του Θάνου Δασκαλοθανάση
Η κρίσιμη επιλογή
«Εντυπωσιασμένος από τη θέση αυτή της πόλης αποφάσισε να την επεκτείνει και να την κάνει κατάλληλη για τόπο διαμονής ενός βασιλέα… Κι επειδή φιλοδοξούσε να επεκτείνει πολύ την πόλη, την περιέβαλλε με ένα επιπλέον τείχος… κι έπιασε έτσι όλο τον Ισθμό από την μια θάλασσα ως την άλλη. Με τον τρόπο αυτό, αφού δημιούργησε μια πόλη ασύγκριτα μεγαλύτερη από την παλιά, έχτισε εκεί τα ανάκτορά του, όχι πολύ υποδεέστερα από αυτά της Ρώμης, κι επίσης καλλώπισε έξοχα τον Ιππόδρομο ενσωματώνοντας σ΄ αυτόν, τον ναό των Διοσκούρων» Ζώσιμος Νέα Ιστορία
Δυο ονόματα για την ίδια πόλη, Κωνσταντινούπολη, Ιστανμπούλ για τους σύγχρονους κατοίκους της. Παλάτια, κτίρια, μουσουλμανικά τεμένη που φτιάχτηκαν εδώ από το 1453 από τους Οθωμανούς κατακτητές της. Όμως δίπλα σε αυτά, άλλα φανερά, άλλά κρυμμένα, πάνω και κάτω από τη γη, υπάρχουν τα απομεινάρια του κόσμου του Βυζαντίου. όλα ξεκίνησαν όταν ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από την παρηκμασμένη Δύση στην πλούσια Ανατολή. Τι ήταν αυτό που τον παρακίνησε; Πώς πήρε μια τόσο σημαντική απόφαση;
Κωνσταντίνος, ο ευνοημένος
Το σύστημα της τετραρχίας που επέβαλλε ο Διοκλητιανός υπονομεύτηκε από τους ανταγωνισμούς και τις υπέρμετρες φιλοδοξίες των διαδόχων του. Η αστάθεια εκδηλώθηκε φανερά όταν το 306 πέθανε ο Αύγουστος της Δύσης Κωνστάντιος Χλωρός στο Εβόρακον, το σημερινό Γιορκ της Αγγλίας. Αμέσως τα πιστά στην μνήμη του αυτοκράτορα στρατεύματα ανακήρυξαν ως νέο Αύγουστο τον γιο του Κωνσταντίνο. Σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους του συστήματος της Τετραρχίας η διαδοχή του Κωνσταντίνου ήταν παράνομη διότι τα παιδιά των αυτοκρατόρων δεν είχαν κανένα κληρονομικό δικαίωμα.
Ο Κωνσταντίνος προκειμένου να νομιμοποιηθεί στη θέση του Αυγούστου απευθύνθηκε στον αυτοκράτορα της Ανατολής Γαλέριο ζητώντας του να τον αναγνωρίσει ως κληρονόμο του θρόνου του πατέρα του. Ο Γαλέριος κάπως διστακτικά του χορήγησε τον τίτλο του Καίσαρα της Δύσης ενώ παράλληλα προήγαγε τον Σεβήρο σε Αύγουστο της Δύσης. Όμως ο τρόπος ανακήρυξής του αποδείχτηκε μεταδοτικός τη σειρά του ο Μαξέντιος γιος του Αύγουστου Μαξιμιανού που είχε πρόσφατα αποσυρθεί, παραμέρισε το Σεβήρο και κυρίευσε την επικράτειά του. Κωνσταντίνος και Λικίνιος στην αρχή συμμάχησαν κάνοντας συμφωνία βάσει της οποίας ο Κωνσταντίνος θα διατηρούσε τις επαρχίες που είχε ο πατέρας του στη Δύση και ο Μαξέντιος θα παρέμενε στη Ρώμη. Την ίδια ώρα στην Ανατολή μετά το θάνατο του Γαλέριου τον διαδέχτηκε ο Λικίνιος έχοντας ως Καίσαρα τον Μαξιμίνο Δάια που και αυτός είχε ηγετικές φιλοδοξίες. Η αυτοκρατορία είχε πλέον τέσσερις Αύγουστους. Ήταν θέμα χρόνου να ξεσπάσει εμφύλια σύγκρουση.
Ο Κωνσταντίνος, αυτοκράτορας της Δύσης
Σύμφωνα με την επικρατέστερη ιστορική άποψη ο Μέγας Κωνσταντίνος γεννήθηκε στη Νασισσό (Νις) της Σερβίας πιθανότατα το 272. Ήταν γιος του Κωνστάντιου Χλωρού, ενός ρωμαίου αξιωματικού που αργότερα έγινε αυτοκράτορας της Δύσης, και της Ελένης, κόρης ενός ξενοδόχου. Η Ελένη καταγόταν από τη Βιθυνία της Μ.Ασίας και παρά την ταπεινή της καταγωγή, είχε ισχυρό χαρακτήρα και πολλές δυνατότητες. Ο Κωνσταντίνος πέρασε τα παιδικά του χρόνια κοντά στη μητέρα του αφού στο μεταξύ ο πατέρας του παντρεύτηκε την Θεοδώρα κόρη του αυτοκράτορα της δύσης Μαξιμιανού. Η Ελένη ήταν πιστή χριστιανή και αναμφισβήτητα γαλούχησε τον μικρό Κωνσταντίνο στα νάματα του χριστιανισμού. Σε αυτά τα πρώτα χρόνια της ζωής του Κωνσταντίνου θα πρέπει να αναζητήσουμε τη ροπή του Κωνσταντίνου στον Χριστιανισμό.
Όταν ήταν νέος, είχε υπηρετήσει στην Ανατολή υπό τις διαταγές του Διοκλητιανού και του Γαλέριου, δείχνοντας το θάρρος και τις ικανότητές του την εποχή που ο πατέρας του ήταν Καίσαρας της Δύσης. Ακριβώς την κατάλληλη στιγμή της Διαδοχής διέφυγε στη δύση για να συναντήσει τον πατέρα του κι από τότε η σταδιοδρομία του στέφτηκε από μια σειρά αδιάκοπων επιτυχιών.
Η Επικράτεια που διοικούσε ως Αύγουστος της Δύσης ήταν οι ρωμαϊκές επαρχίες της Βρετανίας της Γαλλίας της Γερμανίας και της Ισπανίας. Αμέσως με επικεφαλής τον ίδιο ξεκίνησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά μήκος των συνόρων για να απωθήσει τους Γερμανούς επιδρομείς. Διεξήγαγε εκστρατεία εναντίον και των Φράγκων και εγκαταστάθηκε στα Τρέβηρα της Γερμανίας. Προσπάθησε να ανοικοδομήσει και να φέρει μια σταθερότητα στην περιοχή του, ενώ ήταν πάντα έτοιμος να αποκρούει οποιαδήποτε εχθρική επίθεση. Από τότε βγήκε η φήμη του τρομερού και αδίστακτου στρατηλάτη που χρησιμοποιούσε οποιαδήποτε μορφή βίας για να πετύχει το στόχο του.
Η μάχη της Μιλβίας Γέφυρας- το σημάδι του σταυρού.
Οι Λυκοφιλίες των τεσσάρων Αύγουστων με συνεχείς τακτικισμούς και ίντριγκες οδήγησαν σε συμμαχία τον Κωνσταντίνο και τον Λικίνιο εναντίον του Μαξέντιου και του Μαξιμινου Δάια. Μολονότι ο Κωνσταντίνος είχε μικρότερο στρατό από τον Μαξέντιο, έκανε το πρώτο βήμα και προέλασε εναντίον του. Την άνοιξη του 312 διέβη με το στρατό τις Άλπεις εισβάλλοντας στην Ιταλία. Σαρώνοντας οτιδήποτε έβρισκε μπροστά του με αυτοπεποίθηση έφτασε έξω από τη Ρώμη.
Στη διάρκεια της εκστρατείας ο Κωνσταντίνος ισχυρίστηκε ότι είδε ένα όραμα: Ένα φωτεινό σταυρό να διαγράφεται πάνω από τον ήλιο. Αμέσως μετά, στο όνειρό του, εμφανίστηκε ο Χριστός και του ζήτησε να καθιερώσει το σταυρό ως σύμβολο του στρατού του. Ο συνδυασμός του ήλιου με το σταυρό είναι σημαντικός. Ο Κωνσταντίνος μπορεί να είχε πάρει χριστιανική κατήχηση από τη μεριά της μητέρας του, αλλά δεν έπαυε να είναι εθνικός με ιδιαίτερη αφοσίωση στο θεό ήλιο. Κάνοντας πράξη τα οράματά του έδωσε διαταγή οι στρατιώτες, που στην πλειοψηφία τους ήταν ειδωλολάτρες, να αναρτήσουν το χριστιανικό σύμβολο στα λάβαρα και στις ασπίδες τους. Ο ίδιος αργότερα έγραψε πάνω από το σταυρό:<<Εν τούτω νίκα». Ήταν ένα μονόγραμμα που αποτελείτο από μια σύνθεση των δύο πρώτων γραμμάτων του ονόματος του Χριστού που δεν είχε χρησιμοποιηθεί νωρίτερα από τους Χριστιανούς. Ήταν η πρώτη, έμμεση βέβαια αναγνώριση της καινούριας θρησκείας.
Η αποφασιστική μάχη με τα στρατεύματα του Μαξεντίου δόθηκε έξω από τη Ρώμη, σε μια γέφυρα του Τίβερη ποταμού που έφερε το όνομα Μουλβία. Μετα από αυτή τη νίκη ο Κωνσταντίνος μπήκε θριαμβευτής στην αιώνια πόλη τον Οκτώβριο του 312. Ήταν πια κυρίαρχος ολόκληρου του δυτικού τμήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Από τη στιγμή εκείνη και μετά ο Κωνσταντίνος άρχισε να ευνοεί τον χριστιανισμό χωρίς ποτέ να απαρνηθεί ανοιχτά το Θεό Ήλιο, διατηρώντας έτσι μια ισορροπία. Τοποθέτησε δίπλα του Χριστιανούς ιερείς ως συμβούλους, αποκατέστησε την εκκλησιαστική περιουσία και άρχισε να οικοδομεί χριστιανικούς ναούς.
Το διάταγμα των Μεδιολάνων
Το 313 ο Κωνσταντίνος συναντήθηκε στα Μεδιόλανα(Μιλάνο) με τον ισχυρό άνδρα της ανατολής Λικίνιο. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης αυτής αφού σύναψαν συμμαχία, συνυπέγραψαν το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας που διακήρυσσε την ελεύθερη λατρεία όλων των θρησκειών, συνεπώς και του χριστιανισμού, με την προϋπόθεση ότι οι πιστοί, όποιο θεό κι αν πίστευαν θα προσεύχονταν για την ευημερία της αυτοκρατορίας και του αυτοκράτορά της. Οι δύο αυτοκράτορες αποφάσισαν να εξασφαλίσουν την ειρήνευση και την ασφάλεια των υπηκόων τους. Αρχικά επικράτησε μια έκπληξη κι ένα μούδιασμα για τις αλλαγές αυτές που ήταν δύσκολο να τις κατανοήσουν οι οπαδοί της παλιάς θρησκείας. Σίγουρο είναι ότι με την απόφασή του αυτή ο Κωνσταντίνος, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις έκανε ένα σημαντικό βήμα για την αναγνώριση της χριστιανικής πίστης ευνοώντας έμπρακτα τους χριστιανούς. Σταμάτησαν οι διωγμοί, ανοίχτηκαν εκκλησίες, οι χριστιανοί γίνονταν δεκτοί στο στρατό, καθιερώθηκε η γιορτή του Πάσχα.
Ας αναλογιστούμε πόσο επίκαιρη παραμένει η συγκεκριμένη απόφαση και πόσο αναγκαία είναι για την κοινωνική ειρήνη.
Ας αναλογιστούμε πόσο επίκαιρη παραμένει η συγκεκριμένη απόφαση και πόσο αναγκαία είναι για την κοινωνική ειρήνη.
Ο Κωνσταντίνος μονοκράτορας
Για τον Κωνσταντίνο και τα σχέδιά του η Δύση δεν ήταν αρκετή. Ζώντας για καιρό στην Ανατολή έιχε καταλάβει την υπεροχή της έναντι της Δύσης. Δε θα αργήσει να εμπλακεί σε νέο εμφύλιο με τον Λικίνιο που στο μεταξύ είχε γίνει μονοκράτορας της ανατολής. Ο τελευταίος άρχισε να παραβιάζει την ανεξιθρησκία που όριζε το Διάταγμα των Μεδιολάνων διώκοντας του χριστιανούς. Ήταν η αφορμή που ζητούσε ο Κωνσταντίνος γι να κινηθεί εναντίον του. Ο εμφύλιος πόλεμος θα πάρει θρησκευτικά χαρακτηριστικά ανάμεσα στη νέα και στη παλιά θρησκεία. Η πρώτη σύγκρουση θα γίνει στην Αδριανούπολη το Ιούλιο του 324 όπου ο στρατός του Κωνσταντίνου θα τρέψει σε φυγή τις Δυνάμεις του Λικίνιου. Θα ακολουθήσει μια ναυμαχία στα στενά του Βοσπόρου αλλά η αποφασιστική μάχη θα γίνει στη Χρυσούπολη στην ασιατική ακτή του Βοσπόρου όπου ο Κωνσταντίνος θα σημειώσει μια ακόμα νίκη. Ηταν περίπου 50 ετών, μονοκράτορας ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Είχε διασχίσει έφιππος όλα τα μήκη και πλάτη ρωμαϊκού κόσμου, τον οποίο αι κυβερνούσε και θα άλλαζε ριζικά με τις αποφάσεις του μέχρι το θάνατό του το 337.
Η μεγάλη απόφαση
Αμέσως μετά τη νίκη του, ο Κωνσταντίνος θα αλλάξει τα πάντα κάνοντας αρχή από την ίδρυση μιας νέας πόλης στην τοποθεσία του αρχαίου Βυζαντίου που θα την κάνει πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Τόσο η Ρώμη όσο και η ιδέα μια ς πρωτεύουσας φάνταζαν παρωχημένες εκείνη την εποχή: πραγματική έδρα της κυβέρνησης αποτελούσε η εκάστοτε πόλη που βρίσκονταν οι περιφερόμενοι αυτοκράτορες. Ο Κωνσταντίνος, όπως πρωτύτερα και ο διοκλητιανός, είχε καταλάβει ότι το μέλλον είναι η Ανατολή. Εκεί το χριστιανικό στοιχείο ήταν πολυπληθέστερο και η ίδρυση μιας μεγάλης πόλης θα έδινε τη δυνατότητα να αντιμετωπιστούν πιο αποτελεσματικά οι Πέρσες, που ήταν μια διαρκής απειλή.
Από τότε που οικοδομήθηκε η Αλεξάνδρεια και η Αντιόχεια, έξι αιώνες πριν, κανείς δεν τόλμησε να ιδρύσει μια πόλη ανάλογου μεγέθους. Αρχικά σκεφτόταν τη Θεσσαλονίκη την οποία και κόσμησε με μεγαλοπρεπείς ναούς. Κατόπιν πήγε στη Χαλκηδόνα αλλά τελικά πέρασε απέναντι στο Βυζάντιο. Θα μπορούσε κατά τρόπο λιγότερο δαπανηρό να επεκτείνει και να μεγαλώσει τη Νικομήδεια του Διολκητιανού που είχε πολλά από τα πλεονεκτήματα του Βυζάντιου: βρίσκονταν στα μισά της διαδρομής ανάμεσα στο σύνορο του Δούναβη και στο περσικό. Είχαν και οι δυο λιμάνια και μπορούσαν να γίνουν τα κέντρα της Ανατολής. Ο Κωνσταντίνος ήθελε να ξεχωρίσει και να φτιάξει κάτι ολότελα καινούριο που θα συνδεόταν απόλυτα με το όνομά του.
Το Βυζάντιο ήταν χτισμένο στα σύνορα δύο ηπείρων, σε ύψωμα και είχε ένα καλά προστατευμένο λιμάνι, το Χρυσό Κέρας. Η θάλασσα περιέβαλλε την πόλη από τρεις πλευρές: βόρεια με το χρυσό κέρας, ανατολικά με το Βόσπορο και νότια με τη θάλασσα του Μαρμαρά. Η μόνη οχύρωση που χρειαζόταν ήταν ένα τείχος στα δυτικά. Λόγω της θέσης του έλεγχε τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο στα επικίνδυνα νερά που ένωναν τη Μαύρη θάλασσα με το Μαρμαρά και χύνονταν στο Αιγαίο μέσα από τα Δαρδανέλια.
Η μεγάλη απόφαση
Αμέσως μετά τη νίκη του, ο Κωνσταντίνος θα αλλάξει τα πάντα κάνοντας αρχή από την ίδρυση μιας νέας πόλης στην τοποθεσία του αρχαίου Βυζαντίου που θα την κάνει πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Τόσο η Ρώμη όσο και η ιδέα μια ς πρωτεύουσας φάνταζαν παρωχημένες εκείνη την εποχή: πραγματική έδρα της κυβέρνησης αποτελούσε η εκάστοτε πόλη που βρίσκονταν οι περιφερόμενοι αυτοκράτορες. Ο Κωνσταντίνος, όπως πρωτύτερα και ο διοκλητιανός, είχε καταλάβει ότι το μέλλον είναι η Ανατολή. Εκεί το χριστιανικό στοιχείο ήταν πολυπληθέστερο και η ίδρυση μιας μεγάλης πόλης θα έδινε τη δυνατότητα να αντιμετωπιστούν πιο αποτελεσματικά οι Πέρσες, που ήταν μια διαρκής απειλή.
Από τότε που οικοδομήθηκε η Αλεξάνδρεια και η Αντιόχεια, έξι αιώνες πριν, κανείς δεν τόλμησε να ιδρύσει μια πόλη ανάλογου μεγέθους. Αρχικά σκεφτόταν τη Θεσσαλονίκη την οποία και κόσμησε με μεγαλοπρεπείς ναούς. Κατόπιν πήγε στη Χαλκηδόνα αλλά τελικά πέρασε απέναντι στο Βυζάντιο. Θα μπορούσε κατά τρόπο λιγότερο δαπανηρό να επεκτείνει και να μεγαλώσει τη Νικομήδεια του Διολκητιανού που είχε πολλά από τα πλεονεκτήματα του Βυζάντιου: βρίσκονταν στα μισά της διαδρομής ανάμεσα στο σύνορο του Δούναβη και στο περσικό. Είχαν και οι δυο λιμάνια και μπορούσαν να γίνουν τα κέντρα της Ανατολής. Ο Κωνσταντίνος ήθελε να ξεχωρίσει και να φτιάξει κάτι ολότελα καινούριο που θα συνδεόταν απόλυτα με το όνομά του.
Το Βυζάντιο ήταν χτισμένο στα σύνορα δύο ηπείρων, σε ύψωμα και είχε ένα καλά προστατευμένο λιμάνι, το Χρυσό Κέρας. Η θάλασσα περιέβαλλε την πόλη από τρεις πλευρές: βόρεια με το χρυσό κέρας, ανατολικά με το Βόσπορο και νότια με τη θάλασσα του Μαρμαρά. Η μόνη οχύρωση που χρειαζόταν ήταν ένα τείχος στα δυτικά. Λόγω της θέσης του έλεγχε τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο στα επικίνδυνα νερά που ένωναν τη Μαύρη θάλασσα με το Μαρμαρά και χύνονταν στο Αιγαίο μέσα από τα Δαρδανέλια.
Κωνσταντινούπολη, η νέα Ρώμη
Στις παραδοσιακές τελετές που πραγματοποιήθηκαν το Νοέμβριο του 324 χαράχτηκε με άροτρο η γραμμή που σηματοδοτούσε τα νέα χερσαία τείχη, που τετραπλασίαζαν την έκταση της πόλης φτάνοντας περίπου τα οκτώ τ.χμ.. Σχεδιάστηκαν πύλες κατά μήκος του τείχους και κατά μήκος της θάλασσας του Μαρμαρά και του Χρυσού Κέρατος. Η νέα πρωτεύουσα θα αποτελούσε χαρακτηριστική έκφραση του νέου πνεύματος της αυτοκρατορίας και η σύντομη πρόοδος των εργασιών ήταν τόσο εντυπωσιακή, ώστε στις 11Μαίου 330 έγιναν τα επίσημα εγκαίνια της Νέας Ρώμης.
Από το σημείο αυτό ξεκινά η ιστορία της Πόλης. Σήμερα στέκει ένα μοναχικό ερείπιο σε μια σύγχρονη πόλη. Τότε ήταν μια θεαματική στήλη κατασκευασμένη από κυλίνδρους πορφυρίτη λίθου που είχαν μεταφερθεί από την Αίγυπτο. Στην κορυφή της τοποθετήθηκε ένα παγανιστικό άγαλμα του Απόλλωνα που μεταποιήθηκε ώστε να παριστάνει τον αυτοκράτορα. Βρισκόταν στο κέντρο της μεγάλης αγοράς, ενός μεγάλου κυκλικού δημόσιου χώρου που τον κοσμούσαν έργα τέχνης. Δύο αψίδες θριάμβου μια στα ανατολικά και μία στα δυτικά σηματοδοτούσαν την Μέση, τη κύρια λεωφόρο.
Ένα μαγιάτικο πρωινό του 330 μια μεγάλη πομπή διέσχισε αυτό το δρόμο. Στην κορυφή ήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος και τον ακολουθούσαν μια ομάδα ιερέων χριστιανών αλλά και παγανιστών δείχνοντας τη συνέχεια την ανανέωση και τελικά την αλλαγή που θα έρθει. Στα χέρια τους κρατούσαν ιερά και κειμήλια. Κατά την ακριβή στιγμή που όρισαν οι αστρολόγοι έθαψαν τα κειμήλια στη βάση του κίονα μαζί με ένα άγαλμα Έλληνα θεού που είχε φέρει από τη Ρώμη ο Κωνσταντίνος. Το σημείο αυτό απέκτησε ιερές διαστάσεις. Κάθε Πρωτοχρονιά, τη 1η Σεπτέμβρη δηλαδή για του Βυζαντινούς, οι κάτοικοι έψαλλαν και προσεύχονταν για τον αυτοκράτορα τους που ήταν πια ο Άγιός τους, ο ιδρυτής της Κωνσταντίνου Πόλης.
Στο επίκεντρο της Πόλης βρίσκονταν οι θαλάσσιοι και χερσαίοι εμπορικοί δρόμοι, που διασταυρώνονταν στο βαθύ κανάλι που χωρίζει την Ασία από την Ευρώπη. Ομολογουμένως ούτε ο ίδιος ο Κωνσταντίνος δεν θα μπορούσε να προβλέψει πόσο απόρθητη θα γινόταν αυτή η πόλη. Χτισμένη στην άκρη μιας βραχώδους χερσονήσου, η πόλη είχε φυσική οχύρωση. Περιβαλλόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από νερό και από μόνο μια πλευρά, εκεί που θα χτιζόταν το δυτικό τείχος για να οχυρωθεί.
Κατά το πρότυπο της παλιάς Ρώμης ήταν επτάλοφη και διαιρέθηκε σε 14 περιοχές οι οποίες συνδέονταν μεταξύ τους με μεγάλες λεωφόρους που οδηγούσαν από το κέντρο στις πύλες του δυτικού τείχους. Οι πλατείες και ο ιππόδρομος κοσμούνταν από αρχαία γλυπτά που μεταφέρθηκαν από κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας. Μεταξύ αυτών ήταν ή Στήλη των Όφεων που αφιέρωσαν οι Έλληνες στον Απόλλωνα για τη νίκη τους κατά των Περσών στις Πλαταιές και τα τέσσερα περίφημα ορειχάλκινα άλογα που τοποθετήθηκαν στην είσοδο του ιπποδρόμου.
Θέλοντας να καταδείξει την ακατάλυτη συνέχεια του ρωμαϊκού κράτους αποφάσισε να δώσει στην Νέα Ρώμη ίδια σύγκλητο και παρόμοια αξιώματα με εκείνα της παλιάς Ρώμης. Παραχώρησε γη και προνόμια σε οικογένειες συγκλητικών που δέχτηκαν να μετοικήσουν στην Ανατολή. Όσοι έρχονταν να μείνουν στη νέα Ρώμη δικαιούνταν κουπόνια για να παίρνουν δωρεάν ψωμί. Κατασκευάστηκαν σιταποθήκες και δεξαμενές ώστε να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός της πόλης. Τηρώντας κατά γράμμα το ρωμαϊκό δίπτυχο <<άρτος και θεάματα>> ολοκλήρωσε την κατασκευή του ιπποδρόμου και συγκρότησε επαγγελματικές ομάδες τους Δήμους για την διοργάνωση δημόσιων θεαμάτων. Η Πόλη άρχισε να προσελκύει ανθρώπους από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας. Η ανάπτυξη της θα γινόταν σε βάρος της παλιάς Ρώμης αλλά και όλων των άλλων πόλεων.
Στην πόλη του ο Κωνσταντίνος έκοψε ένα νόμισμα το σόλιδο. Ήταν ένα χρυσό νόμισμα 24 καρατίων που έγινε το πιο ισχυρό νόμισμα της νέας εποχής. Ακολουθώντας την παράδοση των αυτοκρατορικών νομισμάτων, στη μία χρησιμοποιήθηκε παράσταση της τύχης της Κωνσταντινούπολης. Παριστάνει μια γυναίκα καθισμένη σε θρόνο να φορά ένα στέμμα με επάλξεις που παριστάνουν τα τείχη της πόλης. Στα χέρια της κρατά το κέρας της Αμάλθειας σύμβολο πλούτου και δύναμης.
Από το σημείο αυτό ξεκινά η ιστορία της Πόλης. Σήμερα στέκει ένα μοναχικό ερείπιο σε μια σύγχρονη πόλη. Τότε ήταν μια θεαματική στήλη κατασκευασμένη από κυλίνδρους πορφυρίτη λίθου που είχαν μεταφερθεί από την Αίγυπτο. Στην κορυφή της τοποθετήθηκε ένα παγανιστικό άγαλμα του Απόλλωνα που μεταποιήθηκε ώστε να παριστάνει τον αυτοκράτορα. Βρισκόταν στο κέντρο της μεγάλης αγοράς, ενός μεγάλου κυκλικού δημόσιου χώρου που τον κοσμούσαν έργα τέχνης. Δύο αψίδες θριάμβου μια στα ανατολικά και μία στα δυτικά σηματοδοτούσαν την Μέση, τη κύρια λεωφόρο.
Ένα μαγιάτικο πρωινό του 330 μια μεγάλη πομπή διέσχισε αυτό το δρόμο. Στην κορυφή ήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος και τον ακολουθούσαν μια ομάδα ιερέων χριστιανών αλλά και παγανιστών δείχνοντας τη συνέχεια την ανανέωση και τελικά την αλλαγή που θα έρθει. Στα χέρια τους κρατούσαν ιερά και κειμήλια. Κατά την ακριβή στιγμή που όρισαν οι αστρολόγοι έθαψαν τα κειμήλια στη βάση του κίονα μαζί με ένα άγαλμα Έλληνα θεού που είχε φέρει από τη Ρώμη ο Κωνσταντίνος. Το σημείο αυτό απέκτησε ιερές διαστάσεις. Κάθε Πρωτοχρονιά, τη 1η Σεπτέμβρη δηλαδή για του Βυζαντινούς, οι κάτοικοι έψαλλαν και προσεύχονταν για τον αυτοκράτορα τους που ήταν πια ο Άγιός τους, ο ιδρυτής της Κωνσταντίνου Πόλης.
Στο επίκεντρο της Πόλης βρίσκονταν οι θαλάσσιοι και χερσαίοι εμπορικοί δρόμοι, που διασταυρώνονταν στο βαθύ κανάλι που χωρίζει την Ασία από την Ευρώπη. Ομολογουμένως ούτε ο ίδιος ο Κωνσταντίνος δεν θα μπορούσε να προβλέψει πόσο απόρθητη θα γινόταν αυτή η πόλη. Χτισμένη στην άκρη μιας βραχώδους χερσονήσου, η πόλη είχε φυσική οχύρωση. Περιβαλλόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από νερό και από μόνο μια πλευρά, εκεί που θα χτιζόταν το δυτικό τείχος για να οχυρωθεί.
Κατά το πρότυπο της παλιάς Ρώμης ήταν επτάλοφη και διαιρέθηκε σε 14 περιοχές οι οποίες συνδέονταν μεταξύ τους με μεγάλες λεωφόρους που οδηγούσαν από το κέντρο στις πύλες του δυτικού τείχους. Οι πλατείες και ο ιππόδρομος κοσμούνταν από αρχαία γλυπτά που μεταφέρθηκαν από κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας. Μεταξύ αυτών ήταν ή Στήλη των Όφεων που αφιέρωσαν οι Έλληνες στον Απόλλωνα για τη νίκη τους κατά των Περσών στις Πλαταιές και τα τέσσερα περίφημα ορειχάλκινα άλογα που τοποθετήθηκαν στην είσοδο του ιπποδρόμου.
Θέλοντας να καταδείξει την ακατάλυτη συνέχεια του ρωμαϊκού κράτους αποφάσισε να δώσει στην Νέα Ρώμη ίδια σύγκλητο και παρόμοια αξιώματα με εκείνα της παλιάς Ρώμης. Παραχώρησε γη και προνόμια σε οικογένειες συγκλητικών που δέχτηκαν να μετοικήσουν στην Ανατολή. Όσοι έρχονταν να μείνουν στη νέα Ρώμη δικαιούνταν κουπόνια για να παίρνουν δωρεάν ψωμί. Κατασκευάστηκαν σιταποθήκες και δεξαμενές ώστε να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός της πόλης. Τηρώντας κατά γράμμα το ρωμαϊκό δίπτυχο <<άρτος και θεάματα>> ολοκλήρωσε την κατασκευή του ιπποδρόμου και συγκρότησε επαγγελματικές ομάδες τους Δήμους για την διοργάνωση δημόσιων θεαμάτων. Η Πόλη άρχισε να προσελκύει ανθρώπους από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας. Η ανάπτυξη της θα γινόταν σε βάρος της παλιάς Ρώμης αλλά και όλων των άλλων πόλεων.
Στην πόλη του ο Κωνσταντίνος έκοψε ένα νόμισμα το σόλιδο. Ήταν ένα χρυσό νόμισμα 24 καρατίων που έγινε το πιο ισχυρό νόμισμα της νέας εποχής. Ακολουθώντας την παράδοση των αυτοκρατορικών νομισμάτων, στη μία χρησιμοποιήθηκε παράσταση της τύχης της Κωνσταντινούπολης. Παριστάνει μια γυναίκα καθισμένη σε θρόνο να φορά ένα στέμμα με επάλξεις που παριστάνουν τα τείχη της πόλης. Στα χέρια της κρατά το κέρας της Αμάλθειας σύμβολο πλούτου και δύναμης.
Κωνσταντινούπολη, η πρώτη χριστιανική πόλη
Εκκλησίες, παλάτια και ιππόδρομοι… ο Κωνσταντίνος είχε φτιάξει έναν ιερό μηχανισμό που θα τροφοδοτούσε την πόλη αυτή με μια ακατάλυτη δύναμη.
Στη νέα πόλη ο Κωνσταντίνος θα προσπαθήσει αρχικά να κρατήσει τις ισορροπίες ανάμεσα στο παλιό και στο καινούριο. Στην ακρόπολη της πόλης υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στη Ρέα, τη μητέρα των Θεών και στην θεά Τύχη της Ρώμης. Όμως με την πάροδο του χρόνου οι μορφές των αρχαίων θεών του ελληνικού και ρωμαϊκού πάνθεου άρχισαν να αντικαθίστανται από τις χριστιανικές. Εκεί όπου βρισκόταν ο ναός της Αφροδίτης στο αρχαίο Βυζάντιο κατασκευάστηκε από τον Κωνσταντίνο η περίφημη βασιλική των Αγίων Αποστόλων στην οποία θα θάβονταν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Η Κωνσταντίνου πόλις σύντομα θα γίνει η πρώτη χριστιανική πόλη του κόσμου, έδρα του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας που θα αναπτυχθεί και θα κυριαρχήσει.
Χριστιανός ή ειδωλολάτρης
Λίγα ζητήματα προκάλεσαν τόσο ατέρμονες συζητήσεις και μεγάλα ερωτήματα στην ιστορική έρευνα και έλαβαν τόσο αντιφατικές απαντήσεις, όσο το πρόβλημα των σχέσεων του Κωνσταντίνου με το χριστιανισμό. Σύμφωνα με πολλούς, ο αυτοκράτορας ήταν θρησκευτικά αδιάφορος και υποστήριξε τον Χριστιανισμό για αμιγώς πολιτικούς λόγους. Οι εκκλησιαστικοί πιστεύουν και υποστηρίζουν την ειλικρινή μεταστροφή του που ήταν και ο λόγος της αλλαγής της θρησκευτικής πολιτικής του. Η στάση του αυτοκράτορα υπέρ του χριστιανισμού ήταν αποτέλεσμα συνδυασμού αυτών των δυο διαφορετικών απόψεων. Η πολιτική σκοπιμότητα ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Το επίσημο κράτος δε θα μπορούσε για πολύ καιρό να κρατά εχθρική στάση απέναντι σε μια θρησκεία που εξαπλωνόταν γρήγορα. Οι απαγορεύσεις και οι διωγμοί απειλούσαν την κοινωνική ειρήνη και ασφάλεια του ρωμαϊκού κράτους. Από την άλλη πλευρά είναι βέβαιο ότι ο Κων/νος είχε πλούσια θρησκευτικά βιώματα τόσο από την εθνική θρησκεία όσο κι από τον χριστιανισμό. Δεν υπήρξε ποτέ θρησκευτικά αδιάφορος και ζώντας σε μια εποχή θρησκευτικού συγκρητισμού με την ύπαρξη πολλών και διαφορετικών θρησκειών είχε κι ο ίδιος προσλάβει πολλά στοιχεία και συμπαθούσε διάφορες θρησκείες. Μολονότι ευνόησε το χριστιανισμό και στράφηκε αποφασιστικά προς αυτόν, παρέμεινε προσκολλημένος στη λατρεία του Θεού Ήλιου. Τελικά βαφτίστηκε χριστιανός λίγο πριν πεθάνει, τακτική που ήταν συνηθισμένη την εποχή εκείνη για να αποφύγουν οι χριστιανοί την αμαρτία μετά το βάπτισμα, αναβάλλοντας την τελετή μέχρι την τελευταία στιγμή.
Το κύμα των νέων χριστιανών μετά και την επίσημη αναγνώριση του χριστιανισμού έφερε την πρώτη χριστιανική δογματική διαμάχη. Ο Άρειος, ιερέας στην Αλεξάνδρεια επιχείρησε να αποσαφηνίσει τις σχέσεις ανάμεσα στον Θεό Πατέρα και τον Χριστό, διακηρύσσοντας ότι ο Πατέρας προϋπήρχε του Υιού, τον οποίο και δημιούργησε. Είναι η αρχή στη μακρά ιστορία των θεολογικών συγκρούσεων που θα ταλανίσουν την Εκκλησία και θα διχάσουν την κοινωνία.
Σε μια απόπειρα να επιλύσει την αρειανική διαμάχη ο αυτοκράτορας τον Ιούνιο του 325 συγκάλεσε την Σύνοδο της Νίκαιας στην οποία όχι μόνο παραβρέθηκε αλλά και προήδρευσε και επηρέασε τις αποφάσεις. Η κίνησή του αυτή ήταν ενδεικτική της μεταστροφής του και θα αποτελέσει πρότυπο για τους διαδόχους του σε ό,τι αφορά τις σχέσεις κράτους – εκκλησίας. Στη σύνοδο συντάχτηκε το <<Σύμβολο της Πίστης>> που απέρριπτε εμμέσως τον Αρειανισμό, ορίζοντας ότι ο Υιός ήταν <<ομοούσιος>> με τον πατέρα και όχι κατώτερός του.
Μετά τη Σύνοδο της Νίκαιας όλες οι φιλοδοξίες του Κωνσταντίνου είχαν πια εκπληρωθεί και ο ίδιος άρχισε να χάνει τον προσανατολισμό του. Σε οικογενειακό επίπεδο στιγματίστηκε από τη δολοφονία του γιου του Κρίσπου και της νεώτερης γυναίκας του. Όπως αποδείχτηκε η σύζυγός του Φαύστα έστησε ένα σκάνδαλο για να παγιδεύσει τον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνου μέσα στο παιχνίδι του ανταγωνισμού για τη διαδοχή του θρόνου. Σε θρησκευτικό επίπεδο, επηρεαζόμενος από τους συμβούλους του αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στη θέσπιση μέτρων υπέρ ή κατά του αρειανισμού χωρίς να υιοθετεί μια σαφή πολιτική.
Ο Κωνσταντίνος μαζί και με τη χριστιανή μητέρα του έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανέγερση ναών αλλά και για την ανάδειξη των Ιεροσολύμων ως ιερής πόλης του χριστιανισμού. Η Ελένη μάλιστα μετέβη στους Αγίους Τόπους και με δαπάνες του γιου της έκτισε πλήθος ναών μεταξύ των οποίων το ναό της Γεννήσεως καθώς και την εκκλησία του Πανάγιου Τάφου. Οι ναοί αυτοί ονομάστηκαν βασιλικές του Κωνσταντίνου ακριβώς επειδή χτίστηκαν με έξοδα του αυτοκράτορα. Από τότε όλοι οι χριστιανικοί ναοί που χτίζονταν με το ίδιο σχέδιο δηλαδή τα επιμήκη ορθογώνια οικοδομήματα με τρία κλίτη –μεσαίο –νότιο- βόρειο ονομάζονταν Βασιλικές…
Οι αποφάσεις και οι ενέργειες του Κωνσταντίνου αποδείχτηκαν καθοριστικές για την αυτοκρατορία. Ο Χριστιανισμός χαρακτηριζόταν από μια πνευματική και οργανωτική πληρότητα γνωρίσματα που έλλειπαν από την παραδοσιακή θρησκεία. Με την κατάλληλη ηγεσία και θεολογία θα εξελιχθεί σε θεσμικό παράγοντα που θα έχει ιδιαίτερο ρόλο στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης θα σηματοδοτήσει τη νέα εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας . Ίσως ούτε ο ίδιος δεν είχε καταλάβει πόσο σημαντικές ήταν οι αποφάσεις του. Το επίθετο Μέγας που θα του δοθεί, από όποια οπτική γωνία κι αν το δει κανείς- είτε από την θρησκευτική είτε από την πολιτικοστρατιωτική- ταιριάζει απόλυτα στην προσωπικότητά του….
Στη νέα πόλη ο Κωνσταντίνος θα προσπαθήσει αρχικά να κρατήσει τις ισορροπίες ανάμεσα στο παλιό και στο καινούριο. Στην ακρόπολη της πόλης υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στη Ρέα, τη μητέρα των Θεών και στην θεά Τύχη της Ρώμης. Όμως με την πάροδο του χρόνου οι μορφές των αρχαίων θεών του ελληνικού και ρωμαϊκού πάνθεου άρχισαν να αντικαθίστανται από τις χριστιανικές. Εκεί όπου βρισκόταν ο ναός της Αφροδίτης στο αρχαίο Βυζάντιο κατασκευάστηκε από τον Κωνσταντίνο η περίφημη βασιλική των Αγίων Αποστόλων στην οποία θα θάβονταν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Η Κωνσταντίνου πόλις σύντομα θα γίνει η πρώτη χριστιανική πόλη του κόσμου, έδρα του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας που θα αναπτυχθεί και θα κυριαρχήσει.
Χριστιανός ή ειδωλολάτρης
Λίγα ζητήματα προκάλεσαν τόσο ατέρμονες συζητήσεις και μεγάλα ερωτήματα στην ιστορική έρευνα και έλαβαν τόσο αντιφατικές απαντήσεις, όσο το πρόβλημα των σχέσεων του Κωνσταντίνου με το χριστιανισμό. Σύμφωνα με πολλούς, ο αυτοκράτορας ήταν θρησκευτικά αδιάφορος και υποστήριξε τον Χριστιανισμό για αμιγώς πολιτικούς λόγους. Οι εκκλησιαστικοί πιστεύουν και υποστηρίζουν την ειλικρινή μεταστροφή του που ήταν και ο λόγος της αλλαγής της θρησκευτικής πολιτικής του. Η στάση του αυτοκράτορα υπέρ του χριστιανισμού ήταν αποτέλεσμα συνδυασμού αυτών των δυο διαφορετικών απόψεων. Η πολιτική σκοπιμότητα ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Το επίσημο κράτος δε θα μπορούσε για πολύ καιρό να κρατά εχθρική στάση απέναντι σε μια θρησκεία που εξαπλωνόταν γρήγορα. Οι απαγορεύσεις και οι διωγμοί απειλούσαν την κοινωνική ειρήνη και ασφάλεια του ρωμαϊκού κράτους. Από την άλλη πλευρά είναι βέβαιο ότι ο Κων/νος είχε πλούσια θρησκευτικά βιώματα τόσο από την εθνική θρησκεία όσο κι από τον χριστιανισμό. Δεν υπήρξε ποτέ θρησκευτικά αδιάφορος και ζώντας σε μια εποχή θρησκευτικού συγκρητισμού με την ύπαρξη πολλών και διαφορετικών θρησκειών είχε κι ο ίδιος προσλάβει πολλά στοιχεία και συμπαθούσε διάφορες θρησκείες. Μολονότι ευνόησε το χριστιανισμό και στράφηκε αποφασιστικά προς αυτόν, παρέμεινε προσκολλημένος στη λατρεία του Θεού Ήλιου. Τελικά βαφτίστηκε χριστιανός λίγο πριν πεθάνει, τακτική που ήταν συνηθισμένη την εποχή εκείνη για να αποφύγουν οι χριστιανοί την αμαρτία μετά το βάπτισμα, αναβάλλοντας την τελετή μέχρι την τελευταία στιγμή.
Το κύμα των νέων χριστιανών μετά και την επίσημη αναγνώριση του χριστιανισμού έφερε την πρώτη χριστιανική δογματική διαμάχη. Ο Άρειος, ιερέας στην Αλεξάνδρεια επιχείρησε να αποσαφηνίσει τις σχέσεις ανάμεσα στον Θεό Πατέρα και τον Χριστό, διακηρύσσοντας ότι ο Πατέρας προϋπήρχε του Υιού, τον οποίο και δημιούργησε. Είναι η αρχή στη μακρά ιστορία των θεολογικών συγκρούσεων που θα ταλανίσουν την Εκκλησία και θα διχάσουν την κοινωνία.
Σε μια απόπειρα να επιλύσει την αρειανική διαμάχη ο αυτοκράτορας τον Ιούνιο του 325 συγκάλεσε την Σύνοδο της Νίκαιας στην οποία όχι μόνο παραβρέθηκε αλλά και προήδρευσε και επηρέασε τις αποφάσεις. Η κίνησή του αυτή ήταν ενδεικτική της μεταστροφής του και θα αποτελέσει πρότυπο για τους διαδόχους του σε ό,τι αφορά τις σχέσεις κράτους – εκκλησίας. Στη σύνοδο συντάχτηκε το <<Σύμβολο της Πίστης>> που απέρριπτε εμμέσως τον Αρειανισμό, ορίζοντας ότι ο Υιός ήταν <<ομοούσιος>> με τον πατέρα και όχι κατώτερός του.
Μετά τη Σύνοδο της Νίκαιας όλες οι φιλοδοξίες του Κωνσταντίνου είχαν πια εκπληρωθεί και ο ίδιος άρχισε να χάνει τον προσανατολισμό του. Σε οικογενειακό επίπεδο στιγματίστηκε από τη δολοφονία του γιου του Κρίσπου και της νεώτερης γυναίκας του. Όπως αποδείχτηκε η σύζυγός του Φαύστα έστησε ένα σκάνδαλο για να παγιδεύσει τον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνου μέσα στο παιχνίδι του ανταγωνισμού για τη διαδοχή του θρόνου. Σε θρησκευτικό επίπεδο, επηρεαζόμενος από τους συμβούλους του αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στη θέσπιση μέτρων υπέρ ή κατά του αρειανισμού χωρίς να υιοθετεί μια σαφή πολιτική.
Ο Κωνσταντίνος μαζί και με τη χριστιανή μητέρα του έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανέγερση ναών αλλά και για την ανάδειξη των Ιεροσολύμων ως ιερής πόλης του χριστιανισμού. Η Ελένη μάλιστα μετέβη στους Αγίους Τόπους και με δαπάνες του γιου της έκτισε πλήθος ναών μεταξύ των οποίων το ναό της Γεννήσεως καθώς και την εκκλησία του Πανάγιου Τάφου. Οι ναοί αυτοί ονομάστηκαν βασιλικές του Κωνσταντίνου ακριβώς επειδή χτίστηκαν με έξοδα του αυτοκράτορα. Από τότε όλοι οι χριστιανικοί ναοί που χτίζονταν με το ίδιο σχέδιο δηλαδή τα επιμήκη ορθογώνια οικοδομήματα με τρία κλίτη –μεσαίο –νότιο- βόρειο ονομάζονταν Βασιλικές…
Οι αποφάσεις και οι ενέργειες του Κωνσταντίνου αποδείχτηκαν καθοριστικές για την αυτοκρατορία. Ο Χριστιανισμός χαρακτηριζόταν από μια πνευματική και οργανωτική πληρότητα γνωρίσματα που έλλειπαν από την παραδοσιακή θρησκεία. Με την κατάλληλη ηγεσία και θεολογία θα εξελιχθεί σε θεσμικό παράγοντα που θα έχει ιδιαίτερο ρόλο στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης θα σηματοδοτήσει τη νέα εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας . Ίσως ούτε ο ίδιος δεν είχε καταλάβει πόσο σημαντικές ήταν οι αποφάσεις του. Το επίθετο Μέγας που θα του δοθεί, από όποια οπτική γωνία κι αν το δει κανείς- είτε από την θρησκευτική είτε από την πολιτικοστρατιωτική- ταιριάζει απόλυτα στην προσωπικότητά του….
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου