ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ

          

 

 

 

 

             

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ - ΤΟ ΟΝΟΜΑ

 

              Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια η περιοχή του σημερινού νομού των Ιωαννίνων ανήκε στη Ρωμαϊκή Επαρχία Παλαιά Ήπειρος (Epirus Vetus) με πρωτεύουσα τη Νικόπολη, από την οποία εξαρτιόταν διοικητικά και θρησκευτικά, Από τις πρώτες εκκλησίες, που κτίστηκαν αφιερωμένες στη νέα θρησκεία, ήταν η βασιλική της Δωδώνης, η οποία κτίστηκε μέσα στο αρχαίο Ιερό και δέχθηκε ριζικές επισκευές, ιδιαίτερα κατά τον 6ο αι μ.Χ.

                Δεν υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες για την ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων την εποχή αυτή, γεγονός που δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο οι λιγοστές αρχαιολογικές έρευνες. Πάντως τον 5ο και 6ο αι μ.Χ. ένα τμήμα της περιοχής θα πρέπει να υπέστη τις καταστρεπτικές συνέπειες των βαρβαρικών επιδρομών, που ως γνωστό ταλαιπώρησαν την Ήπειρο καθώς και την υπόλοιπη Ελλάδα. Ο ιστορικός Προκόπιος μας πληροφορεί ότι οι Γότθοι λεηλάτησαν την περιοχή γύρω από τη Δωδώνη.

              Η ίδρυση της πόλης των Ιωαννίνων οφείλεται στον Ιουστινιανό, τον 6ο αιώνα μ.Χ., μέσω της μετοίκησης των κατοίκων της αρχαίας Ευροίας.Τη μακρινή αυτή εποχή θα πρέπει να αναζητήσει κανείς την απαρχή της σημερινής πόλης των Ιωαννίνων, που τους επόμενους αιώνες θα γνωρίσουν σημαντική ανάπτυξη και θα αποτελέσουν καθ' όλη τη διάρκεια της βυζαντινής εποχής μια από τις αξιολογότερες πόλεις της Ηπείρου.  Ο ιστορικός Προκόπιος (6ος αιώνας) ταυτίζει την πόλη με την Νέα Εύροια που τείχησε ο Ιουστινιανός, ενώ στα πρακτικά της Συνόδου Κωνσταντινουπόλεως το 879 μ.Χ. υπογράφει και ο "Ζαχαρίας Επίσκοπος Ιωαννίνων". Άλλη αναφορά για την παρουσία της πόλης έχουμε από αυτοκρατορικό σιγίλλιο του Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνου (1020 μ.Χ.) και από την Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής (1082μ.Χ.). Κατά την περίοδο αυτή και για πολύ ακόμα χρονικό διάστημα, η πόλη των Ιωαννίνων φέρεται να περιορίζεται, μόνο εντός του φρουρίου.

             Σύμφωνα με την παράδοση η πόλη-κάστρο πήρε το όνομά της από τον πρώτο οικιστή της, τον Ιωάννη, ή από την Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που υπήρχε μέσα στο κάστρο πριν την καταστροφή του 1611.
                

               Οι Νορμανδοί

 

             Τον 11ο αι η περιοχή βρέθηκε στο επίκεντρο σημαντικών γεγονότων, αφού στην πόλη των Ιωαννίνων οχυρώθηκε ο Νορμανδός Βοημούνδος. Περιμένοντας την αναμέτρηση του με τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό, ο Βοημούνδος επισκεύασε τα ήδη υπάρχοντα τείχη της πόλης, ένα τμήμα των οποίων σώζονται ακόμη και σήμερα

             Το 1185, πιθανολογείται καταστροφή των Ιωαννίνων από το Νορμανδικό πεζικό, υπό την αρχηγία του Γουλιέλμου Β', βασιλιά της Σικελίας.

          

 

 

              Δεσποτάτο της Ηπείρου.
            

                 Το 1204 και μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους ιδρύθηκε το ανεξάρτητο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Έκτοτε τα Ιωάννινα θ' ακολουθήσουν τις ιστορικές εξελίξεις του καλούμενου Δεσποτάτου της Ηπείρου, το οποίο, εκτεινόμενο από το Δυρράχιο μέχρι τη Ναύπακτο, θα διαδραματίσει ρόλο προπυργίου του βυζαντινού κόσμου,στις αλλεπάλληλες επιδρομές των Φράγκων, Βενετών, Αλβανών και Σέρβων.
                Τα Ιωάννινα θα αποτελέσουν τη δεύτερη σημαντική  πόλη του Δεσποτάτου, μετά την πρωτεύουσά του, την Άρτα. Ο ιδρυτής του κράτους της Ηπείρου Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας, επισκεύασε τα τείχη και εγκατέστησε στην πόλη βυζαντινές οικογένειες προσφύγων (Φιλανθωπινοί, Στρατηγόπουλοι κ.α) από την Κωνσταντινούπολη.
               Το 1265, τα Ιωάννινα παραχωρούνται από τον Νικηφόρο Α' Άγγελο Κομνηνό, στον αυτοκράτορα Νίκαιας, Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου, το 1282, τα Ιωάννινα επανέρχονται στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, υπό την εξουσία του Νικηφόρου Α' του Αγγέλου Κομνηνού. Κατά την περίοδο αυτή, σημειώνεται και η μεταφορά της έδρας του εκκλησιαστικού πρωθιερέα του Δεσποτάτου στα Ιωάννινα, η επισκοπή των οποίων φαίνεται να αναβαθμίζεται σε μητρόπολη.

                Το 1296, με τον θάνατο του Νικηφόρου Α' Αγγέλου Κομνηνών, αναλαμβάνει την εξουσία των Ιωαννίνων και της Ηπείρου, η χήρα του Άννα ως επίτροπος του γιου τους Θωμά Α'. Κατά την επιτροπεία της, επιτυγχάνεται η υποστήριξη των Βυζαντινών προς αποφυγή των πιέσεων των Ανδεγαυών. Έτσι, στέλνεται στα Ιωάννινα, αυτοκρατορικός στρατός, υπό τον Ιωάννη Λάσκαρη, ο οποίος στη συνέχεια κηδεμονεύει το Δεσποτάτο, σύμφωνα με τις θελήσεις του αυτοκράτορα του Ανδρόνικου Β'.

                Το 1318, με τη δολοφονία του Θωμά Α', τελευταίου της δυναστείας των δεσποτών της Ηπείρου, Αγγέλων Κομνηνών, τα Ιωάννινα συγκεντρώνουν την προσοχή και τις βλέψεις των Βυζαντινών, των Ανδεγαυών και των Σέρβων. Τελικά, τα Ιωάννινα υποτάσσονται στο Βυζάντιο, ύστερα από την επέμβαση του Ιωάννη Συργιάννη από το Βεράτιο, ο οποίος έπεισε τους Ιωαννίτες, να υποταχθούν στον Ανδρόνικο Β', ώστε να αποκτήσουν την ευμένειά του. Σ' αυτή τη συμφωνία υποταγής, οφείλονται τα δύο χρυσόβουλα (1319 και 1321) του Ανδρόνικου Β', τα οποία είναι πολύ αποκαλυπτικά για την ιστορία των Ιωαννίνων και για την εξέλιξη των φεουδαλικών σχέσεων. Κατά τη περίοδο της Βυζαντινής κυριαρχίας, στα Ιωάννινα, την εξουσία ανέλαβαν διαδοχικά, ο Νικόλαος Ορσίνη, επονομασθείς Ιωάννης Β' Κομνηνός Αγγελοδούκας, η σύζυγός του Άννα Παλαιολογίνα, ως επίτροπος του γιου τους Νικηφόρου Β' και τέλος ο Ιωάννης 'Αγγελος.

 

               

                   Η κατάληψη από τους Σέρβους

 

                  Το 1339 η βυζαντινή κυριαρχία στα Ιωάννινα, διακόπτεται από την κατάληψή τους από τους Σέρβους. Τα Ιωάννινα, το 1367, αποδέχονται ως ηγεμόνα τους τον Θωμά Πρελούμπο ή Πρελούμποβιτς, του οποίου η εξουσία αναδείχθηκε άκρως τυραννική, αφού κατεδίωξε άγρια και φορολόγισε τους Ιωαννίτες, εξόρισε τον μητροπολίτη τους και δήμευσε την εκκλησιαστική περιουσία, την οποία λέγεται ότι μοίρασε στους Σέρβους οπαδούς του.

                

                Την εποχή αυτή αρχίζουν  οι αλβανικές επιδρομές κατά των Ιωαννιτών, οι οποίες οδήγησαν το δεσπότη Θωμά, το 1375, σε επισκευή και ανακαίνιση του φρουρίου των Ιωαννίνων.

               Το 1384, λήγει η τυραννική δεσποτεία του Θωμά Πρελούμποβιτς και αναλαμβάνει την εξουσία της πόλης η χήρα του, Μαρία Αγγελίνα Παλαιολογίνα.

                Το 1386, έναντι της απειλής των Αλβανών φυλάρχων, αναγνωρίζεται δεσπότης της πόλης των Ιωαννιτών ο Ησαύ Μπουοντελμόντι γιος ευγενούς από την Φλωρεντία, ο οποίος επαναφέρει τη μητρόπολη στην έδρα της και εφαρμόζει συνετή διοίκηση απέναντι στους κατοίκους. Όμως ο Μπουοντελμόντι, πιεζόμενος από τις συνεχείς αλβανικές επιδρομές και πολιορκούμενος από τον Σπάτα, αναγκάζεται να ζητήσει την προστασία του σουλτάνου Μουράτ Α', οπότε και σημειώνεται η πρώτη παρουσία τούρκικων δυνάμεων στα Ιωάννινα.

              Ακουλουθεί η παρουσία Φλωρεντιανών αρχόντων, με ηγέτη το Δούκα Κάρολο Α΄ Τόκκο. Το 1431,οι κάτοικοι των Ιωαννίνων έγιναν υποτελείς στους Τούρκους, υπό τον Σινά πασά και εγκαθιδρύεται στα Ιωάννινα η τουρκική κυριαρχία, η οποία διαρκεί 482 έτη, δηλαδή μέχρι το 1913.

 

             

             οι βυζαντινοί ναοί στο νησί   

           

         Την υστεροβυζαντινή εποχή κτίσθηκαν αρκετοί ναοί στην περιοχή των Ιωαννίνων. Την περίοδο αυτή στο μικρό Νησί της λίμνης Παμβώτιδας ιδρύθηκαν τα πρώτα μοναστήρια. Το καθολικό της Μονής των Φιλανθωπινών ανακαινίσθηκε σύμφωνα με επιγραφή το 1292 και την ίδια περίπου εποχή κτίσθηκε και το καθολικό της Μονής Στρατηγοπούλου. Οι δύο Μονές θα αποτελέσουν αργότερα τον πυρήνα της μεγάλης καλλιτεχνικής ανάπτυξης που γνώρισε το Νησί, κυρίως κατά τον 16ο αι. Στα τέλη του 13ου αι κτίσθηκε στην Κωστάνιανη η εκκλησία των Ταξιαρχών, χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής της λεγόμενης “Σχολής του Δεσποτάτου” και λίγο αργότερα η Κόκκινη εκκλησιά κοντά στην Κόνιτσα. Εκτεταμένες επισκευές έγιναν στις αρχές του 14ου αι στο μοναστήρι της Κοιμήσεως Θεοτόκου Μολυβδοσκεπάστου, το καθολικό του οποίου είχε ήδη κτιστεί κατά την μεσοβυζαντινή εποχή.

 

             Το 1413/4 χρονολογείται το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στο Μονοδένδρι Ζαγορίου. Σύμφωνα με την επιγραφή, που σώζεται πάνω από την είσοδο του μικρού ναού, η εκκλησία κτίστηκε με δαπάνη του βοεβόδα Θεριανού και των Βεζιτσινών, δηλ. των κατοίκων της γειτονικής Βίτσας, την εποχή που ήταν άρχοντας στην περιοχή ο Κάρολος Α΄Τόκκο.

              Αργυροχρυσοχοΐα

 
             Την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου θα πρέπει ενδεχομένως να αναζητήσει κανείς και τις απαρχές της αργυροχρυσοχοΐας, που γνώρισε στην περιοχή ιδιαίτερη ανάπτυξη τα κατοπινά χρόνια. Στις εκκλησίες των Μετεώρων και του Αγίου Όρους σώζονται αρκετά εκκλησιαστικά σκεύη (δίσκοι, δισκοπότηρα κ.α), που αποτελούν αριστουργήματα της βυζαντινής μικροτεχνίας. Το σημαντικότερο από αυτά είναι η περίφημη λειψανοθήκη, που βρίσκεται σήμερα στην πόλη Cuenca της Ισπανίας.