του Θάνου Δασκαλοθανάση
Κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 13ου αιώνα, στις παραμεθόριες περιοχές που εκτείνονταν ανατολικά από τον Όλυμπο της Βιθυνίας, κοντά στα εναπομείναντα βυζαντινά εδάφη της Μικράς Ασίας, ιδρύθηκε ένα μικρό τουρκομανικό κράτος από κάποιον Ερτογρούλ. Το 1281, με το θάνατό του, τον διαδέχεται ο γιος του Οσμάν (o ιστοριογράφος Παχυμέρης τον αναφέρει Ατμάν) και έτσι έχουμε την απαρχή της φυλής των Οσμανλήδων ή Οθωμανών, συνοδευόμενη από πολλούς θρύλους για συγγένειες με μεγάλους γενάρχες και ηρωικούς προπάτορες.
Η ιστορία βέβαια είναι πολύ πιο απλή. Ο Ερτουγρούλ ήταν αρχηγός μιας ομάδας ατάκτων ιερών πολεμιστών (γαζήδες), που με τη δύναμή του κατόρθωσε να ιδρύσει ένα ακόμα εμιράτο πολύ κοντά στη βυζαντινή επικράτεια, όπου οι ευκαιρίες για επιδρομές και λείες ήταν πολλές. Η χώρα που κληρονόμησε ο Οσμάν, λόγω της γειτνίασης αυτής, ήταν φυσικό να προσελκύσει γαζήδες τυχοδιώκτες, αγροίκους νομάδες, αλλά και φλογερούς δερβίσηδες που θα αναζητούσαν νέα εδάφη και πολιτείες για λεηλασία, κατάκτηση και εξάπλωση του Ισλάμ..
Οι κατακτήσεις του Οσμάν διευκολύνθηκαν από τη διάλυση των βυζαντινών ακριτικών σωμάτων μετά το 1261. Για τους Βυζαντινούς, η ύπαρξη ενός εμιράτου κοντά στις τελευταίες ασιατικές τους κτήσεις, περιείχε μεγάλο κίνδυνο. Από τη δεκαετία του 1280 οι Οθωμανοί άρχισαν συστηματικές επιθέσεις στο εσωτερικό της βυζαντινής Βιθυνίας και πολιόρκησαν τη Νικομήδεια(1301). Στη θέση Βαφέας (1301) οι Οθωμανοί νίκησαν μια βυζαντινή δύναμη και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η περιοχή της Βιθυνίας, με τις σημαντικές της πόλεις να μετατραπεί σε περιοχή υπό οθωμανικό έλεγχο. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της κατάστασης από τον Παχυμέρη (ιστοριογράφος): << … τότε άρχισε εποχή μεγάλων κακών για όλη τη χώρα>>.
Το 1305 ο Ανδρόνικος Β΄ προσπάθησε να τους αντιμετωπίσει προσλαμβάνοντας Καταλανούς μισθοφόρους που, παρά τις αρχικές τους επιτυχίες, ενεπλάκησαν σε στάσεις και συνομωσίες δημιουηργώντας περισσότερα προβλήματα. Κι ενώ η Πόλη σπαρασσόταν από τις δυναστικές διαμάχες των Ανδρόνικων (παππούς και εγγονός), οι Οθωμανοί επέκτειναν την κυριαρχία τους και το φθινόπωρο του 1326 κατέλαβαν και την Προύσα. Λίγο μετά, ο Οσμάν πέθανε, κληρονομώντας στο γιο του Ορχάν ένα ισχυρό τουρκομανικό Εμιράτο.
Η ιστορία βέβαια είναι πολύ πιο απλή. Ο Ερτουγρούλ ήταν αρχηγός μιας ομάδας ατάκτων ιερών πολεμιστών (γαζήδες), που με τη δύναμή του κατόρθωσε να ιδρύσει ένα ακόμα εμιράτο πολύ κοντά στη βυζαντινή επικράτεια, όπου οι ευκαιρίες για επιδρομές και λείες ήταν πολλές. Η χώρα που κληρονόμησε ο Οσμάν, λόγω της γειτνίασης αυτής, ήταν φυσικό να προσελκύσει γαζήδες τυχοδιώκτες, αγροίκους νομάδες, αλλά και φλογερούς δερβίσηδες που θα αναζητούσαν νέα εδάφη και πολιτείες για λεηλασία, κατάκτηση και εξάπλωση του Ισλάμ..
Οι κατακτήσεις του Οσμάν διευκολύνθηκαν από τη διάλυση των βυζαντινών ακριτικών σωμάτων μετά το 1261. Για τους Βυζαντινούς, η ύπαρξη ενός εμιράτου κοντά στις τελευταίες ασιατικές τους κτήσεις, περιείχε μεγάλο κίνδυνο. Από τη δεκαετία του 1280 οι Οθωμανοί άρχισαν συστηματικές επιθέσεις στο εσωτερικό της βυζαντινής Βιθυνίας και πολιόρκησαν τη Νικομήδεια(1301). Στη θέση Βαφέας (1301) οι Οθωμανοί νίκησαν μια βυζαντινή δύναμη και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η περιοχή της Βιθυνίας, με τις σημαντικές της πόλεις να μετατραπεί σε περιοχή υπό οθωμανικό έλεγχο. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της κατάστασης από τον Παχυμέρη (ιστοριογράφος): << … τότε άρχισε εποχή μεγάλων κακών για όλη τη χώρα>>.
Το 1305 ο Ανδρόνικος Β΄ προσπάθησε να τους αντιμετωπίσει προσλαμβάνοντας Καταλανούς μισθοφόρους που, παρά τις αρχικές τους επιτυχίες, ενεπλάκησαν σε στάσεις και συνομωσίες δημιουηργώντας περισσότερα προβλήματα. Κι ενώ η Πόλη σπαρασσόταν από τις δυναστικές διαμάχες των Ανδρόνικων (παππούς και εγγονός), οι Οθωμανοί επέκτειναν την κυριαρχία τους και το φθινόπωρο του 1326 κατέλαβαν και την Προύσα. Λίγο μετά, ο Οσμάν πέθανε, κληρονομώντας στο γιο του Ορχάν ένα ισχυρό τουρκομανικό Εμιράτο.
Οι Οθωμανοί σε αντίθεση με τους άλλους λαούς που είχαν εισβάλλει στην βυζαντινή επικράτεια, είχαν στόχο τη μόνιμη εγκατάσταση. Στα εδάφη που κατακτούσαν έφερναν και εγκαθιστούσαν Τουρκομάνους εποίκους, αλλοιώνοντας την εθνολογική σύνθεση. Όσον αφορά τους εξισλαμισμούς αυτοί γίνονταν με τη χρήση βίας αλλά και με ελεύθερη επιλογή αφού οι προσηλυτισμένοι στο Ισλάμ τύχαιναν ευνοϊκής φορολογικής μεταχείρισης, γλυτώνοντας το χαράτσι.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία, παρά τις προσπάθειες του Ανδρόνικου Γ και του πιστού του φίλου Ιωάννη Κατακουζηνού, ήταν ασταμάτητη, κυρίως λόγω των αποθεμάτων τους σε έμψυχο δυναμικό. Ο Ανδρόνικος ηττήθηκε στην μάχη του Πελεκάνου το 1329 από τον Ορχάν. Η Νίκαια της Βιθυνίας χάθηκε για τους Βυζαντινούς το 1331 και η Νικομήδεια με το σημαντικό της λιμάνι το 1337. Ο Ανδρόνικος τότε προσπάθησε να προσεταιρισθεί, σαν αντίβαρο στους Οθωμανούς, τους εμίρηδες του Σαρουχάν και του Αϊδινίου που βρισκόταν πιο νότια. Ωστόσο ο Ορχάν, ο νέος Σουλτάνος όπως αποκαλούνταν, είχε κατορθώσει να επικρατήσει στον τουρκομανικό κόσμο της Ανατολίας.. Ο σκελετός του κράτους του είχε σχηματιστεί και από τους διαδόχους του θα μπουν τα θεμέλια της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η τελευταία εκατονταετία της ζωής του Βυζαντίου χαρακτηρίζεται από την αγωνία μπροστά στην προέλαση των Οθωμανών. Η αυτοκρατορία ήταν σε απελπιστική κατάσταση, αφού είχε ακρωτηριαστεί εδαφικά και είχε καταρρεύσει οικονομικά. Το κρατικό ταμείο ήταν εντελώς άδειο, το διοικητικό σύστημα σε πλήρη διάλυση. Το νόμισμα είχε υποτιμηθεί και όλες οι πηγές εσόδων είχαν εξαντληθεί.
Ο Ορχάν υπήρξε ο πρώτος που οδήγησε το λαό του σε κατακτήσεις στην Ευρώπη. Οι Τούρκοι, το 1354, επωφελούμενοι από ένα μεγάλο σεισμό, κατέλαβαν το φρούριο της Καλλίπολης. Στην Κωνσταντινούπολη ο λαός καταλήφθηκε από πανικό, πιστεύοντας ότι κινδύνευε άμεσα.
Πλέον μπροστά τους θα είναι ο Βόσπορος και η Πόλη...
Κάτω από αυτές τις συνθήκες η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία, παρά τις προσπάθειες του Ανδρόνικου Γ και του πιστού του φίλου Ιωάννη Κατακουζηνού, ήταν ασταμάτητη, κυρίως λόγω των αποθεμάτων τους σε έμψυχο δυναμικό. Ο Ανδρόνικος ηττήθηκε στην μάχη του Πελεκάνου το 1329 από τον Ορχάν. Η Νίκαια της Βιθυνίας χάθηκε για τους Βυζαντινούς το 1331 και η Νικομήδεια με το σημαντικό της λιμάνι το 1337. Ο Ανδρόνικος τότε προσπάθησε να προσεταιρισθεί, σαν αντίβαρο στους Οθωμανούς, τους εμίρηδες του Σαρουχάν και του Αϊδινίου που βρισκόταν πιο νότια. Ωστόσο ο Ορχάν, ο νέος Σουλτάνος όπως αποκαλούνταν, είχε κατορθώσει να επικρατήσει στον τουρκομανικό κόσμο της Ανατολίας.. Ο σκελετός του κράτους του είχε σχηματιστεί και από τους διαδόχους του θα μπουν τα θεμέλια της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η τελευταία εκατονταετία της ζωής του Βυζαντίου χαρακτηρίζεται από την αγωνία μπροστά στην προέλαση των Οθωμανών. Η αυτοκρατορία ήταν σε απελπιστική κατάσταση, αφού είχε ακρωτηριαστεί εδαφικά και είχε καταρρεύσει οικονομικά. Το κρατικό ταμείο ήταν εντελώς άδειο, το διοικητικό σύστημα σε πλήρη διάλυση. Το νόμισμα είχε υποτιμηθεί και όλες οι πηγές εσόδων είχαν εξαντληθεί.
Ο Ορχάν υπήρξε ο πρώτος που οδήγησε το λαό του σε κατακτήσεις στην Ευρώπη. Οι Τούρκοι, το 1354, επωφελούμενοι από ένα μεγάλο σεισμό, κατέλαβαν το φρούριο της Καλλίπολης. Στην Κωνσταντινούπολη ο λαός καταλήφθηκε από πανικό, πιστεύοντας ότι κινδύνευε άμεσα.
Πλέον μπροστά τους θα είναι ο Βόσπορος και η Πόλη...
Χαρακτηριστική είναι η άποψη της κορυφαίας Βυζαντινολόγου:
Η ψυχική κόπωση των Βυζαντινών
Κόπωση και αποθάρρυνση χαρακτηρίζουν τη στάση των Βυζαντινών κατά τη διάρκεια αυτής της μεγάλης περιόδου που οι ιστορικοί αρέσκονται να την περιγράφουν ως την περίοδο της αργής αγωνίας του Κράτους και της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Το Βυζάντιο μόλις έγινε μικρό κράτος … θα επιδιώξει, σ’ όλη αυτή την περίοδο, διευθετήσεις που θα του επιτρέψουν να συνεχίσει τη μίζερη ύπαρξή του σε βάρος συχνά της αξιοπρέπειας του λαού του.
« Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής Αυτοκρατορίας» Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ
Κόπωση και αποθάρρυνση χαρακτηρίζουν τη στάση των Βυζαντινών κατά τη διάρκεια αυτής της μεγάλης περιόδου που οι ιστορικοί αρέσκονται να την περιγράφουν ως την περίοδο της αργής αγωνίας του Κράτους και της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Το Βυζάντιο μόλις έγινε μικρό κράτος … θα επιδιώξει, σ’ όλη αυτή την περίοδο, διευθετήσεις που θα του επιτρέψουν να συνεχίσει τη μίζερη ύπαρξή του σε βάρος συχνά της αξιοπρέπειας του λαού του.
« Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής Αυτοκρατορίας» Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου