Ας δούμε τι γράφει στην "Αλεξιάδα" για τις οχυρώσεις της Καστοριάς η Άννα Κομνηνή. Η κόρη του Αλεξίου Κομνηνού είναι αυτή που μας δίνει πολλές πληροφορίες για την Καστοριά του 1083 μ.Χ. όταν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα πήγαν εκεί, ηλθαν στην πολιτεία της λίμνης να διώξουν τους Νορμανδούς και να ελευθερώσουν την πρωτεύουσα πόλη της Άνω Μακεδονίας.
«...Όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω (γράφει η Άννα Κομνηνή) ο Βρυέννιος κατείχε την Καστορία. Ο αυτοκράτορας αποφασισμένος να τον διώξει από εκεί, ανακαταλαμβάνοντας την πόλη, κάλεσε πάλι κοντά του τους στρατιώτες του κι αφού τους εξόπλισε με ισχυρότατα όπλα, κατάλληλα για τειχομαχία και για μάχες ή μικροσυμπλοκές έξω από τα τείχη, πήρε την άγουσα προς το φρούριο.
Ιδού πως είναι η τοποθεσία:
Υπάρχει μία λίμνη η λεγόμενη της Καστορίας, μέσα στην οποία μπαίνει μία προεξοχή της στεριάς, που διευρύνεται στην άκρη της καταλήγοντας σε πετρώδη λόφο. Γύρω από την προεξοχή είναι οικοδομημένοι πύργοι και μεσοπύργια εν είδη φρουρίου, το οποίο και ονομάζεται Καστορία».
Ιδού πως είναι η τοποθεσία:
Υπάρχει μία λίμνη η λεγόμενη της Καστορίας, μέσα στην οποία μπαίνει μία προεξοχή της στεριάς, που διευρύνεται στην άκρη της καταλήγοντας σε πετρώδη λόφο. Γύρω από την προεξοχή είναι οικοδομημένοι πύργοι και μεσοπύργια εν είδη φρουρίου, το οποίο και ονομάζεται Καστορία».
"ΠΥΡΓΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΟΠΥΡΓΙΑ
ΩΚΟΔΟΜΗΝΤΑΙ"
ΩΚΟΔΟΜΗΝΤΑΙ"
Ας συνεχίσουμε λίγο με την Άννα Κομνηνή και με την "Αλεξιάδα" της. Έχει ενδιαφέρον για τα κάστρα της Καστοριάς να δώσουμε ολόκληρο το κείμενο που αφορά αυτήν την πολιορκία. Μέσα απ' αυτήν την διήγηση φαίνεται όλο το οχυρωματικό σύστημα της πολιτείας και παρουσιάζεται σχεδόν ως απόρθητον.
«Περί δε το τράχηλον
και πύργοι και μεσοπύργια ωκοδόμηνται,
κάστρον δίκην διόπερ και Καστορία ονομάζεται».
και πύργοι και μεσοπύργια ωκοδόμηνται,
κάστρον δίκην διόπερ και Καστορία ονομάζεται».
Αποδίδοντας το κείμενο σε νεοελληνική μετάφραση, συνεχίζουμε:
«Όταν έφτασε εκεί ο αυτοκράτορας, θεώρησε σκόπιμο να επιχειρήσει αρχικά επίθεση με ελεπόλεις κατά των πύργων και μεσοπυργίων. Επειδή δεν υπήρχε άλλος τρόπος να πλησιάσουν οι στρατιώτες τα τείχη, παρά ξεκινώντας από κάποιο ορμητήριο, πρώτα έστησε το στρατόπεδό του κι έπειτα κατασκεύασε ξύλινους πύργους και τους έδεσε μεταξύ τους με σιδερένιες αλυσίδες. Εξορμώντας απ' αυτούς, σαν από κάποιο φρούριο, έδινε τις μάχες κατά των Κελτών.
Τις ελεπόλεις και τα πετροβόλα μηχανήματα τα τοποθέτησαν έξω από το τείχος κι άρχισε να μάχεται νύχτα και μέρα ώσπου προξένησε ρωγμές στον περίβολο του τείχους. Επειδή όμως οι πολιορκημένοι αντιστέκονταν σθεναρά, καθώς δεν μπορούσε να επιτύχει τον σκοπό του, πήρε μία απόφαση γενναία και συνάμα συνετή».
Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ
Για να δούμε την απόφαση του Αλεξίου Κομνηνού, όπως μας την περιγράφει η κόρη του:
«Θέλησε (ο πατέρας μου) να μπάσει μερικούς γενναίους στην λίμνη επιβιβάζοντάς τους σε πλοία και να πλήξει τους Κέλτες από δύο μεριές, από την στεριά και από την λίμνη. Πλοία όμως δεν είχε κι έτσι φόρτωσε μερικές βάρκες σαν αμάξια και τις έριξεστην λίμνη από ένα μικρό μόλο...
Επιβίβασε στις βάρκες τον Γεώργιο Παλαιολόγο με μία ομάδα επίλεκτων πολεμιστών και τον πρόσταξε να αποβιβασθεί στους πρόποδες του λόφου, παραγγέλνοντάς του, μόλις θα έβλεπε το συμφωνημένο σύνθημα, για να τραβήξει προς την κορυφή των λόφων, στα νώτα των εχθρών. Του είπε ν' ακολουθήσει τον πιο ασύχναστο, αλλά και συντομότερο δρόμο. Όταν θα έβλεπε ότι ο αυτοκράτορας είχε αρχίσει την μάχη από την στεριά , να σπεύσει κι αυτός μ' όλες του τις δυνάμεις, ώστε οι εχθροί, μη μπορώντας να πολεμούν συγχρόνως σε δύο μέρη, να χαλαρώσουν την ένταση της μάχης στο ένα απ' τα δύο κι έτσι να καταστεί εύκολη στο σημείο εκείνο, η νίκη των Ρωμιών (Ελλήνων)».
Επιβίβασε στις βάρκες τον Γεώργιο Παλαιολόγο με μία ομάδα επίλεκτων πολεμιστών και τον πρόσταξε να αποβιβασθεί στους πρόποδες του λόφου, παραγγέλνοντάς του, μόλις θα έβλεπε το συμφωνημένο σύνθημα, για να τραβήξει προς την κορυφή των λόφων, στα νώτα των εχθρών. Του είπε ν' ακολουθήσει τον πιο ασύχναστο, αλλά και συντομότερο δρόμο. Όταν θα έβλεπε ότι ο αυτοκράτορας είχε αρχίσει την μάχη από την στεριά , να σπεύσει κι αυτός μ' όλες του τις δυνάμεις, ώστε οι εχθροί, μη μπορώντας να πολεμούν συγχρόνως σε δύο μέρη, να χαλαρώσουν την ένταση της μάχης στο ένα απ' τα δύο κι έτσι να καταστεί εύκολη στο σημείο εκείνο, η νίκη των Ρωμιών (Ελλήνων)».
Έχει μία γλαφυρότητα η περιγραφή της απελευθέρωσης της Καστοριάς από τους Νορμανδούς, ένα χρονικό που μας δίνει η Άννα Κομνηνή για τον Αλέξιο Α', τον πατέρα της. Όλο αυτό το κόλπο, όλο αυτό το στρατήγημα από την λίμνη και το βουνό, ήταν η παράκαμψη των ισχυρών οχυρώσεων του ισθμού και του λαιμού της Καστοριάς.
 |
| Αναπαράσταση της Απελευθέρωσης της Καστοριάς: Aλέξιος Κομνηνός και Γεώργιος Παλαιολόγος |
ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ
ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ
ΑΛΛΑΞΑΝ
ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ
ΑΛΛΑΞΑΝ
Όλο το χρονικό της Άννας Κομνηνής είναι μία αναφορά στα ισχυρά τείχη, στης Καστοριάς το κάστρον. Ας συνεχίσουμε μ' αυτό το χρονικό.
«Ο Γεώργιος Παλαιολόγος πράγματι πήγε τις βάρκες στους πρόποδες του εν λόγω λόφου και στάθηκε εκεί οπλισμένος. Προηγουμένως είχε τοποθετήσει στο ύψωμα ένα φρούριο με σκοπό μόλις δει το (αυτοκρατορικό) σύνθημα να του το διαβιβάσει αμέσως.
Χάραξε πια η μέρα όταν οι στρατιώτες του αυτοκράτορα αλάλαξαν και όρμησαν από την στεριά στην μάχη εναντίον των Λατίνων. Ο φρουρός είδε το σύνθημα και ειδοποίησε αμέσως τον Παλαιολόγο. Αυτοστιγμεί εκείνος βρέθηκε με τους δικούς του στην κορυφή του λόφου και παρατάχθηκε έτοιμος για μάχη.
Ο Βρυέννιος που έβλεπε τους πολιορκητές έξω από τα τείχη και τον Παλαιολόγο να στέκεται απειλητικός στο άλλο μέρος ούτε τότε δεν είπε να παραδοθεί, αλλά πρόσταξε τους κόμητες ν' αντιπαραταχθούν με όποιο τρόπο μπορούσαν ».
Χάραξε πια η μέρα όταν οι στρατιώτες του αυτοκράτορα αλάλαξαν και όρμησαν από την στεριά στην μάχη εναντίον των Λατίνων. Ο φρουρός είδε το σύνθημα και ειδοποίησε αμέσως τον Παλαιολόγο. Αυτοστιγμεί εκείνος βρέθηκε με τους δικούς του στην κορυφή του λόφου και παρατάχθηκε έτοιμος για μάχη.
Ο Βρυέννιος που έβλεπε τους πολιορκητές έξω από τα τείχη και τον Παλαιολόγο να στέκεται απειλητικός στο άλλο μέρος ούτε τότε δεν είπε να παραδοθεί, αλλά πρόσταξε τους κόμητες ν' αντιπαραταχθούν με όποιο τρόπο μπορούσαν ».
Η Άννα Κομνηνή κάνει την καλύτερη περιγραφή των κάστρων της Καστοριάς, τα οποία και τα θεωρεί απόρθητα. Αυτή η αναφορά, το στρατήγημα του Αλεξίου και το ίδιο το πολεμικό γεγονός, αφορούσε την διάσπαση από τους Έλληνες των οχυρώσεων του λαιμού.
Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Ο ΑΥΛΩΝΑΣ
Όταν οι Λατίνοι είδαν την εις βάρος τους κατάσταση έχασαν το ηθικό τους. Να πώς συνεχίζει την περιγραφή η Άννα Κομνηνή:
«Οι κόμητες του φέρθηκαν (του Βρυεννίου) με αναίδεια.
-Βλέπεις το ένα κακό φέρνει το άλλο, του είπαν μερικοί.
-Έχει λοιπόν ο καθένας το δικαίωμα να επιδιώξει την σωτηρία του. Άλλο να προσχωρήσει στον αυτοκράτορα και άλλος να πάρει τον δρόμο της επιστροφής προς την πατρίδα του.
Κι αυτά τα λόγια τα έκαναν πράξη.
Ζήτησαν από τον αυτοκράτορα να στήσει μία σημαία κοντά στον ναό του μεγαλομάρτυρα Γεωργίου και μία άλλη στον δρόμο προς τον Αυλώνα.
Του είπαν:
-Όσοι από μας θέλουν να υπηρετήσουν την μεγαλειότητά σου θα κατευθυνθούν στην σημαία κοντά στον Άγιο Γεώργιο.
Όσοι θέλουν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, θα πάνε στην σημαία που βρίσκεται στον δρόμο του Αυλώνα. Και λέγοντας αυτά, προσχώρησαν παρευθύς στον αυτοκράτορα».
Οκτώβριος 1083 μ.Χ.
-Βλέπεις το ένα κακό φέρνει το άλλο, του είπαν μερικοί.
-Έχει λοιπόν ο καθένας το δικαίωμα να επιδιώξει την σωτηρία του. Άλλο να προσχωρήσει στον αυτοκράτορα και άλλος να πάρει τον δρόμο της επιστροφής προς την πατρίδα του.
Κι αυτά τα λόγια τα έκαναν πράξη.
Ζήτησαν από τον αυτοκράτορα να στήσει μία σημαία κοντά στον ναό του μεγαλομάρτυρα Γεωργίου και μία άλλη στον δρόμο προς τον Αυλώνα.
Του είπαν:
-Όσοι από μας θέλουν να υπηρετήσουν την μεγαλειότητά σου θα κατευθυνθούν στην σημαία κοντά στον Άγιο Γεώργιο.
Όσοι θέλουν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, θα πάνε στην σημαία που βρίσκεται στον δρόμο του Αυλώνα. Και λέγοντας αυτά, προσχώρησαν παρευθύς στον αυτοκράτορα».
Οκτώβριος 1083 μ.Χ.
Εδώ τελειώνει την διήγησή της η Άννα Κομνηνή, βεβαιώνοντας όλους τους νεώτερους ιστορικούς αναλυτές ότι η Καστοριά ήταν η πολιτεία των κάστρων και κατείχε πρωτεύουσα θέση στην Άνω Μακεδονία.
ΜΙΚΡΟ ΣΧΟΛΙΟ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ
ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ
ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ
Θα ήθελα τώρα να κάνω ένα γενικότερο σχόλιο, ένα σχόλιο που αφορά τον πολιτισμικό στίγμα εκείνης της εποχής.
Η περίοδος των Κομνηνών και η περίοδος και των Παλαιολόγων ήταν καθοριστική για την είσοδο της Καστοριάς και της Άνω Μακεδονίας στην εποχή του σύγχρονου ελληνισμού.
Η πολιτεία της λίμνης -ας μου επιτραπεί ένας παραλληλισμός- έπαιξε στην Άνω Μακεδονία, τον ρόλο που έπαιξε ο Μυστράς στην Πελοπόννησο και στην νότια Ελλάδα.
Η περίοδος των Κομνηνών και η περίοδος και των Παλαιολόγων ήταν καθοριστική για την είσοδο της Καστοριάς και της Άνω Μακεδονίας στην εποχή του σύγχρονου ελληνισμού.
Η πολιτεία της λίμνης -ας μου επιτραπεί ένας παραλληλισμός- έπαιξε στην Άνω Μακεδονία, τον ρόλο που έπαιξε ο Μυστράς στην Πελοπόννησο και στην νότια Ελλάδα.
Εδώ στην Καστοριά γίνεται ένα θαύμα:
Γίνεται ένας αγώνας, ένας πόλεμος ανάμεσα στον γηρασμένο μεσαιωνικό ελληνισμό και στην νεωτερικότητα, στο νεώτερο πνεύμα των καιρών εκείνων. Κι αυτός ο αγώνας γίνεται μέσα από πολλές περιπέτειες, από πολύπλοκες πολιτισμικές εκφάνσεις και δίνει το φως στην πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα αυτών εδώ των κειμένων.
Γίνεται ένας αγώνας, ένας πόλεμος ανάμεσα στον γηρασμένο μεσαιωνικό ελληνισμό και στην νεωτερικότητα, στο νεώτερο πνεύμα των καιρών εκείνων. Κι αυτός ο αγώνας γίνεται μέσα από πολλές περιπέτειες, από πολύπλοκες πολιτισμικές εκφάνσεις και δίνει το φως στην πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα αυτών εδώ των κειμένων.
Θα δούμε πολλά πράγματα και πολλά θαύματα που έγιναν στην λαμπρή ιδιαίτερη πατρίδα μας. Θα δούμε την βλοσυρότητα και τον εικονογραφικό φανατισμό να ξεπερνιούνται και την θέση τους να παίρνουν ωραίες μορφές στις τοιχογραφίες και τις φορητές εικόνες που ατενίζουν τον πιστό με γλυκύτητα και κατανόηση.
Η Καστοριά, ευρισκόμενη στο κέντρο της Άνω Μακεδονίας, στο δυτικό άκρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας γίνεται φυτώριο της νέας τέχνης, η οποία είναι ορμητική, φωτεινή κι επαναστατική και η ακτινοβολία της απλώνεται προς όλες τις κατευθύνσεις.
Η Καστοριά, ευρισκόμενη στο κέντρο της Άνω Μακεδονίας, στο δυτικό άκρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας γίνεται φυτώριο της νέας τέχνης, η οποία είναι ορμητική, φωτεινή κι επαναστατική και η ακτινοβολία της απλώνεται προς όλες τις κατευθύνσεις.
Σε πολλά μνημεία της Καστοριάς της εποχής εκείνης, στον Ταξιάρχη, στον Άγιο Ανδρέα, στον Άγιο Στέφανο, μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την εμφάνιση αυτής της πρωτοποριακής τέχνης. Αλλά ο Άγιος Αθανάσιος της Μητροπόλεως είναι ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα σημεία αναφοράς της. Οι ωραίοι ξανθοί άγιοι, σαν νέοι Απόλλωνες, με το φιλικό τους βλέμμα, αντιπροσωπεύουν όχι πλέον την άρνηση της ζωής, αλλά την κατάφαση. Είναι ανθρώπινες αξίες, περιβεβλημένες το φωτοστέφανο της εξιδανίκευσης, που θα αποτελέσουν αργότερα τις θεμελιώδεις αρχές της ευρωπαϊκής αναγέννησης. Η εποχή αυτή μπολιάζει τον αρχαίο ελληνικό ρυθμό, την αγιότητα της ύστερης αρχαιότητας και της μέσης εποχής, με τον ρυθμό της νέας εποχής, μίας εποχής που γίνεται αφετηρία της γέννησης του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού με συστατικό στοιχείο την ελευθερία και την χαρά της ζωής.
"ΤΕΙΧΗ ΜΟΝΟΝ
ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΞΗΡΑΝ"
ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΞΗΡΑΝ"
Ας γυρίσουμε όμως στης Καστοριάς το κάστρον.
Η Άννα Κομνηνή στην "Αλεξιάδα" της, αρκετούς αιώνες μετά από τον Προκόπιο, τονίζει ότι μόνο στον λαιμό της χερσονήσου υπήρχαν πύργοι και μεσοπύργια, συγκροτώντας την μορφή του κάστρου.
Στο ίδιο συμπέρασμα και με βάση το κείμενο της Άννας Κομνηνής φαίνεται να καταλήγει κι ο Αντώνιος Κεραμόπουλος, ο οποίος μας λέει:
Η Άννα Κομνηνή στην "Αλεξιάδα" της, αρκετούς αιώνες μετά από τον Προκόπιο, τονίζει ότι μόνο στον λαιμό της χερσονήσου υπήρχαν πύργοι και μεσοπύργια, συγκροτώντας την μορφή του κάστρου.
Στο ίδιο συμπέρασμα και με βάση το κείμενο της Άννας Κομνηνής φαίνεται να καταλήγει κι ο Αντώνιος Κεραμόπουλος, ο οποίος μας λέει:
«Ώστε είχε (τότε) τείχη μόνο προς την ξηράν επί του τραχήλου της χερσονήσου». Το ίδιο βεβαιώνει κι ιστοριοδίφης Παντελής Τσαμίσης: «Η χερσόνησος στεφανούται υπό του έμπροσθεν αυτής τείχους και όπισθεν υπό αποτόμων βράχων ασφαλεστέρων και αυτών των τειχών».
Από την ανακατάληψη της Καστοριάς από τον Αλέξιο Α' Κομνηνό, το φθινόπωρο του 1083, άρχισε για την πόλη ένα διάστημα μακροχρόνιας ειρήνης κι ευημερίας. Οι αυθέντες της, δηλαδή οι βυζαντινοί στρατηγοί-διοικητές, φροντίζοντας τις οχυρώσεις της απέκρουαν κάθε επιδρομή και κάθε λεηλασία. Οι Νορμανδοί ξαναπέρασαν από την Καστοριά τον Δεκέμβριο του 1096, αλλά οι Καστοριανοί αρνήθηκαν να τους φιλοξενήσουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου