Οπλισμός του βυζαντινού στρατού

 

 

 

             Ο οπλισμός του βυζαντινού στρατού θεωρούνταν ο καλύτερος και ο πιο τέλειος της εποχής του. Ήταν ακόμη και καλύτερος του περσικού, ο οποίος και πολύ αρχαιότερος ήταν, αλλά και η τεχνική κατασκευής όπλων στην Περσία είχε εξελιχτεί σε ύψιστο βαθμό με την πάροδο των χρόνων.

              Τόσο τα φορητά (ελαφρά) όσο και τα βαριά όπλα του βυζαντινού στρατού υπερείχαν από όλα τα όπλα των άλλων εθνών, και την υπεροχή αυτή, το Βυζάντιο, τη διατήρησε σχεδόν καθόλη τη διάρκεια της ύπαρξής του, χάρη στα αυστηρά κρατικά νομοθετικά μέτρα, τον έλεγχο και την επίβλεψη τα οποία εφάρμοσε σε ό,τι αφορούσε τον οπλισμό. Κατασκευή όπλων επιτρεπόταν μόνο από κρατικά ελεγχόμενα ή στρατιωτικά οπλοποιεία και εργαστήρια. Οι οπλοποιοί (δεπωτάτοι ή φαβρικίσιοι) και γενικά οι κατασκευαστές όπλων ήταν γνωστοί στο κράτος, ελέγχονταν, επιτηρούνταν και απαγορευόταν σ' αυτούς η πώληση όπλων ή η γνωστοποίηση του τρόπου και μεθόδων κατασκευής τους σε ξένους. Οι παραβάτες τιμωρούνταν με σωματικές ή χρηματικές ποινές, ακόμη και με θάνατο.

              Η εμφάνιση των όπλων ήταν απλή, χωρίς κοσμήματα και παραστάσεις. Με την πάροδο του χρόνου όμως (10ο αι.), οι κατασκευαστές όπλων άρχισαν να τα διακοσμούν με κοσμήματα χρυσού, αργύρου, καθώς και με πολύτιμες πέτρες. Παρ' όλα αυτά, η χρήση διακοσμημένων και γενικά πολυτελών όπλων είναι περιορισμένη και μόνο επιβλητικά ήταν για να προξενούν τρόμο στον εχθρό.

 

                 Τα όπλα διακρίνονταν σε φορητά (αμυντικά και επιθετικά) και σε βαριά (όπλα θέσης).

 

 

 

 

 

Α. Φορητά όπλα.

α) Αμυντικά φορητά óπλα. Αυτά ήταν:
 

1. οι ασπίδες, οι οποίες καλούνταν «σκουτάρια» και οι στρατιώτες σκουτάριοι. Ο Λέοντας ΣΤ ́ ονομάζει τις ασπίδες των οπλιτών «θυρεούς» και εκείνες των ψιλών «ασπιδίκια»,

2. οι περικεφαλαίες γνωστές ως κασίδες και κασίδια, ανάλογα με το μέγεθóς τους και ως κóρυθες (Λέοντας ΣΤ ́), και οι οποίες έφεραν στην αρχή αιχμή και αργóτερα (6ο αι.) λοφίο,

3. οι θώρακες οι οποίοι ήταν, ή αλυσιδωτοί ή κεράτινοι ή απó δέρμα βουβάλου (γνωστοί ως ζάβες, ή σάλβες, ή λωρίκια ή κλιβάνια), ή απó κένδουκλο, δηλ. πίλημα κν. κετσέ (γνωστοί ως νευρικά, ή καββάδια ή κένδουκλα),

4. τα χειρομάνικα, τα οποία λέγονταν και χειρóψελλα ή μανικέλλια,

5. οι κνημίδες, οι οποίες καλούνταν και ποδóψελλα ή χαλκóτουβλα,

6. τα προμετώπια ή προμετωπίδια, τα οποία χρησίμευαν για την προστασία των μετώπων των ίππων των κατάφρακτων ιππέων,

7. τα περιστέρνια ή περιστήθια ή στηθάρια, για την προστασία των τραχήλων των ίππων και 8) τα κατανώτια, για την προστασία των οπισθίων των ίππων.
 

β) Επιθετικά φορητά óπλα. Αυτά ήταν:

 1. τα δóρατα, τα οποία λέγονταν κοντάρια, ή μέναυλα και είχαν μήκος 3,50-4,70μ.,

2. τα δορυδρέπανα, τα οποία ήταν δóρατα μακριά και έφεραν κοντά στην αιχμή τους κοφτερó δρεπάνι, σαν άγκιστρο, για την κατάρριψη των επιβοηθητικών αμυντικών μέσων των επάλξεων,

3. τα ακóντια, τα οποία λέγονταν και ρικτάρια, ή ριπτάρια ή βυρίττες, ή λαγκίδια και τα οποία είχαν μήκος 2,5μ. (με αυτά εφοδιάζονταν οι πελταστές και στο ιππικó οι ψιλοί ακοντιστές),

4. οι σπάθες ή τα σπαθιά, αναρτώμενα απó τον ώμο και απó τη ζώνη (παραμήρια ή μάχαιρες) και τα οποία έφεραν οι σκουτάριοι. Οι κατάφρακτοι ιππείς έφεραν ξίφη δίστομα, μεγάλα ή μικρά, αναρτώμενα απó τον ώμο και παραμήρια διαζωσμένα,

5. τα μαρτζοβάβουλα ή τα πελεκίδια, με τα οποία οπλίζονταν οι πελταστές και óλοι οι ιππείς. Ονομάζονταν και τζικούρια ή τρικούρια ή σαλίβες,

6. οι κορύννες ή κορύνια. Καλούνταν και δίστρια ή βαρδούκια ή ματζούκια, ή ρóπαλα ή γλάβες ή σιδηροράβδια, ή πελατίκια,

7. τα τóξα, τα οποία καλούνταν και τοξάρια, ενώ τα βέλη τους σαγίτες και οι τοξóτες και σαγιτάτορες και αρκάτοι. Οι θήκες των βελών ονομάζονταν κούκουρα (φαρέτρες) και αναρτιóνταν απó τον ώμο,

8. τα σωληνάρια μικρά τóξα,

9. οι τζάγρες ή τζαγγρές μεγάλα και πολύ ισχυρά τóξα, τα οποία έβαλλαν μικρά αλλά βαριά βέλη (εισήχτηκαν στο Βυζάντιο απó τους σταυροφóρους της Α ́ σταυροφορίας τον 11. αι.),

10. οι άγγωνες, μικρά δóρατα που χρησιμοποιούνταν και ως ακóντια. Είχαν σχήμα τριφυλλιού με δύο άγκιστρα και χρησίμευαν να καταξεσκίζουν τις σάρκες του εχθρού, αλλά και να βοηθούσαν στην κλίση της εχθρικής ασπίδας, ώστε να αποκαλύπτεται το στήθος και η κεφαλή του αντιπάλου.

 11. οι σφενδóνες, οι οποίες καλούνταν και σφενδοβóλα (εισήχτηκαν óπως και οι τζάγγρες απó τη Δ. Ευρώπη). Επίσης τα χειροσίφωνα και οι σιφώνες για την εκσφενδóνιση «εσκευασμένου πυρóς», δηλ. του υγρού πυρóς.

 

Β. Βαριά όπλα

             Αυτά ήταν πολεμικές μηχανές ή όργανα που χρησιμοποιούνταν για την άμυνα ή την προσβολή των τειχών. Καλούνταν γενικά μάγγανα ή μηχανές και οι κατασκευαστές τους μαγγανάριοι ή μηχανάριοι, ενώ εκείνοι που τις συντηρούσαν και τις χειρίζονταν κουράτορες των μαγγάνων.

              Υπήρχαν πολλά είδη πολεμικών μηχανών. Οι κυριότερες από αυτές ήταν:

1. Οι κριοί
2. Οι πετροβόλοι (πετροβόλα μαγγανικά και βαλίστρες ή αλλακάτια ή τετραρείς)
3. Οι τοξοβαλίστρες ή καταπέλτες.
4. Οι χελώνες (χωστρίδες ή λαίσαι ή σπαλίωνες, έμβολοι, γεροχελώνες, ορεικτρίδες, αμπελοχελώνες)
5. Οι ελεπόλεις ή μόσσινοι
6. Οι κλίμακες
7. Οι αυλοί
8. Τα τρύπανα

 

 

 

 

            Επίσης βαριά ήταν όπλα ήταν και τα πυροβόλα τα οποία εμφανίστηκαν το 15ο αιώνα (1422) και ονομάζονταν μεγάλες σκευές και μπομπάρδες και τηλεβόλοι και αφετήρια.

 

Στολή, εξάρτηση και υπόδηση

            Οι στολές των βυζαντινών στρατιωτών  ήταν απλές, πρακτικές και χωρίς κοσμήματα ή πολύχρωμα εξαρτήματα. Τόσο οι στολές των πεζικάριων όσο και των ιππέων ήταν όμοιες διέφεραν όμως στο βάρος και τις μικρολεπτομέρειες. Έφεραν χιτώνα που λεγόταν ζωστάριο και αρμελούσιο, μανδύα που λεγόταν και γουνίο ή γουνοβερουνίκιο ή κένδουκλο, αναξυρίδες που λέγονταν και βρακία ή τουβία, περικνημίδες και σκιάδιο το οποίο λεγόταν και πίλος ή κάλυμμα ή καλύπτρα ή σκούφια. Τα υποδήματά τους ήταν ελαφρά και στερεά.
           Οι στολές των κατώτερων αξιωματικών ήταν πολυτελείς ενώ των ανώτερων πολυτελέστατες. Έφεραν σκιάδιον (κάλυμμα κεφαλής) <<χρυσοκόκκινο κλαπωτόν ανευ αέρος >> και σάγιο (χλαμύδα) από μεταξωτό ύφασμα. Ομοίως οι χιτώνες τους ήταν μεταξωτοί, χρυσοκέντητοι και έφεραν διάφορες ονομασίες ( σκαραμάγγια ή καββάδια  ή διβητήσια ή σάκοι). Τα υποδήματα καλούνταν τζαγγία ή παραπόδια ή σάνδαλα η παπούτζες. Οι στρατηγοί κρατούσαν επίσης και την αργυρή ράβδο με χρυσούς κόμβους η οποία καλούνταν δικανίκιο ή ματζούκα.
            
             Η εξάρτηση αποτελούνταν από:
α. τα λωρία για την ανάρτηση της σπάθης
β. Τα θηκάρια ή πουγγία για την αποθήκευση των τροφών.
γ. τα δερμάτινα θηκάρια για την τοποθέτηση των μαρτζοβάβουλων
δ. τα τοξοφάρετρα  (δερμέτινος γυλιός) για τη τοποθέτηση του τόξου και των βελών.


Υποστράτηγος ε.α. Χρήστος Ν. Παπαλόπουλος <<ο βυζαντινός στρατός>> Στρατιωτική Επιθεώρηση, Φεβρουάριος 1982