Τα μνημεία των Φιλίππων

Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα των Φιλίππων  είναι:

Αρχαίο Θέατρο

           Kτίστηκε το 356 π. Χ  από τον Φίλιππο και είναι ένα από τα μεγαλύτερα και πιο καλοδιατηρημένα θέατρα της αρχαιότητας. Κατά τη διάρκεια της μετατροπής της πόλης σε ρωμαϊκή αποικία έγιναν σημαντικές αλλαγές μια και στο χώρο του πια πραγματοποιούνταν θηριομαχίες και μονομαχίες.

          Από τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους το θέατρο παύει να λειτουργεί ως χώρος παραστάσεων. Η εγκατάλειψή του πρέπει να σχετίζεται με την επικράτηση του χριστιανισμού και τα νέα ήθη που δεν ήταν πια σύμφωνα με τις θηριομαχίες ή τις θεατρικές παραστάσεις. Οι χώροι του θεάτρου διασκευάζονται και χρησιμοποιούνται ως χώροι εργαστηρίων.

           Σήμερα στο χώρο τού θεάτρου βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα στερέωσης, αναστύλωσης και ανάπλασης.

Αρχαία Αγορά – Forum:

             

               Το διοικητικό κέντρο των Φιλίππων κατά τη ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή. Είναι ένα ενιαία σχεδιασμένο συγκρότημα δημοσίων κτιρίων που οργανώνονται γύρω από μια κεντρική πλατεία.

             Βρίσκεται στο κέντρο της αρχαίας πόλης, ανάμεσα σε δυο μεγάλους παράλληλους πλακόστρωτους δρόμους, από τους οποίους ο βόρειος έχει ταυτιστεί με την αρχαία Εγνατία οδό. Η οδός αυτή συνέδεε δύο πύλες των τειχών της πόλης. Πρόκειται για ενιαία σχεδιασμένο συγκρότημα δημοσίων κτηρίων (ναοί, δικαστήρια, βιβλιοθήκη, καταστήματα), τα ερείπια των οποίων απλώνονται γύρω από μια κεντρική πλατεία, με μνημειακά κτίσματα.

ΠΑΛΑΙΣΤΡΑ

              Στα δυτικά της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Β' οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τα ερείπια της παλαίστρας που χρονολογείται στο 2ο αιώνα μ.Χ. Το κτίριο επικοινωνούσε με τη μεγάλη Εμπορική οδό. Η περίστυλη κεντρική αυλή ήταν χώρος ασκήσεων. Στα δυτικά υπήρχαν δωμάτια και στα ανατολικά ένα μικρό αμφιθέατρο με επτά σειρές εδωλίων. Το κτιριακό συγκρότημα της παλαίστρας χτίστηκε στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. και μεγάλο μέρος της καλύφθηκε με την ανέγερση της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Β' στην περιοχή αυτή.

Φυλακή του Αποστόλου Παύλου

                Σύμφωνα με τη διήγηση των Πράξεων των Αποστόλων (Κεφ.16,16 επ.), ο Απόστολος Παύλος φυλακίστηκε στους Φιλίππους, όταν θεράπευσε ένα παιδί που είχε μαντικό πνεύμα. Η κατά των Αποστόλων κατηγορία εμπρός στους στρατηγούς ήταν : "Αυτοί οι άνθρωποι, οι οποίοι είναι Ιουδαίοι, δημιουργούν ταραχήν εις την πόλιν μας κηρύσσοντας διδασκαλίες, τις οποίες εμείς που είμεθα Ρωμαίοι δεν επιτρέπεται να τις παραδεχθούμε ή να τις εφαρμόσουμε". Ξεσηκώθηκε ο όχλος και οι στρατηγοί διέταξαν να τους ραβδίσουν και να τους ρίξουν στη φυλακή, παραγγέλλοντας στο δεσμοφύλακα να τους επιτηρεί καλά.

               Σήμερα πάνω από την αγορά των Φιλίππων και μετά το δρόμο Καβάλας-Δράμας υπάρχει το πρόπυλο της μεγάλης παλαιοχριστιανικής εκκλησίας (Βασιλική Α'), στα δεξιά δε των τεσσάρων ημικυκλίων σκαλοπατιών του ένας στενός διάδρομος οδηγεί στην κρύπτη της Εκκλησίας, ένα μικρό σκοτεινό κτίριο με δύο χώρους που τους σκεπάζουν καμάρες. Αυτό το κτίσμα, κατά την παράδοση, ήταν η φυλακή του Αποστόλου Παύλου.

Βασιλική Α΄ 

               Η Βασιλική Α είναι μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος και έχει διαστάσεις 130Χ50 μ. , μαζί με τα βοηθητικά κτίσματα. . Πρέπει να κτίστηκε , με την άποψη του P . Lemerle , γύρω στο 500 μ.Χ .Σύμφωνα με τον ίδιο , η βασιλική θα πρέπει να καταστράφηκε περίπου 50 χρόνια αργότερα και συνδυάζεται με την ίδρυση της Βασιλικής Β.Για τη χρονολογία της καταστροφής έχουν διατυπωθεί αρκετές επιφυλάξεις από τους νεότερους αρχαιολόγους.

            Μέσα από ένα ημικυκλικό και μνημειακό πρόπυλο περνά κανείς με κλίμακες σε μια περίστυλη αυλή και από εκεί στο χώρο της Βασιλικής. Στη δυτική πλευρά της αυλής βρίσκονται βοηθητικοί χώροι και στην ανατολική μικρό παρεκκλήσιο.Από την αυλή οδηγείται κανείς στο αίθριο, όπου υπάρχει στα δυτικά μια διώροφη και πλούσια διακοσμημένη κρήνη. Στον τοίχο δυτικά της κρήνης ανοίγονται πέντε κόγχες, από τις οποίες η μεσαία ήταν μεγαλύτερη.Την κόγχη αυτή χρησιμοποιούσε, κατά τους ανασκαφείς, ο επίσκοπος για εξέδρα.Η πρόσβαση στον νάρθηκα γινόταν από τρεις εισόδους .
           Το δάπεδο του νάρθηκα ήταν στρωμένο με πλάκες και στους τοίχους υπήρχε ορθομαρμάρωση. Στη βορειοδυτική γωνία του νάρθηκα το κλιμακοστάσιο οδηγεί στον γυναικωνίτη , ενώ δίπλα βρισκόταν κατά πάσα πιθανότητα το Βαπτιστήριο. Στον δυτικό τοίχο του πρώτου από τους τρεις χώρους του βαπτιστιρίου σώζονται τοιχογραφίες που μιμούνται ορθομαρμάρωση . Στο δεύτερο χώρο του βαπτιστιρίου τελούνταν οι βαπτίσεις, πιθανότατα σε κινητή κολυμβήθρα , αφού δεν βρέθηκε μια μόνιμη. Το Βαπτιστήριο τροφοδοτούσε με ζεστό νερό το Βαλανείο (λουτρό) , που είχε γύρω του βοηθητικά διαμερίσματα και τους τρεις οίκους :τον ψυχρό , τον μέσο θερμό και τον έσω θερμόμετρο. Ανατολικά υπάρχει ένας ακόμη τρίτος χώρος με αψίδα , που διακοσμείται με τοιχογραφίες που μιμούνται ορθομαρμάρωση

            Η ορθομαρμάρωση από τον νάρθηκα στον κυρίως ναό γίνεται από τρεις εισόδους . Το δάπεδο του κυρίως ναού ήταν στρωμένο με μάρμαρα. Στο μεσαίο κλίτος διατηρούνται τμήματα του άμβωνα , ενώ ο χώρος του πρεσβυτερίου περικλειόταν από το τέμπλο. Οι ανασκαφείς διέκριναν ίχνη από την Αγία Τράπεζα, το σκάμμα του εγκαινίου και τα έδρανα του πρεσβυτέριου. Είναι η πρώτη εκκλησία που ανασκάφηκε και το συγκρότημα της είναι τεράστιο.



Στο μεσαίο κλίτος διατηρούνται τμήματα της πολυτελούς πλακόστρωσης και μέρος του άμβωνα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι τοιχογραφίες (μίμηση ορθομαρμάρωσης) του προθαλάμου του παρεκκλησίου

Βασιλική Β΄ 

                Το πιο διάσημο μνημείο του νότιου τμήματος του αρχαιολογικού χώρου είναι η επιβλητική Βασιλική Β΄.

                Η εκκλησία είναι χτισμένη στα πρότυπα της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης. Έχει τέσσερις μεγάλους πεσσούς πάνω στους οποίους στηριζόταν ο τρούλος και δυο σειρές από κιονοστοιχίες.

               Ο τρούλος κατέρρευσε πριν ολοκληρωθούν οι εξωραϊστικές εργασίες των εσωτερικών χώρων και έτσι απέμειναν οι επιβλητικοί πλαϊνοί τοίχοι. Ξεχωριστά χαρακτηριστικά της αποτελούν οι κίονες και η ποιότητα της γλυπτικής, με το τρυπάνι που δημιουργεί ένα πλέγμα από φύλλα που θυμίζουν πλεκτό. Η αναστήλωση του μνημείου έγινε το 1995-6. Πίσω από τη Βασιλική Β’ υπάρχουν ίχνη της παλαίστρας του 2ου μ.Χ αιώνα και των βεσπασιανών (δημόσιες τουαλέτες) που σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση.
               Στη νότια πλευρά της ρωμαϊκής αγοράς είναι κτισμένος ο βόρειος τοίχος της Βασιλικής Β'. Το οικοδόμημα απομακρύνεται ως προς την αρχιτεκτονική του από τον τύπο της ελληνικής βασιλικής και πλησιάζει τον τύπο της βασιλικής με τρούλο, όπως είναι η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως. Δύο κιονοστοιχίες με 6 κολώνες η κάθε μια χώριζαν το εσωτερικό σε τρία κλίτη, με ολικό πλάτος 31μ. Το μεσαίο κλίτος στεγαζόταν με μια μεγάλη καμάρα. Η αρχή των τόξων που την στήριζαν, φαίνεται ψηλά στους πεσσούς. Επάνω από τα πλάγια κλίτη και το νάρθηκα ήταν ο γυναικωνίτης που είχε μορφή Π. Ο μαρμάρινος στυλοβάτης του τέμπλου σώζεται στη θέση του και το ιερό στην ανατολική του πλευρά έχει μια μεγάλη ημικυκλική αψίδα.
               Στα Β.Α βρίσκεται το βαπτιστήριο, ένα τετράγωνο δωμάτιο (6,89Χ5,57μ.). Το δάπεδό του πλακοστρωμένο άλλοτε, έχει στο μέσο μια τετράγωνη αβαθή λεκάνη (2,51Χ1,83μ.), εφοδιασμένη με αγωγό για την αποχέτευση του νερού. Το βαπτιστήριο επικοινωνεί στα ανατολικά του με ένα στενόμακρο δωμάτιο που καταλήγει σε μια μικρή αψίδα. Το δωμάτιο αυτό χρησιμοποιούνταν κατά την τελετή του βαπτίσματος και ίσως ήταν κατηχουμενείο ή χρισμάριο.
               Στη Β.Α γωνία υπάρχει χώρος που μάλλον ήταν το διακονικό της εκκλησίας κι όταν αυτή καταστράφηκε, τότε το δωμάτιο μεταβλήθηκε σε παρεκκλήσι. Τα τρία κλίτη του ναού επικοινωνούν με το νάρθηκα με τρεις εισόδους. Με τη καταστροφή της Βασιλικής, ο νάρθηκάς της που έμεινε ανέπαφος μεταβλήθηκε σε μικρή εκκλησία και με το κτίσιμο της αψίδας δημιουργήθηκε ο χώρος για το ιερό.
           Για τον αρχιτεκτονικό τύπο και τη διακόσμησή της χρησίμευσαν σαν πρότυπα οι περίφημες εκκλησίες της Κων/πολης, Αγία Σοφία και Αγία Ειρήνη. Έξοχα δείγματα διακοσμητικής τέχνης είναι τα κιονόκρανα, τα επίκρανα και τα επιθήματα. Πλατειά φύλλα ακάνθου απλωμένα στον κάλαθο του κιονόκρανου και λογής-λογής φυλοστοιχίες είναι τα διακοσμητικά θέματα. Το τρυπάνι σκάλισε τόσο βαθειά τα περιγράμματα που έκανε το μάρμαρο να μοιάζει με δαντέλα.
           Η μεγάλη και ωραία Βασιλική Β', στο κεντρικότερο σημείο της πόλης των Φιλίππων κτίσθηκε το 550μ.Χ περίπου. Πριν όμως ολοκληρωθούν οι εξωραϊστικές εργασίες του εσωτερικού χώρου, κατέρρευσε ο τρούλος. Μένουν επιβλητικά υψωμένοι οι παράπλευροι τοίχοι  να αντιστέκονται στη φθορά του χρόνου.

 

 

Οκταγωνικός ναός 

            

               Το ''Οκτάγωνο'' ήταν το ολοκληρωμένο συγκρότημα του επισκοπικού ναού των Φιλίππων. Περιλαμβάνει τον οκτάγωνο ναό που παρουσιάζει τρεις οικοδομικές φάσεις (από τα τέλη του 4ου /αρχές 5ου μέχρι τα μέσα του 6ου μ.Χ. αι.) και κτίστηκε στη θέση ευκτήριου οίκου αφιερωμένου στον Απόστολο Παύλο (αρχές 4ου αι. μ.Χ.). Ο οίκος αυτός είχε ιδρυθεί με τη σειρά του στη θέση υστεροελληνιστικού τάφου - ηρώου.



             Ο παλαιοχριστιανικός ναός οκταγωνικού τύπου, στην ανατολική πλευρά της Αγοράς, που άρχισε να ανασκάπτεται στη δεκαετία του ’60 από το Στυλιανό Πελεκανίδη, καθηγητή της Βυζαντινής αρχαιολογίας, έφερε στο φως άλλους δύο επάλληλους αρχαιότερους ναούς και καθώς συνεχίζονταν οι ανασκαφές των προκτισμάτων και κοντινών άλλων οικοδομημάτων, άρχισε να γίνεται πλέον λόγος για το συγκρότημα του Οκταγώνου. Γύρω από τον Οκταγωνικό ναό αναπτύσσονται βαπτιστήριο και άλλα προκτίσματα, δημόσιος λουτρώνας, επισκοπικό μέγαρο και αποθήκες.

            Στο κέντρο του συγκροτήματος διατηρείται μεγάλος τάφος μακεδονικού τύπου της ελληνιστικής εποχής. Στο χώρο του ναού αρχικά είχε κτισθεί στα μέσα του 4ου αιώνα ο Ευκτήριος Οίκος του Πορφυρίου. Αμέσως μετά πάνω στα ερείπιά του οικοδομείται τρίκλιτος Βασιλική και τον 5ο αιώνα το Οκτάγωνο (ορισμένες οικοδομικές φάσεις χρονολογούνται στον 6ο αιώνα). Σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία ο ναός ήταν αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο, γεγονός που δείχνει, μαζί με τη θέση του στο κέντρο της πόλης, δίπλα στην αγορά και την ύπαρξη παραπλεύρως του επισκοπείου, ότι ήταν ο καθεδρικός ναός των Φιλιππησίων. Στα προκτίσματα του ναού διακρίνονται, η πρόθεση, το διακονικό, το βαπτιστήριο (φωτιστήριο και κολυμβήθρα), η φιάλη (κρήνη) και άλλα συνήθη στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Στα δυτικά προ του ναού υπήρχε μικρή τρίκλιτη στοά, που οδηγούσε στην κοντινή Εγνατία οδό που περνούσε βόρεια από το ναό.