Το βυζαντινό κάστρο της Σμύρνης (λόφος του Πάγου, Κατιφέ καλέ)

 

Το βυζαντινό κάστρο της Σμύρνης (λόφος του Πάγου, Κατιφέ καλέ) σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα (Φωταρχείο Πέτρου Μεχτίδη)

Tου ΠΕΤΡΟΥ ΣΤ. ΜΕΧΤΙΔΗ



      Στην πυκνοκατοικημένη σήμερα μεγαλούπολη της Σμύρνης λίγα είναι τα ίχνη του ένδοξου βυζαντινού της παρελθόντος, τα οποία μπορεί να δει ο επισκέπτης. Ξεχωρίζει φυσικά το ‘Καντιφέ καλέ’, η ακρόπολη του Πάγου, σκαρφαλωμένη σε ύψος 175 μέτρων ανάμεσα σε μία από τις φτωχογειτονιές της πόλης. Όμως αυτό το κάστρο δεν υπήρξε το μοναδικό της Σμύρνης, αφού συνεχής ήταν η φροντίδα για την προστασία του σημαντικού λιμανιού ήδη από την ίδρυσή.
        Στα χρόνια του αυτοκράτορα Αναστασίου ο ανθύπατος Ανατόλιος επισκεύασε τα ήδη υπάρχοντα τείχη. Τα ίχνη αυτής της φάσης είναι πολύ λιγότερα από τα δώδεκα χιλιόμετρα τείχους με τοιχοδομία μαρμάρου και πλίνθου, τα οποία είδε σε καλή κατάσταση τον 18ο αιώνα ο Ολλανδός περιηγητής van Egmont. Έως τις αρχές του 20ου αιώνα σώζονταν τείχη, στα νοτιοδυτικά της βυζαντινής περιτειχισμένης πόλης, όπως φαίνονται σε χάρτη του 1854 και σε επιγραφή που χρονολογήθηκε το 857.
      Περισσότερα στοιχεία έχουμε για τη βυζαντινή οχύρωση του 13ου αιώνα, όταν ο Ιωάννης Βατάτζης, το 1223/4, αναστήλωσε μέρος των τειχών. Το γεγονός ότι αυτή τη χρονιά ανέβηκε στο θρόνο του δεσποτάτου της Νίκαιας δείχνει τη μεγάλη σημασία της Σμύρνης και αυτή την περίοδο. Σε αυτή τη φάση του κάστρου της Σμύρνης αναφέρεται και ο Οικονόμος («Αυτοσχέδιος Διατριβή» σελ. 26) και παραδίδει την κτητορική επιγραφή: «Τον μέγαν εν βουλαίς Θεοδόσιον Ασίδος άρχον Εικόνι μαρμάρινη στήσαμεν Ανθύπατον, ούνεκα Σμύρναν ήγειρε και ήγαγεν ες φάος αύθις Έργοις θαυμασίοις πολλόν αειδομένην».
      Τα τείχη της ακρόπολης του Πάγου ανακατασκευάστηκαν ευρέως και νέο τείχος χτίστηκε στα δυτικά με σκοπό την κατασκευή νέου κάστρου- ξεχωριστού από τα τείχη. Το νέο αυτό τείχος αποτελούνταν από ημικυκλικούς πύργους, προτείχισμα και τετράγωνο εσωτερικό κάστρο διαστάσεων 600 επί 200 μέτρα. Σε άλλα σημεία τα νέα τείχη ακολούθησαν το σχέδιο των παλαιότερων βυζαντινών ή ελληνιστικών φάσεων (Cl. Foss – D. Winfield, 1986).
         Οι περιηγητές που έφταναν στη Σμύρνη ήδη από τον 17ο αιώνα, ανέβαιναν στο βυζαντινό κάστρο και το μελετούσαν. Αυτή η πρώιμη αρχαιολογία στη Σμύρνη ξεκινάει με τον William Petty το 1634 και πολλές είναι οι απόψεις για την ταύτιση της εντοιχισμένης στην πύλη του κάστρου του Πάγου προτομής: Ελένη της Τροίας, Σεμίραμις, Αμαζόνα Σμύρνα (Η μοναδική ταύτιση που έχει τουλάχιστον σχέση με την ίδια τη Σμύρνη και όχι με την Τροία ή την Αίγυπτο!), Απόλλωνας και οι τουρκικές μυθικές ηρωίδες Coidasa και Katife- από όπου προέρχεται και το τουρκικό όνομα του κάστρου του Πάγου ‘Κατιφέ Καλέ’. Ας δούμε την περιγραφή του Tournefort για αυτήν την κεφαλή- προτομή: «Στα δεξιά είναι εντοιχισμένη η προτομή της λεγόμενης Αμαζόνας Σμύρνας, η οποία έχει ύψος περίπου ένα μέτρο, αλλά δεν φαίνεται να είναι πολύ ωραία. Οι Τούρκοι τη χρησιμοποιούν για να ρίχνουν με τα όπλα τους προσπαθώντας να σπάσουν τη μύτη της. Είναι βέβαιο ότι αυτό το ανάγλυφο δεν θυμίζει σε τίποτα Αμαζόνα. Οι αναφορές στην ίδρυση της πόλης λένε ότι η Αμαζόνα που ίδρυσε την πόλη ξεχώριζε από ένα διπλό πέλεκυ και μία ασπίδα…. Τον πρώτο καιρό η μορφή αυτής της ηρωίδας ήταν το σύμβολο της πόλης, όπως φαίνεται σε νομίσματα που κόπηκαν για τις συμμαχίες των Σμυρναίων με τους γείτονές τους…» (‘A voyage into the Levant’, σελίδα 341, 342, 1741).
    


Αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα «Μικρασιατική Ηχώ»