Βυζαντινά Ιωάννινα: Η Μονή Φιλανθρωπινών

              

 

 

 

 

 

              Στην δυτική πλευρά του νησιού, λίγο πάνω από το χωριό και δίπλα στο μονοπάτι που φέρνει στη γειτονική μονή του Στρατηγόπουλου, βρίσκεται η Μονή Φιλανθρωπινών. Από το ύψωμά της αγναντεύει τη λίμνη. Θροίσματα από τις καλαμιές,  χαμηλά γλυκολαλιές των πουλιών, η γαλήνη στο λιόφωτο του προαύλιου και ο σεμνός λόγος της κυρά-Αγγελικής που χρόνια πολλά διακονεί τη μονή, συνοδεύουν τον επισκέπτη. Στον καθολικό τον προσμένουν οι επτά σοφοί των Ελλήνων,  και οι Φιλανθρωπηνοί .

               Με την ίδρυση και την ιστορία του μοναστηριού συνδέεται  άμεσα η μεγάλη βυζαντινή οικογένεια των Φιλανθρωπινών, της οποίας πολλά μέλη έλαβαν μεγάλα αξιώματα στη διοίκηση του βυζαντινού κράτους. Κλάδος της οικογένειας αυτής μετοίκησε από την Κωνσταντινούπολη στα Γιάννενα με την ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204).

               Επιφανής εκπρόσωπος της οικογένειας των Φιλανθρωπινών, ο Μιχαήλ, ιερέας και μέγας οικονόμος της μητρόπολης Ιωαννίνων, ίδρυσε (ή ανακαίνισε ριζικά) τη μονή του Αγίου Νικολάου το 1291 - 1292. Η μονή γνώρισε ιδιαίτερη ακμή το 16ο αιώνα, όταν, με πρωτοβουλία των ηγουμένων Νεόφυτου και κυρίως του Ιωάσαφ Φιλανθρωπινών, ανακαινίζεται, επεκτείνεται και τοιχογραφείται το καθολικό της μονής.

              Το καθολικό της μονής Φιλανθρωπiνών φιλοξενεί ίσως το πιο αξιόλογο σύνολο μεταβυζαντινών τοιχογραφιών της Ηπείρου, έργο-αφετηρία για τη μελέτη της ζωγραφικής της λεγόμενης Σχολής της Βορειοδυτικής Ελλάδας, γνωστής επίσης και ως Σχολή Ιωαννίνων καθώς και ως Σχολής Θηβών, από τον τόπο καταγωγής των μόνων ζωγράφων των οποίων είναι γνωστά τα ονόματα. Κτήτωρ της Μονής αναφέρεται στην υπέρθυρη επιγραφή του κυρίως ναού ο Μιχαήλ Φιλανθρωπινός (1292) ιερεύς και οικονόμος της Αγιωτάτης Μητροπόλεως Ιωαννίνων. Για τον Μιχαήλ Φιλανθρωπινό γνωρίζουμε ακόμη ότι είχε εκλεγεί Μητροπολίτης Ιωαννίνων, αλλά προτού μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, για να πάρει το χάρισμα της αρχιερωσύνης, πέθανε (1342) και τάφηκε ίσως στον νάρθηκα κατά την βυζαντινή συνήθεια.

            Τυφλά διαμερίσματα διαμορφώνονται στο δυτικό τμήμα των εξωναρθήκων, στο βόρειο από τα οποία η παράδοση της περιοχής τοποθετεί το κρυφό σχολειό. Το ευρύτατο θεματολόγιο των εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφιών της μονής Φιλανθρωπινών αποτέλεσαν πρότυπο, εικονογραφικό ευρετήριο για πολλούς μεταγενέστερους ζωγράφους. Πολλές από τις παραστάσεις είναι ιδιαίτερα πρωτότυπες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι παραστάσεις των επτά σοφών της αρχαιότητας (Πλάτων, Απολλώνιος ο Τυανεύς, Σόλων, Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Θουκυδίδης και Χίλων ο Λακεδαιμόνιος), στο δυτικό τμήμα του νότιου εξωνάρθηκα. Η παρουσία των αρχαιοελληνικών αυτών μορφών, που θεωρούνται προάγγελοι του χριστιανισμού, αποτελεί στοιχείο σπάνιο στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη που φανερώνει την ευρύτητα μόρφωσης και το βάθος των θεολογικών γνώσεων του εμπνευστή του εικονογραφικού προγράμματος, πιθανώς του ίδιου του Ιωάσαφ Φιλανθρωπινού.

 

 

                   

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο νότιο εξωνάρθηκα και αριστερά της εισόδου εικονίζονται ολόσωμοι επτά "φιλόσοφοι", ο Πλάτων, ο Απολλώνιος , ο Σόλων, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Θουκυδίδης και ο Χείλων. Επάνω από τις μορφές μία επιγραφή επεξηγεί το λόγο της παρουσίας των στο ναό : Οι επτά άνδρες " συνεδριάσαντες σε κάποιο σπίτι των Αθηνών διακήρυξαν τη θεία ενανθρώπιση και την παρουσία του Χριστού ".