Το Τίμιο Ξύλο της βυζαντινής αυτοκράτειρας και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας

 

Το Τίμιο Ξύλο της βυζαντινής αυτοκρατόρισσας και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας.

             Όταν φωτογράφιζα διάφορες προθήκες του Θησαυρού της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Βενετία είχα προσέξει ένα πολύ εντυπωσιακό σταυρό από Τίμιο Ξύλο (αυτό που φαίνεται στην παραπάνω φωτογραφία πίσω αριστερά), αφού εκτός του μεγέθους του, εντύπωση προκαλεί και η έλλειψη πολυτελούς διακόσμησης. Έχει μονάχα χρυσεπάργυρα καλύμματα στις τέσσερεις άκρες του.

Τμήμα της αφιερωτικής επιγραφής της βυζαντινής αυτοκράτειρας
και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας.

            Μεγεθύνοντας τη φωτογραφία πρόσεξα και αφιερωτική επιγραφή, γραμμένη στα ελληνικά, σύνηθες στοιχείο σε βυζαντινές σταυροθήκες ή λειψανοθήκες.

            Αλλά, προς μεγάλη μου έκπληξη, όπως ανακάλυψα από τη βιβλιογραφία, η αφιερωτική επιγραφή αυτού του Τιμίου Ξύλου είναι στην πραγματικότητα ικεσία προς τον Θεόν της αυτοκράτειρας και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας λίγο προ του θανάτου της.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Το Τίμιο Ξύλο της βυζαντινής αυτοκράτειρας και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας.

         Ο Τίμιος Σταυρός με μέγεθος 21 εκ Χ 14 έχει συντεθεί από δύο ανεξάρτητα κομμάτια Τιμίου Ξύλου και ανήκε κάποτε στην αυτοκράτειρα και μοναχή Ειρήνη Δούκαινα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Λατίνους σταυροφόρους της Δ' σταυροφορίας, μαζί με πολλά άλλα κειμήλια, θα μεταφερθεί στη Βενετία και από τότε θα φυλάσσεται στο Θησαυρό της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου.

          Η Ειρήνη Δούκαινα (περ. 1066 - 19 Φεβρουαρίου 1123 ή 1133) ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Αλεξίου Α' Κομνηνού (1081-1118) και μητέρα της Άννας Κομνηνής συγγραφέως της περίφημης "Αλεξιάδας". Ήταν γυναίκα σημαντικής εκπαίδευσης και μελετηρή. Η θυγατέρα της Άννα διηγείται περί αυτής ότι πάντα είχε μαζί της ένα βιβλίο και σπούδαζε τους βίους των αγίων πατέρων, προπαντός του φιλοσόφου μάρτυρα Μαξίμου. Η Ειρήνη Δούκαινα ήταν ταπεινή και προτιμούσε να περνά τον καιρό της με φιλανθρωπίες παρά με την πολιτική, αν και ήταν ισχυρή και σοβαρή όταν ενεργούσε επίσημα ως αυτοκράτειρα.

Η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκαινα
σε μολυβδόβουλλο.

           Μετά τον θάνατο του συζύγου της, το 1118, αποσύρθηκε, αφού εκάρη μοναχή, στη γυνακεία Μονή της Θεοτόκου Κεχαριτωμένης στην Κωνσταντινούπολη, την οποία είχε η ίδια ιδρύσει μερικά χρόνια νωρίτερα, όπου και πέθανε.

             Κατά την περίοδο που ήταν μοναχή, και όπως πιστεύεται σήμερα, ακριβώς λίγο προ του θανάτου της (...Ἢδη προσεγγίσας αὐταῖς ᾋδου πύλαις ...θνήσκουσα καὶ λήγουσα κἀγὼ τῶν πόνων...), αφιέρωσε και τον Τίμιο Σταυρό στην Ιερά Μονή (...Σοὶ προσφέρω πανυστάτως..., ...τὸ θεῖον ἀνάθημα, τὸ ζωῆς ξύλον...), όπως αφήνει να εννοηθεί και η αναθηματική επιγραφή του Τιμίου Σταυρού.

+ Καὶ τοῦτο γοῦν Σοὶ προσφέρω πανυστάτως
Ἢδη προσεγγίσας αὐταῖς ᾋδου πύλαις
τὸ θεῖον ἀνάθημα, τὸ ζωῆς ξύλον,
ἐν ᾦ τὸ πνεῦμα τῷ τεκόντι παρέθου
καὶ τῶν πόνων ἒληξας οὕς ἐκαρτέρεις,

οἷς τοὺς πόνους ἒλυσας οὕς κατεκρίθης
καὶ καρτερεῖν ἒπεισας ἡμᾶς ἐν πόνοις.
Ταύτην δίδωμί Σοι τελευταίαν δόσιν
θνήσκουσα καὶ λήγουσα κἀγὼ τῶν πόνων

ἡ βασιλὶς Δούκαινα λατρὶς Εἰρήνη,
χρυσένδυτος πρὶν ἀλλὰ νῦν ῥακενδύτις,
ἐν τριχίνοις νῦν ἡ τὸ πρὶν ἐν βυσσίνοις,
τὰ ῥάκια στεργοῦσα πορφύρας πλέον,

πορφυρίδα κρίνουσα τὴν ἐπωμίδα,
μελαμβαφῆ ἒχουσα ὡς δέδοκτό Σοι,
Σὺ δ᾿ ἀντιδοίης λῆξιν ἐν μακαρίοις
καὶ χαρμονὴν ἂληκτον ἐν σεσωσμένοις.+

Τμήμα της αφιερωτικής επιγραφής της βυζαντινής αυτοκράτειρας
και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας (πάνω μέρος).

Τμήμα της αφιερωτικής επιγραφής της βυζαντινής αυτοκράτειρας
και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας (αριστερό μέρος).

Τμήμα της αφιερωτικής επιγραφής της βυζαντινής αυτοκράτειρας
και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας (δεξιό μέρος).

Τμήμα της αφιερωτικής επιγραφής της βυζαντινής αυτοκράτειρας
και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας (κάτω μέρος).

Σχηματική μεταγραφή της αφιερωτικής επιγραφής του Τιμίου Ξύλου
της βυζαντινής αυτοκράτειρας και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας.

Η πίσω πλευρά του Τιμίου Ξύλου της βυζαντινής αυτοκράτειρας και μοναχής Ειρήνης Δούκαινας.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          Η Άννα Κομνηνή μάς άφησε και μία περιγραφή της μητέρας της, Ειρήνης Δούκαινας:

3.3.3 Ἡ δέ γε βασιλὶς Εἰρήνη καὶ μήτηρ ἐμὴ μεῖράξ τε ἦν τὸ τηνικάδε καὶ οὐδέπω τὸν πεντεκαιδέκατον παραδεδραμήκει χρόνον. Θυγάτριον δὲ ἦν Ἀνδρονίκου τοῦ πρωτοτόκου υἱοῦ τοῦ καίσαρος, τὸ γένος περίβλεπτος, εἰς Ἀνδρονίκους ἐκείνους καὶ Κωνσταντίνους τοὺς Δούκας ἀναφέρουσα τὴν τοῦ γένους σειράν. Ἀνίστατο μὲν γὰρ καθάπερ τι ἔρνος ὄρθιον καὶ ἀειθαλὲς συμμέτρως καὶ πλατυνομένη καὶ στενουμένη καταλλήλως ἑκασταχοῦ τῶν μελῶν καὶ μερῶν. Καὶ ἐπέραστος μὲν ἰδεῖν, ἐπέραστος δὲ ἀκοῦσαι καὶ ὄψεώς τε καὶ ἀκοῆς ἀκόρεστον ὡς ὄντως ἄκουσμά τε καὶ θέαμα. Αὐτὸ μὲν γὰρ τὸ πρόσωπον σελήνης μὲν ἀπέστιλβε φέγγος, οὐ μὴν εἰς κύκλον ἀκριβῆ διαπέπλαστο κατὰ τὰς Ἀσσυρίους γυναῖκας οὐδ' ἄλλως ἐξεμηκύνετο κατὰ τὰς Σκυθίδας, ἀλλ' ὑπεχαλᾶτο μικρόν πως τῆς ἀκριβείας τοῦ κύκλου. Ἀνεπέπτατο δὲ αὐτῆς ὁ λειμὼν ἀπὸ τῶν παρειῶν καὶ τὴν ῥοδωνιὰν καὶ τοῖς πόρρω προὐβάλλετο. Ὄμμα δὲ χαροπὸν καὶ σὺν ἡδονῇ φοβερὸν ἐνητένιζεν, ὡς τῶν ὁρώντων τὰ ὄμματα τῇ μὲν ἡδονῇ καὶ τῷ κάλλει ἕλκειν πρὸς ἑαυτήν, τῷ δὲ φόβῳ μύειν καταναγκάζειν οὐκ ἐχόντων ὅπως ἀποβλέψωνται ἢ ὅπως ἂν ἀποκρύψωνται. 3.3.4 Καὶ εἰ μέν τις ἦν Ἀθηνᾶ τοῖς πρῴην ἐφευρημένη ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσιν, οὐκ οἶδα ἔγωγε· μῦθον δὲ ταύτην ἀκούω περιφερόμενον καὶ περισυρόμενον· τὴν δὲ βασιλίδα ταύτην Ἀθηνᾶν εἴ τις εἶπεν ἐν τοῖς τότε χρόνοις φανεῖσαν τῷ ἀνθρωπίνῳ βίῳ ἢ καταρραγεῖσαν ἐξ οὐρανοῦ μετά τινος οὐρανίας αἴγλης καὶ ἀπροσίτου μαρμαρυγῆς, οὐκ ἂν ἐξήμαρτε τοῦ εἰκότος. Καὶ τὸ θαυμασιώτερον, ὅπερ οὐκ ἂν ἐν ἄλλῃ τῶν γυναικῶν εὑρεθείη, τοὺς μὲν ἰταμοὺς τῶν ἀνδρῶν συνέστελλε, τοῖς δ' ὑπὸ φόβου συνεσταλμένοις θαρρεῖν ἐνεδίδου ἐκ μόνης ὄψεως. Τὰ δὲ χείλη ἐμεμύκει μὲν τὰ πολλὰ καὶ ἐδείκνυ σιγῶσαν, ἔμπνουν ὡς ἀληθῶς ἄγαλμα καλλονῆς καὶ στήλην ἔμβιον εὐρυθμίας. Ἡνιόχει δὲ τὰ πολλὰ ἡ χεὶρ τῷ λόγῳ σὺν εὐρυθμίᾳ μέχρι τοῦ καρποῦ παραδεικνῦσα τὸ μετακάρπιον, καὶ εἶπες ἂν ἐλέφαντα ἐκτετορεῦσθαι παρὰ τεχνίτου τινὸς εἰς δακτύλων καὶ χειρῶν διάθεσιν. Ἡ μέντοι ἶρις τῶν ὀφθαλμῶν θάλατταν ἐμιμεῖτο γαληνιῶσαν ἐν βαθυκύμονι διαθέσει τὸ κυανοῦν ἐξαυγάζουσα· ἀντέστιλβε δὲ καὶ τὸ λευκὸν τῶν ὀμμάτων κύκλῳ τῆς ἴριδος, καὶ χάριν ἀπέλαμπον ἄμαχον καὶ ἡδονὴν ἄφατον ἐνεδίδουν ταῖς ὄψεσι. Τοιοῦτοι μὲν τὴν ἰδέαν Εἰρήνη τε....

 

 

Aναδημοσίευση από τη ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ