφή, που βρέθηκε σε εξωτερική πλευρά του Ταξιάρχη της Μητρόπολης από τον καθηγητή Νίκο Μουτσόπουλο. Αποτοιχίστηκε το 1988 και μελετήθηκε από τον ίδιο. Τέτοιες, φαινομενικά ασήμαντες ανακαλύψεις, απαντούν σε σημαντικά ερωτήματα που θέτουν τα μνημεία.


   Άγιος  Νικόλαος  του Κασνίτζη

               Δυτική πρόσοψη του Αγίου Νικολάου του Κασνίτζη, μονόκλιτος ναός του 12ου αιώνα. Η τοιχοποιία, πλούσια σε διάκοσμο, εμφανίζει και αυτοτελείς ζώνες με πλίνθους (βήσσαλα). Ανάμεσα στην ποικιλία των συνδυασμών, πάνω από την οριζόντια οδοντωτή ταινία, σχηματίζεται σειρά από κεφαλαία Ν. Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό  Μ. Χατζηδάκη, μπορεί να αναφέρονται είτε στον κτήτορα Νικηφόρο Κασνίτζη, είτε στον άγιο του ναού Νικόλαο.

 

Μονή της Παναγίας της Μαυριώτισσας

 

                 Είσοδος στο καθολικό. Κάτω από το υπόστεγο σώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Το κτίσμα και το πρώτο στρώμα τοιχογραφιών τοποθετούνται στον 11ο αιώνα ή στις αρχές του 12ου αιώνα. Μονόχωρη εκκλησία, στον νότιο τοίχο της προσκολλήθηκε στον 16ο αιώνα το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.
              Το καθολικό διατηρεί αποσπάσματα τοιχογραφιών και μόνο ο δυτικός τοίχος διατηρεί το σύνολο.
               Εικονογραφικό θέμα σπάνιο που συναντάμε εδώ, είναι η λιποθυμία της Παναγίας στην Σταύρωση και επίσης το επεισόδιο του Ιεφωνία στην παράσταση της Κοιμησης.
                 Η μονή βρίσκεται 5χμ. ΝΑ της Καστοριάς και στην όχθη της λίμνης. Το τοπίο εδώ και η ιερότητα του χώρου κάνουν την περιοχή ιδιαίτερα αγαπητή στους Καστοριανούς: περίπατους για τους ρομαντικούς, προσκύνημα για τους πιστούς.

Kωνσταντίνος Παλαιολόγος, του Θοδωρή Μπουφίδη

 

 

Kωνσταντίνος Παλαιολόγος

 

του Θοδωρή Μπουφίδη

         ....σε λίγο θα αρχίσει να ξημερώνει η 53η ημέρα αποκλεισμού και πολιορκίας μας. Οι νυχτερινές ώρες ήταν βασανιστικές αφού οι Τούρκοι ξεκίνησαν γενική επίθεση ήδη λίγο μετά τα μεσάνυχτα.           Οι εκ νέου αποτυχημένες απόπειρές τους να διαπεράσουν με υπόγεια ρήγματα το έξω Τείχος, τους έχουν πεισμώσει ακόμα περισσότερο. Νοιώθω πως οι επόμενες στιγμές θα είναι οι πιο κρίσιμες...μάλλον και οι στερνές...κι ας προσμένουμε σε ένα θαύμα.
        Μόλις επόπτευσα την παράταξη και τις κινήσεις του αντιπάλου από τον πύργο της Καλιγαρίας Πύλης και κατευθυνόμαι προς τα νότια, εποπτεύοντας τα Τείχη και εμψυχώνοντας τους πολεμιστές μου. Προχωρώ έφιππος ανάμεσα σε μονοπάτια και πυλίδες και καθώς κινούμαι οι εναπομείναντες συνυπερασπιστές στρέφουν τις ματιές τους προς εμένα, προσμένοντας οδηγίες, παροτρύνσεις και δύναμη. Εγώ άλλωστε είμαι ο μπροστάρης των υπερασπιστών της πολιορκημένης Πόλης και δίχως κεφαλή το σώμα είναι αδύνατον να κινηθεί. Και καθώς τους προσπερνώ, κατευθυνόμενος προς την Πύλη του Αγίου Ρωμανού, τους ακούω να ψιθυρίζουν το όνομά μου: "...Κωνσταντίνος..."

 

 

 

          Θαρρώ πως γνωρίζω τι με περιμένει. Γι'αυτό και μετέλαβα των άχραντων μυστηρίων στην Αγία Σοφία την προηγούμενη ημέρα αλλά και ζήτησα από όλους συγχώρεση στο Παλάτι των Βλαχερνών.
          Τίποτα πλέον δεν μαρτυρά την αυτοκρατορική μου ιδιότητα. Αποφάσισα να βγάλω την στολή για να μην αναγνωριστώ από τους Τούρκους, οι οποίοι θα κάνουν τα πάντα για να μην σκοτωθώ στην μάχη. Δεν φοβούμαι οτι θα πεθάνω αλλά οτι μπορεί να αιχμαλωτιστώ, να προσβληθώ. Μόνο οι περικνημίδες μου, με ανάγλυφους δικέφαλους αετούς και το σπαθί μου θα μπορούσαν να δείξουν στον αντίπαλο την ταυτότητά μου. Μα ποιός να παρατηρήσει τέτοιες λεπτομέριες όταν τριγύρω επικραττεί τέτοιο φονικό;

 

 

        Τα Τείχη δείχνουν να μην αντέχουν άλλο, παρ'όλο που έχουμε πράξει ότι είναι δυνατόν και πολλάκις τα επισκευάζουμε την στιγμή της κατάρρευσης.

 

 

 

      Κατευθυνόμενος προς την Πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου 800 περίπου πολεμιστές απωθούν εδώ και μέρες τις αλλεπάληλες επιθέσεις, είδα μια ομάδα Τούρκων να έχουν σκαρφαλώσει στους διπλανούς πύργους και αιφνιδιάζοντας εκ των όπισθεν τους αμυνομένους, να τους εξοντώνουν με τα βέλη τους και έπειτα να ακολουθεί μάχη σώμα με σώμα.
 

 

 

       Δύο χτυπήματα στα καπούλια του αλόγου μου και σχεδόν αμέσως βρέθηκα αντίκρυ στους εχθρούς. Η σύγκρουση ήταν σφοδρή, το αίμα πετάγονταν παντού, έρεε στα χέρια και το κορμί μου και από εκεί στην σέλα και το άλογο. Μπροστά στο φονικό, το αίμα και τα πτώματα, εκείνο τρόμαξε τόσο πολύ, που προς στιγμήν φοβήθηκα οτι θα με πετούσε κάτω. Ξεκαβαλίκεψα και μια νέα, ογκωδέστερη ομάδα Τούρκων έρχονταν καταπάνω μας. Ο Θεόφιλος, που στέκονταν δίπλα μου, αναφώναξε: "Θέλω θανείν μάλλον ή ζην" και πέφτοντας στο εχθρικό πλήθος, σφάζοντας έφθασε στον μέσον του όπου και εφονεύθει. Οι ηρωικοί Ιβάν, Δον Φρατζίσκο και οι συντρόφοι τους αφού εξόντωσαν εκατοντάδες Τούρκους, περικυκλώθηκαν και σκοτώθηκαν αμφότεροι ενώ ο Κατακουζηνός κείτονταν επίσης νεκρός. Ο Φραντζής είχε ήδη απομακρυνθεί και μετά την πτώση του Θεοφίλου είχα πλέον απομείνει μονάχος....

 

 

 

        Οι επιτεθέμενοι γύρω μου πολλαπλασιάζονταν. Τότε ήταν που φοβήθηκα μήπως από την κούραση και την εξάντληση χάσω τις δυνάμεις μου και αιχμαλωτιστώ. Είχα μεν φροντίσει ώστε να μην είναι έκδηλη η ταυτότητά μου αλλά μεταξύ του στρατού των Τούρκων υπήρχαν και αρκετοί χριστιανοί. Αν οι αντίπαλοι με αναγνώριζαν θα έκαναν τα πάντα ώστε να με συλλάβουν και δωρίζοντάς με στο βασιλιά τους, θα αποκόμιζαν τεράστια πλούτη και δόξα.

 

 

 

 

      Η Πόλη είχε αλωθεί....όλα είχαν τελειώσει. Έστεκα ολομόναχος. Τι νόημα πλέον έχει η ζωή μας, όταν ο κόσμος μας έχει καταρρεύσει; Τι νόημα να ζούμε όταν η Πόλη αλώνεται;
Μόνος μου θα αποθάνω, μην έχοντας ούτε έναν χριστιανό δίπλα μου να λάβει το σώμα ή την κεφαλή του αυτοκράτορά του.
 

 

 

           Στιγμιαία συνήλθα από τους παραπάνω συλλογισμούς και ξεχύθηκα στο μπουλούκι τον Τούρκων που σχεδόν με είχαν περικυκλώσει. Ύψωσα το αυτοκρατορικό γυρτό σπαθί μου και ξεκίνησα να θανατώνω όσους πολεμιστές έβρισκα μπροστά μου. Συχνά τα πετράδια πάνω σε αυτό αντανακλούσαν στις αχτίνες του ηλίου, κάνοντάς το να λάμπει...να λάμπει θάνατο. Η χαραγμένη επιγραφή στην λεπίδα του:

 

Συ βασιλεύ αήττητε, Λογε Θεού παντάναξ
νίκης βραβεία δώρισε κατά των πολεμίων
τω ηγεμόνι και πιστώ αυθέντη Κωνσταντίνω
ώσπερ ποτέ τω βασιλεί μεγάλου Κωνσταντίνου
είχε πάψει να φαίνεται...είχε καλυφθεί με αίμα.
 

 

 

        Πολέμησα γενναία, άξια και ηρωικά. Ούτε ξέρω πόσο διήρκεσε η μάχη και ο σκοτωμός.Ο χρόνος έμοιαζε να κυλά διαφορετικά, ασυναίσθητα και δεν μπορώ να πώ αν ήταν μερικές στιγμές ή δεκάδες βασανιστικά και ατελείωτα λεπτά.
      Ένιωσα να έχω πληγωθεί στον ώμο μα δεν πρόφταινα ούτε να το ειδώ, ούτε να σκουπίσω το αίμα που κυλούσε, διασχίζοντας το μήκος του χεριού μου και φτάνοντας ως την γροθιά και την λαβή του σπαθιού μου. Ένιωθα μόνο το κάψιμο και οτι από το αίμα δεν μπορούσα να κρατήσω σφιχτά την σπάθη μου.

 

 

       Άξαφνα χτυπήθηκα και πάλι, θαρρώ από τα πλάγια ή όπισθεν. Λαβώθηκα, έπεσα στο ένα γόνατο μα ξανασηκώθηκα. Ολομόναχος...κανείς δεν θα με δεί να πέφτω στην μάχη. Γύρω μου διάσπαρτα τα περίπου 800 πτώματα των συνπολεμιστών μου και σε λίγο θα κείτομαι και εγώ εκεί, ακολουθώντας αρχαία παραδείγματα προγόνων.
Έσφαξα ακόμη δύο Τούρκους που όρμησαν καταπάνω μου με ορμή αλλά άτσαλα και άπειρα. Από την κίνηση που χρειάστηκε να κάμω, ξαναέχασα την ισσοροπία μου. Τότε όμως ένοιωσα το τελειωτικό χτύπημα να κατευθύνεται προς τα πάνω μου. Δεν το είχα δεχτεί μα ήταν σαν μια αίσθηση να μου προαναγγέλε το τέλος. Ένιωσα την κίνηση του εχθρικού σπαθιού, τον ήχο του, την σκιά του. Θαρρώ πως έκλεισα τα μάτια αναμένοντας να γνωρίσω τον Θάνατο...

 

 

 

        Ο χρόνος έμοιασε σαν να πάγωσε, ανέμενα το τελειωτικό χτύπημα που δεν ερχόνταν μα ταυτόχρονα δεν μπορούσα να διακρίνω τίποτα τριγύρω μου, αφού όλα είχαν καλυφθεί από ένα λευκό θάμβος. Απρόσμενα το μόνο που μπορούσαν να διακρίνουν οι αισθήσεις μου ήταν ένα δυνατό φτερούγισμα, ακούγοντας τον ήχο του αλλά και νοιώθοντας την ορμή του. Ένοιωσα να κινούμαι, να μεταφέρομαι κάπου αλλού.
Είναι άραγε αυτό το πέρασμα στον άλλο κόσμο;
Έτσι είναι; Φωτεινό, υπέργειο και με συνοδεία Αγγέλου;

 

 

 

 

 

      Δύσκολο να αποκριθώ αν είμαι ακόμα ζωντανός ή πεθαμένος αλλά είδα την Πόλη από ψηλά. Μπήκα στα κατεστραμμένα ένδοξα παλάτια της, στις λεηλατημένες εκκλησιές της, περιηγήθηκα στους ματωμένους δρόμους της αλωμένης Πόλης.
     Και έπειτα είδα τον εαυτό μου σε διαφορετικές εκδοχές. Στην μία, με πέταξαν στην θάλασσα του Κερατίου, άγνωστο ανάμεσα στα υπόλοιπα πτώματα των υπερασπιστών. Στην άλλη, κόσμημα η κεφαλή μου να περιφέρεται στα βάθη της Ασίας ως πολύτιμο κειμήλιο του νέου αφέντη της οικουμένης ενώ στην τελευταία, ανεύρετο παρέμενε το κορμί, εξαφανισμένο. Κι ας είδα κηδεία επιδεικτική για να πεισθεί ο λαός για το τέλος του στερνού βασιλέα.

 

 

 

        Και καθώς παρατηρούσα όλα αυτά, το γνώριμο πλεόν φτερούγισμα με συντρόφευε και με μετακινούσε. Με μετέφερε σε μυστικές σπηλιές και από εκεί σε αγιασμένες κρύπτες και ακόμα βαθύτερα σε στενές στοές.

 

 

 

       Μα ούτε και εκεί παρέμεινα. Σαν λέοντας έπεσα και σαν αμνός εσηκώθει, μεταφερόμενος σε χώρο ιερό, ρόδινο και στέκω σε μνήμα υψηλό και περιστειχισμένο, με σκάλες που δεν οδηγούν πουθενά, ούτε περπατώνται από πουθενά. Παραμένω αντίκρυ από το προσκύνημα των 12 Αποστόλων κι ας πέρασαν οι αιώνες και η λήθη κάλυψε τα πάντα.

 

 

 

       Ίσως πάλι να μην έχει καμμία σημασία τι απέγινα και που βρίσκομαι. Είτε στο βάθος της θαλάσσης ή κατασπαραγμένος από όρνεα. Είτε ως ακέφαλος σκελετός σε γνωστό ή άγνωστό μνήμα ή απλά ανεύρετος και χαμένος για πάντα ως ένας θρύλος.


 

Ένα όμως είναι σίγουρο: Το αίμα μου χύθηκε σε τούτη την γή...έγινε ένα με αυτήν...ανεγείρωντας ένα κιβούρι, η μνήμη του οποίου ξεπερνά σε διάρκεια και αντοχή ακόμα και τις πέτρες...

 

 

 

Σημ. Βυζαντινών Ιστορικά :

Ευχαριστώ τον  φίλο μου Θοδωρή Μπουφίδη για τη γενναιοδωρία του .

 

 

http://tixamperiaapothnpolh2.blogspot.com.tr/2015/05/c.html